بخشی از مقاله


گنبدسلطانیه

گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و مقبرهٔ اولجایتواست که نام خود را به سلطان محمد خدابنده تغییر داد و از آتار مهم دوره ایلخانیان به حساب می‌آید.
این بنا مسجدی است بسیار زیبا از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است. گنبد مزبور در پنج فرسخی سمت شرقی شهر زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطلانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن ۸۰ گز است. هشت مناره نیز در اطراف گنبد دارد. و قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است. رنگ گنبد آبی است.

بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار گرفته که ارتفاع آنرا ۱۲۰ گز نوشته‌اند. در قسمت بالایی آن ساختمان دور تا دور اطاقها و غرفه‌ها ساخته‌اند. خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اطاقهای بالا با گچ‌بری‌های و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است. در حاشیه طاقها آیات قرآنی واسماالله با خط جلی نوشته شده‌است. حکاکی‌هایی در آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین بنا نیز دیده می‌شود.

نمای داخلی گنبد سلطانیه
تزیینات و نحوه‌ی ساخت این مقبره در واقع نقطه‌ی عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده است.
ساخت این گنبد در سال ۷۰۲ هجری قمری به دستور الجایتو در شهر سلطانیه، پایتخت آن زمان ایلخانیان آغاز شد و در سال ۷۱۲ هجری قمری به اتمام رسید.
بعضی از تاریخ نویسان نوشته اند سلطان محمد خدابنده این گنبد و بنای عظیم را بناکرد که اجساد ائمه اول و سوم شیعیان یعنی علی و حسین را از آرامگاهای خود به آنجا منتقل کند. ولی به علت خوابی که دید از این عمل منصرف شد.


دالان‌های تودرتویی در سردابه‌ی این بنا موجود است که حدس زده می‌شود برای اجرای مراسم خاصی به کار می‌رفته. حتا حدس می‌زنند که سلطان محمد خدابنده پس از مدتی از اسلام روی برگردانده و دوباره به اصل خود برگشته و شمن‌پرست شده و این دالان‌ها و فضاها برای اجرای مراسم مذهبی خاص پس از مرگ وی بوده است. البته جسد وی نیز به جای دفن در سردابه، در کوه‌های اطراف دفن شده است.


گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه قرار دارد و در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌است و شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه است.
گفته می‌شود در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده است. بنای این گنبد که بعد از گنبدهای سانتامارینا و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ دنیاست.

اطلاعات اثر
نام کشور
ایران
نوع فرهنگی
معیارها ii, iii, iv
شماره ثبت ۱۱۸۸
منطقه آسیا و اقیانوس آرام
تاریخچه
تاریخ ثبت ۲۰۰۵جلسه ۲۹ام
شهر سلطانیه یکی از شهرهای استان زنجان است. گنبد سلطانیه، مقبرهٔ اولجایتو، در این شهر قرار دارد.سلطانیه در 43 کیلومتری شهر زنجان واقع است که شروع آن بدستور ارغون خان از ایلخانان مغول بوده ولیکن عمر بانی پیش از انکه بنا انجام یابد به آخر رسید و وقتیکه قازان بن ارغون بر اریکه ایلخانی تکیه زد ابتدا مصمم شد بنای نیمه تمام را باتمام رساند اما به عللی منصرف شد وچون سلطان محمد خدابنده(الجایتو) ایلخان مقتدر مغول به تخت سلطنت نشست و مذهب شیعه اختیار کرد، خواست که به آرزوی پدر خود جامهٔ عمل بپوشاند. دستور داد که شهریکه دور باروی آن ۳۰۰۰ گام باشد بنا کند و در آن میان قلعه‌ای که ۲۰۰۰ گام دورش بوده از سنگ تراشیده بنا نمایند.


دیوار این قلعه طوری بود که بر سر آن چهار سوار پهلوی یکدیگر می توانستند راه بروند، اصل قلعه بشکل مربع بوده‌است و طول هر ضلع آن ۵۰۰ گز بود و یک دروازه با شانزده برج داشت.
ناگفته نماند سلطان مدت ۱۰ سال یعنی از سال ۷۰۳ تا ۷۱۳ به ایجاد این شهر تاریخی پرداخت و سلطانیه نامید و پایتخت ایلخانان بعدی ساخت.این بنا در هجوم تیمور لنگ خسارات فراوان خورد و از باقی مانده آن فقط گنبد سلطانیه باقی ماند.


از دیگر آثار تاریخی این شهر می توان به مقبره ملا حسن کاشی و خانقاه حسام‌الدین حسن چلبی (معروف به چلبی اوغلی) اشاره کرد.
از روستاهای بخش سلطانیه استان زنجان می توان به قره بلاغ، کاکااباد و قشلاق و وناون و چمه و چم رود اشاره کرد
گنبد سلطانيه که در سلطانیه در نزدیکی زنجان قرار دارد، روز 24 تير ماه 1384 در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شد. گنبد سلطانیه یکی از برجسته ترین کاشی کاری های دوره ایلخانی را به نمایش می گذارد. این گنبد بنای خاصی بود و برای یک شاهزاده ساخته شد. بالاترین سطح هنر های تزئینات وابسته به معماری در آن دیده می شود


گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه


گنبد سلطانیه بنایی عظیم با معماری منحصر بفرد

گنبد عظیم سلطانیه در حال حاضر در بین خانه های خشتی سلطانیه همچون نگینی می درخشد و گوشه ای از هنر و معماری ایرانی را به عالمیان عرضه می دارد .در قسمت جنوب غربی ارگ سلطنتی ( كهندژ ) شهر سلطانیه ، آرامگاه سلطان محمد خدابنده اولجایتو به مثابه یكی از عظیم ترین آرامگاههای اسلامی و شاید با شكوهترین آنها قرار دارد.
تعدادی از محققین اسم قدیمی سلطانیه را ( شرویاز ) دانسته اند ، شرویاز كه امروزه ( ویار ) و ( ویر ) نامیده می شود.نام دیگر منطقه سلطانیه ( قنغوراولانگ ) است . تاریخ نویسان احداث آرامگاه اولجایتو را به طور مشخص در حد فاصل سالهای 704–712و به دستور سلطان محمد خدابنده و با تولیت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی ذکر کرده اند.

مورخین در مورد علل احداث این بنا نوشته اند کهاولجایتو پس از طرح سلطانیه تصمیم گرفت كه به تقلید از آرامگاه برادرش غازان خان ، آرامگاه رفیع و با شكوهی برای خود بسازد به همین جهت برای بر پایی این آرامگاه ، هنرمندان از هر سو به سلطانیه آمدند تا یكی از شاهكارهای عظیم دوره مغول را به عرصه ظهور برسانند.


بنای گنبد سلطانیه در سال 702 ه ( به روایتی ) بر اساس طرح آرامگاه غازان خان كه آن نیز از بنای آرامگاه سلطان سنجر در ( مرو ) الهام گرفته ، ساخته شد با این تفاوت كه پلان آرامگاه سلطان سنجر مربع ،‌و پلان گنبد سلطانیه هشت ضلعی است . اگر چه تا حد زیادی معماری آرامگاه سلطان سنجر در بنای سلطانیه تاثیر گذاشته بود لیكن حیزهای ابتكاری در بنای اخیر بحدی است كه آنرا بصورت یكی از شاهكارهای هنر و معماری ایران در آورده است كه بعدها نمونه و الگوئی برای احداث تعداد زیادی از انبیه این دوره شد. همچنین معماری گنبد سلطانیه را شخصی به نام سید علی شاه انجام داده استظاهرا" هنگامی كه اولجایتو امر به احداث آرامگاه خود كرد هنوز سنی بود .


داستان شیعه شدن سلطان نیز جالب است می گویند:
"سلطان شبی در نهایت عصبانیت همسر خود را سه طلاقه می کند. صبح از کرده خود پشیمان می شود ولی برای او هیچ راهی باقی نمانده است. تمام فقهای سنی می گویند دیگر هیچ راهی برای برگشت وجود ندارد.


در این بین یکی می گوید یکی از فقهای شیعه است که شاید بتواند به تو کمکی بکند. این فقیه شیعه کسی جز علامه حلی جوان نبوده است. این جوان نابغه را خدمت سلطان می برند. سلطان جریان را تعریف می کند. علامه می پرسد آیا شما هنگامی که همسر خود را طلاق دادید دو شاهد عادل در آنجا حضور داشت، سلطان جواب منفی می دهد. علامه حلی می گوید پس این طلاق شما اعتباری ندارد و هنوز هم می توانید همسر خود را داشته باشید...
و سلطان شیعه میشود!"

وی تقریبا" در سال709ه یعنی موقعیكه كار ساختمانی گنبد رو به اتمام بود سفری به عراق نمود و تربت پاك امام حسن ( ع‌ ) و حضرت علی ( ع ) را در كربلا و نجف زیارت كرد .
سلطان مغول که حالا شیعه شده بود بعد از مدتی تصمیم گرفت كه آرامگاه خود را به ائمه اطهار اختصاص دهد! بدین منظور قصد انتقال اجساد مطهر آنان ( حضرت علی (‌ع ) و امام حسین (‌ع ) ) را به سلطانیه داشت تا بر رونق تجاری و اهمیت مذهبی پایتخت جدید التاسیس خود بیفزاید .لذا دستور داد تاتزئینات داخلی بنا كه تا آن روز انجام نگرفته بود را طوری بپردازند كه در آن شعائر مذهب تشیع بخوبی مورد استفاده قرار گیرد. بهمین جهت بود كه كلمه ((علی)) به طور مكرر با كاشی در متن آجر نوشته شده است .


در همین اوان سلطان محمد خدابنده دستور ساختن آرامگاهی ساده برای خود در جنب گنبد اصلی را صادر كرد كه به گفته مورخین این بنای آجری ظرف چند هفته به اتمام رسید .
انتقال اجساد مطهر ائمه بخاطر مخالفت شدید علمای شیعه یا بقولی خواب سلطان كه حضرت علی بن ابیطالب را نارضی دیده بود وآن حضرت از این عمل ناراضی بود ، انجام نگرفت و منصرف شد .

بنابر این سلطان ایلخانی مصمم شد كه دوباره این بنا را به آرامگاهی برای خود اختصاص دهد . شاید به همین منظور بود كه دستور داد تمام تزئینات معرق كاری كه كلمه (( علی )) ( ع ) بر آن نقش بسته بود ، و تمام تزئینات آجری كاشیكاری و گره سازی را با پوششی از گچ اندودند و روی آن پوشش را با كتیبه و اشكال مختلف هندسی طرحهای گل و بوته دار با رنگ آبی بر زمینه سفید گچبری كردنداولجایتو در سال716ه. یعنی تقریبا" چهار سال بعد از اتمام بنا در سن 36 سالگی در گذشت و جسد وی در تابوتی از زر ناب در آرامگاه ابدیش دفن شد .
سلطانیه در معرض نابودی
آزاد تبریز- بی توجهی به میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان زنجان که از دیرباز گریبانگیر استان بوده این روزها بسیار شدت گرفته به گونه ای که گنبد سلطانیه از یکسو و مردان نمکی از سوی دیگر در مسیر نابودی قرار گرفته اند.


به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، شهر سلطانیه شهری باستانی و یادگاری به جای مانده از دوره ایلخانی است که علیرغم آنکه یکی از پایتختهای دوران خود بوده به دلیل برخورد ناصحیح بعضی از مسئولان به رغم داشتن پتانسیلهای بالقوه به شهری مهجور تبدیل شده است.
شهری با جمعیتی بالغ بر هفت هزار نفر که بهره آن از میراث گرانبهای گنبد سلطانیه که در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده، می توانست بیش از این باشد اما این شهر این روزها با صدور مجوز احداث ۶۴ واحد تجاری در حریم بنا در معرض خطر جدی قرار گرفته است.


بنا به گفته اعضای شورای شهر و شهردار سلطانیه به دنبال پیگیریهای مردم و مسئولان سلطانیه در خصوص تعیین تکلیف عرصه ها و حریمهای میراثی واقع در شهر سلطانیه و توسعه این شهر، استاندار وقت زنجان به منظور متمرکز کردن نیروها و اعتبارات بخشهای مختلف موثر در توسعه سلطانیه و جلوگیری از پراکندگی و حذف موازی کاریها دستور تشکیل کمیته ساماندهی سلطانیه مشکل از گروه های مختلف استانی و محلی را صادر کرد که در راس آنان شخص استاندار، معاونت امور عمرانی، ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و ریاست سازمان مسکن و شهر سازی استان قرار داشتند.


در اولین جلسه این کمیته که با حضور معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در تاریخ هفتم شهریور ماه سال ۱۳۸۶ برگزار شد، مواردی به تصویب رسید که بند ۲ این صورتجلسه به شرح ذیل است:
“۱- مقرر شد میراث فرهنگی و گردشگری جهت مطالعه و در صورت امکان تجدید نظر در عرصه و حرایم در منطقه ورودی شهر، مسجد جمعه، تپه نور ظرف مدت حداکثر شش ماه از تاریخ این صورت جلسه انجام دهد.


۲- این مصوبه به خاطر تاثیر بسزای خود در سیمای شهر گرشگر پذیر سلطانیه واقع در ورودی شهر که به جهت پی کنی های انجام شده در شش سال اخیر در اطراف اراضی مسجد، در گذشته به زباله دانی تبدیل شده و تیر آهنهای زنگ زده ساختمانهای نیمه کاره سیمای زشتی به آن داده بود، مصوب گردید.”

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید