بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مسجد كبود تبريز، فيروزه‌ي اسلام
چنين تصور مي‌شود كه ساختمان مسجد كبود به مثابه يادماني از پيروزي‌هاي جهانشاه برپا گرديده است، به طوري كه در اين خصوص مي‌توان به سوره فتح كه به صورت كامل و به شكل برجسته، زينت‌بخش دورتادور بالاي شبستان بزرگ مي‌باشد، اشاره نمود. نام جهانشاه در كتيبه بالاي درب ورودي نقش بسته كه قبلاً روكش طلايي داشته است.
مسجد كبود داراي دو مناره باريك و بلند در منتهي اليه شرق و غرب ضلع شمالي بوده است. در پشت درب ورودي به شبستان بزرگ، يك بيت شعر فارسي به خط ثلث نوشته شده بدين مضمون:
كردار بيار و گرد گفتار مگرد چون كرده شود، كار بگوييد كه كه كرد
اسلاید 2 :
تاريخچه
مسجد جهانشاه يا مسجد كبود (گوي مسجد) از آثار ابوالمظفر جهانشاه بن قرا يوسف از سلسله تركمانان قراقويونلو مي باشد كه در870 هجري به همت و نظارت جان بيگم خاتون،زن جهانشاه بن قرايوسف قره قويونلو ،پايان يافته است.
در كتابهاي تاريخي،اين بناي باشكوه را «عمارت مظفريه»خوانده اند كه مورد توجه ابو المظفر يعقوب بهادر خان قرار گرفت.در اين روزگار تبريز در نهايت آباداني و رونق بود.در نيمه اول قرن يازدهم هجري،كاتب چلبي و اوليا چلبي جهانگردان ترك عثماني و در نيمه دوم همين قرن،تاورنيه و شاردون جهانگردان فرانسوي از اين مسجد ديدن كرده بودند.كاتب چلبي در تاريخ جهان نما مي نويسد:
«درگاه مسجد جهانشاه بلند تر از طاق كسري است.بنايي عالي است كه با كاشيهاي زيبا آراسته شده،گنبد هاي بلندي دارد....جامع دل انگيزي است كه هر كس داخل شود دلش اجازه بيرون شدن را نميدهد.ليكن شيعيان غالب‍ااز رفتن بدان مسجد خودداري ميكنند.اين بنا با كاشيهاي زيبا آراسته شده،گنبدهاي بلندي دارد و همه در وديوار آن با كاشيهاي رنگارنگ زينت يافته است»
اسلاید 3 :
وجه تسميح مسجد كبود
در زمان ابومظفر جهانشاه در قرن 9 ه.ق ساخته شده و به همين دليل نام ديگر آن مسجد جهانشاه مي‌باشد. مسجدي است تماماً مسقف كه به دليل عدم رسيدگي و تجربه زلزله‌هاي متوالي، تخريب شده است. ويژگي منحصر به فرد و محرز اين بنا، پيش‌آمدگي پيشخوان مسجد همچون مساجد ديگر مغول و تيموري و همچنين استفاده از كاشي‌هايي به رنگ لاجوردي و آبي در نماسازي است كه به اين خاطر به آن مسجد كبود مي‌گويند.
اسلاید 4 :
معماري مسجد
نماي روبروي مسجد با سردرب كاشيكاري شده،شكوه و جلال بخصوصي دارد.مصالح بنا آجري است.سنگهاي ساختماني نادري در آن به كاررفته است.از بقاياي مسجد معلوم مي شود كه آجرها با گچ بند كشي شده است.صحن مربع شكل،حوضي براي وضو،شبستانهاي اطراف براي درس و همچنين پناهگاه مستمندان،مسجد را تشكيل مي دادند.در قسمت جلوي صحن و رو به قبله،بناي اصلي مسجد به پا شده كه محوطه اي محصور،پوشيده ومربع شكل است.فاصله پايه هاي سقف ضربي آن ، 12 متر است كه بر روي چهار پايه يك محوطه مربع شكل قرار دارد.بالاي اين بنا گنبدي قرار داشت كه از آجر ساخته شده بود ، كه ريخته است.تزيينات دل انگيز و زيباي متنوع به داخل مسجد اختصاص دارد.كف مسجد كاشيهاي براق داشت . شبستان بزرگ محاط به رواق هاي به هم پيوسته است و از سه سو با طاقنماهايي به رواقهاي اطراف خود ارتباط دارد . اين شبستان با سقفي ضربي پوشيده شده است كه قطر دهانه آن 17 متر است . تنها خصوصيت جالب اين گنبد ساخت آن برروي چهارپايه مربعي است كه اين مربع خود به خود به تقارن و تجانس در درون مسجد مي انجامد لذا عظمت و زيبايي مسجد را كه طي قرون مختلف به نامهاي مختلف خوانده شده است بايد به لحاظ معماري خاص آن دانست .
اگرنمازگاه را كه شامل محراب نيز است از بناي اصلي جدا كنيم، مربعي به طول 30 متر به وجود مي آيد.
اسلاید 5 :
بناي اين مسجد بسيار عالي، نماي آن كه پنجاه قدم ارتفاع دارد، هشت پله از سطح زمين اطراف كرسي دارد و از خارج ديوارهاي آن همه از كاشي اعلي به رنگ‌هاي مختلف پوشيده شده است. از طرف داخل با نقش و نگارهاي زيبا به سبك معماري اعراب و كلمات بسيار به خط عربي از طلا و لاجورد زينت يافته است. از دو طرف بنا دو مناره با برج خيلي بلند، اما كم‌قطر ساخته‌اند و در ميان آنها راه‌پله تعبيه شده است كه بالا مي‌رود و سطح ظاهر منارها هم كاشي است و اين آجرهاي منقش براق زينت معمولي است كه در ايران ابنيه را بدان مي‌آرايند.
درب مسجد چهار پا بيشتر عرض ندارد و در وسط يك تخته سنگ سفيد شفافي تراشيده شده كه بيست و چهار پا طول، يعني ارتفاع و دوازده پا عرض آن سنگ است و در ميان سطح داخلي آن نماي بزرگ مسجد خيلي زيبا و عظيم به نظر مي‌آيد، از راه‌رو و مسجد داخل گنبد مي‌شود كه سي و شس قدم قطر آن است. اين گنبد از طرف داخل روي دوازده مجردي بنا شده كه شانزده مجردي هم از خارج تكيه‌گاه آن است و اين مجردي‌ها خيلي بلند و شش پاي مكعب حجم آنها است، در پايين ستون‌هاي سكويي از مرمر سفيد ساخته شده كه زير آن خالي و خانه خانه است، براي اينكه كفش‌ها را هنگام داخل شدن به مسجد ميكنند و در آن حفره‌ها بگذارند.
اسلاید 6 :
در قسمت جلوي صحن و رو به قبله،بناي اصلي مسجد به پا شده كه محوطه اي محصور،پوشيده ومربع شكل است.فاصله پايه هاي سقف ضربي آن ، 12 متر است كه بر روي چهار پايه يك محوطه مربع شكل قرار دارد.بالاي اين بنا گنبدي قرار داشت كه از آجر ساخته شده بود ، كه ريخته است.تزيينات دل انگيز و زيباي متنوع به داخل مسجد اختصاص دارد.كف مسجد كاشيهاي براق داشت . شبستان بزرگ محاط به رواق هاي به هم پيوسته است و از سه سو با طاقنماهايي به رواقهاي اطراف خود ارتباط دارد . اين شبستان با سقفي ضربي پوشيده شده است كه قطر دهانه آن 17 متر است . تنها خصوصيت جالب اين گنبد ساخت آن برروي چهارپايه مربعي است كه اين مربع خود به خود به تقارن و تجانس در درون مسجد مي انجامد لذا عظمت و زيبايي مسجد را كه طي قرون مختلف به نامهاي مختلف خوانده شده است بايد به لحاظ معماري خاص آن دانست .
اگرنمازگاه را كه شامل محراب نيز است از بناي اصلي جدا كنيم، مربعي به طول 30 متر به وجود مي آيد.
اسلاید 7 :
آنچه در ابتدا به چشم ناظر مي خورد، بزرگي و پهناي سردر است كه با ديگر قسمتهاي بنا هماهنگ نيست . ارتفاع سردر دو برابر پهناي آن است اما خطاي چشم در ارزيابي عمودي و افقي آن را مرتفع تر و بلندتر نشان مي دهد . سر در با ويژگيهاي خاص خود به سه قسمت تقسيم شده است ؛ دو پايه بزرگ كه طاق ضربي روي آنها زده شده و در وسط دو پايه محل استقرار درب ورودي است.حاشيه طاق سردر را ستون مارپيچي ممتد تشكيل مي دهد.همه هنرها در كار تزيين اين سردر به كار گرفته شده است.
اين مسجد گلدسته ندارد. احتمالا محل دو گلدسته مسجد در انتهاي دو ديوار جلويي بود، زيرا گذشته از اين كه هيچ گونه محل ريزش ، پايه و پله اي براي صعود به گلدسته در محل نزديك سردر مشاهده نمي شود، تمركز سردر عظيم بادو گلدسته مرتفع ظرافت و عظمت خاصي به بنا مي داد كه با هنر سازندگانش مغايرت داشت و حتي كمترين اعتباري نمي توانست در معيارهاي معماري داشته باشد .
اسلاید 8 :
كاشيكاري آن صرفاً به رنگ لاجوردي و عمدتاً از قطعات شش ضلعي كار شده بود و تمام سطح سقف آن زرنگاتر (نقاشي با آب طلا) و كف شبستان‌ها به احتمال قوي مرمرين بوده است. نقش و نگار نقاشي معرف مسجد شامل گره‌بندي‌هاي هندسي، گل و بوته اسليمي و كتيبه‌هاي مختلف كه مجموعاً حكايت از زيبايي خارق‌العاده‌اي داشته است.
آرامگاه جهانشاه و نزديكان وي در انتهاي شبستان كوچك در داخل سرداب بوده است. زلزله مهيب سال 1193 ه.ق باعث ويراني شهر تبريز و كشته شدن عده زيادي از مردمن آن گشته و از مسجد كبود بجز سردرب و چندين جزرپايه برجاي نمي‌گذاردن و در فاصله بين سال‌هاي پس از زلزله تا شروع مرمت، درب ورودي اصلي و قطعات مرمرين و .... به تاراج مي‌رود.
اسلاید 9 :
بناي مسجد شامل سردرب، شبستان و مقبره است كه سردر آن رو به شمال واقع شده، در كنار آن ستون‌هايي متصل به بنا به شكل مارپيچ بالا رفته و در قسمت فوقاني هلالي بيضي شكل وجود دارد. پس از سردرب و دهليز واقع در پشت آن، شبستان بزرگ مسجد به ابعاد 5/16 متر قرار دارد كه در سه طرف شمالي، غربي و شرقي آن شبستان رواقي به عرض 4/4 متر با طاق‌هاي ضربي و گنبدهاي كم‌خيز وجود دارد.
قسمت جنوبي بنا به شبستان كوچكي موسوم به مقبره راه دارد. كاشيكاري آن آبي رنگ فيروزه‌اي است كه به نام «فيروزه اسلام» شهرت يافته است. در بالاي حاشيه‌هاي عريض طاقچه‌ها، كتيبه اصلي بنا قرار گرفته كه بالاي اين كتيبه نيز نوشته‌هاي كوتاهي با خطوط ثلث و كوفي در بين طرح‌هاي مختلف گل و بوته اسليمي و اشكال مختلف هندسي جاي داده شده است.
اسلاید 10 :
آنچه در ابتدا به چشم ناظر مي خورد، بزرگي و پهناي سردر است كه با ديگر قسمتهاي بنا هماهنگ نيست . ارتفاع سردر دو برابر پهناي آن است اما خطاي چشم در ارزيابي عمودي و افقي آن را مرتفع تر و بلندتر نشان مي دهد . سر در با ويژگيهاي خاص خود به سه قسمت تقسيم شده است ؛ دو پايه بزرگ كه طاق ضربي روي آنها زده شده و در وسط دو پايه محل استقرار درب ورودي است.حاشيه طاق سردر را ستون مارپيچي ممتد تشكيل مي دهد.همه هنرها در كار تزيين اين سردر به كار گرفته شده است.
اين مسجد گلدسته ندارد. احتمالا محل دو گلدسته مسجد در انتهاي دو ديوار جلويي بود، زيرا گذشته از اين كه هيچ گونه محل ريزش ، پايه و پله اي براي صعود به گلدسته در محل نزديك سردر مشاهده نمي شود، تمركز سردر عظيم بادو گلدسته مرتفع ظرافت و عظمت خاصي به بنا مي داد كه با هنر سازندگانش مغايرت داشت و حتي كمترين اعتباري نمي توانست در معيارهاي معماري داشته باشد .
