بخشی از مقاله

ابتکار شکوفایی شهری: رویکردی نوین و اساسی در مسیر پایداری


چکیده
شکوفایی شهری بهعنوان یک چارچوب مفهومی وسیع درزمینه سنجش توسعه و رفاه انسانی و اجتماعی، در ارتباط با کمیت و کیفیت شهرنشینی ومتعاقباً محصول این فرآیند یعنی شرایط سکونت وزندگی شهری، ملموس میشود. بر این اساس، شکوفایی شهری مرکب از 6 مؤلفه یا بعد کلیدی در ارتباط با شهر و سکونتگاههای شهری شامل بهرهوری، زیرساخت، کیفیت زندگی، برابری و شمول اجتماعی، پایداری زیستمحیطی ونهایتاًحکمروایی و قانونگذاری، به شاخص چندوجهی جامع و مورد وفاق در سطح جهان تبدیلشده است. هریک از ابعاد مذکور شامل زیر مؤلفههایی است که بهواسطه گروهی از سنجهها یا متغیرها

تعریف و اندازهگیری میشود. اینچنین، ابتکار شکوفایی شهری رویکردی نوین و اساسی جهت پیریزی و

ارتقاء یک الگو یا مدل جدید از شهرنشینی در مقیاس جهانی و درعینحال تطابق پذیر با شرایط، ماهیت و پویاییهای زمینهای و محلی است که چارچوبی منعطف برای بازبینی و نظارت بهصورت گامبهگام و سلسله مراتبی را مبتنی بر ارتقاء یکپارچگی و مجهز به تحلیلهای فضایی، فراهم میکند. تصمیم سازی و به دنبال آن، مداخله هدفمند و فرا بخشی در سه حوزه کلیدی برنامهریزی و طراحی شهری، قانونگذاری و حکمروایی
شهری ونهایتاً اقتصاد شهری و مالیه شهرداری، در مقیاسهای مختلف ملی، منطقهای، شهری، ناحیهای و

محلی، آنهم مبتنی بر شواهد و قراین، نیازها، الزامات و اولویتها، اصلیترین نتیجه اتخاذ این رویکرد است.


واژههای کلیدی: شکوفایی شهری، چارچوب مفهومی، شاخص چندوجهی، ابتکار شکوفایی شهری، برنامهریزی شهری

 

.1 مقدمه: شکوفایی شهری

برای یک زندگی شکوفا، تدارک مایحتاج مادی و نیازهای غیرمادی، بسیار اساسی است. بااینحال، شکوفایی به مفهوم چیزی بیشتر از برآوردن نیازهای اساسی ومتعاقباً شکوفایی شهری به معنای چیزی فراتر از مواجهه با مسائل و مشکلات شهری است » .(Sasaki, 2014)شکوفایی شامل توانایی ما برای رشد کردن بهعنوان انسان در بستر محدودیتهای اکولوژیکی یک سیاره محدود است. چالش برای جامعه ما، خلق شرایطی است که تحت آن این امر ممکن باشد. این مهم، فوریترین وظیفه زمان ما استJackson, ) «

.(2009

»چه چیز شهرها را شکوفا میسازد؟ شهرساختی قدرتمند و بینظیر از تاریخ است که در پاسخ به نیروهای جغرافیایی که در حال حاضر بهخوبی درک شدهاند و بهعنوان کلیدهای اصلی در خصوص شکوفایی شهری هستند، توسعهیافته است.« نخستین کلید اصلی در رابطه با شکوفایی، »سرمایه انسانی3« است که دانش و مهارتی که در سایه آموزش اولیه کسب میشود و تجربهای که بهواسطه زندگی کاری و آموزش بعدی به دست میآید و همینطور رفتار اقتصادی را در برمیگیرد. دومین کلید، »ارتباط4« است که در قالب ارتباط بیرونی و درونی تعریف میشود که میزان آنها از تمرکزی منتج میشود که وابسته به روابط خارجی یا داخلی در بازار کار و میان تولیدکنندگان و کاربران دانش است. هم ارتباط درونی و هم برونی به حد قابلتوجهی از کیفیت زیرساخت وابسته هستند. عامل مؤثر دیگر در این زمینه، »گرایش برای کارآفرینی5« است که شامل پدیدههای سازمانی و فرهنگی پیچیدهای است که عوامل تعیینکننده در خصوص انگیزه برای سرمایهگذاری و نوآوری هستند. عامل نهایی و همینطور دشوارترین کلید در این زمینه، »توانایی برای مواجهه با عدم تعادل و توازنهای ذاتی و طبیعی در توسعه شهری6« است .(Prager, 2017) بر این مبنا، شکوفایی شهری را میتوان در قالب فرصتهای شهروندان برای -1کشف و پیدا کردن بهواسطه دانش و رشد فکری در سایه آموزش و همچنین -2دنبال کردن و پیگیری بهواسطه کار و تفریح معنادار ومتقابلاً ارزشمند در -3 محدودیتهای اخلاقی و اکولوژیکی، تعریف نمود .(Sasaki, 2014)

 


.2 ابتکار شکوفایی شهری

در سال 2012 م. برنامه اسکان بشر ملل متحد7، ابزاری را برای سنجش پایداری شهرها پیریزی نمود. این ابزار تحت عنوان »شاخص شکوفایی شهری8« در قالب یک ماتریس مفهومی چرخهای شامل 5 بعد یا مؤلفه »بهرهوری9«، »توسعه زیرساخت10«، »کیفیت زندگی11«، »برابری و شمول اجتماعی12«، »پایداری زیستمحیطی13« و بعد یا مؤلفه ششم تحت عنوان »حکمروایی و قانونگذاری14« که بعدها اضافه شد، شناخته میشودمتعاقباً.و در سال 2013 م. درخواستهای متعددی از سوی مقامات محلی و دولتهای مرکزی در خصوص تخمین شاخصهای شکوفایی مربوط به خود از سوی برنامه اسکان بشر ملل متحد دریافت گردید. شهرداران و سایر تصمیم گیران به دنبال این بودن تا بدانند چگونه شهرهای آنها در مقایسه با سایر شهرها، برجسته و متمایز میشوند. این، همچنین شامل آگاهی از چگونگی بهبود و ارتقاء رتبهها و سنجهها در مسیر شکوفایی بهواسطه برنامهها، سیاستها و اثرات ممکن این اقدامات میگشت. به دنبال این تقاضا، شاخص شکوفایی شهری بهصورت یک ابتکار عمل جهانی تحت عنوان »ابتکار شکوفایی شهری15« درآمد. این ابتکار هم یک سنجه استاندارد و هم یک گفتمان سیاسی است که امکان خلق شاخصها، مقاصد پایه و اهدافی را برای کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه میدهد که درعینحال میتوانند تدوین برنامههای بلندمدت را نیز موردحمایت قرار دهند. ابتکار شکوفایی شهری بخشی جداییناپذیر از تحول دادهها و اطلاعات برای توسعه پایدار است. این ابتکار نهتنها یکپارچگی منابع جدید از دادهها و افزایش سودمندی آنها را فراهم میآورد، بلکه مقامات شهری و همینطور بازیگران محلی و ملی را در خصوص شناسایی فرصتها و پتانسیلها جهت شکوفاتر شدن شهرهای خود توانمند میسازد. درحالیکه نیاز به انتخاب بهترین و پایدارترین گزینهها وجود دارد، ابتکار شکوفایی شهری میتواند نقشی حیاتی در این زمینه ایفا نماید .(Stead, 2015; UN- Habitat, 2016)

 

تصویر -1 شکوفایی شهری یک سنجه استاندارد و یک گفتمان سیاسی
(UN- Habitat, 2015 and 2016)


.3 ابعاد و مؤلفههای شاخص چندوجهی شکوفایی شهری
ابتکار شکوفایی شهری در خصوص نیاز به حرکت به سمت سنجش مفهومی وسیعتر از رفاه انسانی و اجتماعی، استدلال میکند. بر این اساس، شکوفایی و به تعبیری موفقیت و کامیابی یک شهر مستلزم این کیفیتهای اساسی است :(Wong, 2015, UN- Habitat, 2015)

✓ بهرهوری: کمک به رشد و توسعه اقتصادی. خلق درآمد، اشتغال و فرصتهای برابری که فراهمکننده استانداردهای زندگی متناسب برای تمامی جمعیت است، ازجمله موارد موردتوجه در خصوص بهرهوری است؛

✓ زیرساخت: گسترش زیرساخت، امکانات و داراییهای فیزیکی. آب کافی، بهداشت، تدارک انرژی، شبکه راه و دسترسی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و...، همگی برای جمعیت، اقتصاد و تدارک کیفیت زندگی بهتر، موردنیاز هستند؛

✓ کیفیت زندگی: تدارک خدمات اجتماعی برای بهبود استانداردهای سکونتی و ضمانت ایمنی و امنیت، آموزش، بهداشت و اوقات فراغت که همگی در خصوص به حداکثر رساندن پتانسیلهای فردی ونهایتاً عملی ساختن سکونت وزندگی، موردنیاز هستند؛


✓ برابری و شمول اجتماعی: اطمینان از توزیع برابر (منصفانه) ثروت و منافع ومتعاقباًکاهش و ریشهکنی فقر و نابرابری. هیچ شهری نمیتواند ادعای شکوفا بودن را داشته باشد، مادامیکه بخشهایی از جمعیت در فقر و محرومیت زندگی میکنند. این مهم، همچنین شامل تعدیل و کاهش محلات فقیرنشین و شکلهای جدید از فقر شهری و حاشیهنشینی است؛

✓ پایداری زیستمحیطی: حمایت از محیطزیست شهری و حفظ داراییهای طبیعی همزمان با خلق ثروت. شهرهای بهخوبی برنامهریزیشده، منجر به انحطاط یا نابودی محیطزیست نشده و در مقابل،

پایداری زیستمحیطی را ارتقاء میدهند؛ این در حالی است کهمتعاقباًکیفیت یا مؤلفه ششمی نیز در قالب حکمروایی و قانونگذاری به 5 محور فوق

در خصوص ابتکار شکوفایی شهری به شرح ذیل اضافهشده است :(UN-Habitat, 2015)

✓ حکمروایی و قانونگذاری: تلفیق پایداری و شکوفایی بهواسطه حکمروایی شهری مؤثر و تحولگرا. اتخاذ سیاستهای مناسب و کارآمد، قوانین و مقررات و خلق چارچوبهای نهادی متناسب از طریق نهادهای محلی قدرتمند و ترتیبات و تنظیمات نهادی استوار، ازجمله ابعاد کلیدی

در این زمینه هستند؛ بر این اساس شکوفایی شهری در قالب یک شاخص چندوجهی یا چندبعدی تعریف میشود.

شکوفایی یک شهر مبتنی بر مجموعهای از عوامل یا ابعاد مرتبط درزمینه مفاهیم یک »شهر شکوفا16« تعیین میگردد. هر بعد یا مؤلفه خود شامل زیر مؤلفههایی است که بهواسطه گروهی از سنجهها یا متغیرهایی که برای یک شهر موردتوجه قرار میگیرند، تعریف میگردد. اینچنین، هرگاه زیر مؤلفهها مبتنی بر دو یا چند سنجه ساخته شوند، آنها در قالب یک ارزش واحد با یکدیگر جمع و تلفیق میشوند. شاخصها یا مؤلفهها میتوانند بهواسطه محک بینالمللی برنامه اسکان بشر ملل متحد، استاندارد شوندنهایتاً.، تعریف روشن و مشخص هر شاخص در »راهنمای روششناسی ابتکار شکوفایی شهری- سنجش شهرها: روششناسی و مجموعه داده17« ارائهشده است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید