بخشی از مقاله
ارزیابی فاکتورهای موفقیت پروژه در قراردادهای مشارکت عمومی- خصوصی در کشور ایران
خلاصه
یکی از راهکارهای مطرح شده به منظور تامین مالی و افزایش کیفیت خدمات در پروژه های زیر بنایی، بکارگیری شیوه قراردادی عمومی– خصوصی می باشد. این نوع قراردادها در کشورهای توسعه یافته بسیار مورد استقبال قرارگرفته و در بسیاری از مواقع با موفقیت همراه بوده است. در ایران نیز در سال های اخیر تعداد معدودی از پروژه های نیروگاهی و آزادراهی با بکارگیری این شیوه، اجرایی شده اند که به علت عدم شناخت کافی قراردادهای مشارکت عمومی- خصوصی با مشکلاتی همراه بوده است. هدف مقاله حاضر شناسایی و ارزیابی فاکتورهای اساسی دستیابی به موفقیت در قراردادهای مشارکت عمومی-خصوصی و ارائه این فاکتورها در یک چارچوب ساختار یافته می باشد. بدین منظور، در ابتدا به شیوه مطالعات نظری عوامل موفقیت در پروژه ها شناسایی می گردد و در گام بعد، به شیوه مصاحبه عوامل شناسایی شده به صورت ساختار یافته ارائه می گردد و در نهایت با بکارگیری ابزار آماری فاکتورها شناسایی شده ارزیابی می شوند. فاکتورهای شناسایی شده می تواند به عنوان یک راهنمای مناسب به منظور دستیابی به موفقیت در اینگونه پروژه به کار گرفته شود.
کلمات کلیدی: مشارکت عمومی-خصوصی، پروژه های زیر بنایی، فاکتور موفقیت پروژه، ایران.
1. مقدمه
مشارکت بخشهای عمومی و خصوصی1، یک قرارداد بلند مدت بین یک سازمان عمومی و نماینده خصوصی می باشد که به موجب آن منابع و ریسک-های پروژه بین طرفین قرارداد تقسیم می گردد و هدف از این قرارداد ها توسعه ویا نوسازی تسهیلات عمومی است. PPP دارای طیف بسیار وسیعی بوده و امروزه بسیاری از کشورها ی توسعه یافته و در حال توسعه برای اجرای پروژه های زیر بنایی خود از انواع مختلف PPP استفاده می کنند. طبق آمار بانک جهانی [1]در 139 کشور جهان، استفاده این روش قرار دادی مورد استقبال قرار گرفته است.
اگرچه در بسیاری از پروژه های PPP، به دلیل پیچیدگی قراردادی و عدم توانایی دولت ها و نبود تجربه کافی در این نوع از قرادادها، اهداف تعیین شده به صورت کامل تامین نشده است و حتی در برخی موارد پروژه ها به صورت کامل با شکست روبرو شده اند. اما مزایای بسیار زیاد این روش از قبیل استفاده از توان و سرمایه بخش خصوصی و صرفه جویی در هزینه های ساخت و مشارکت در مدیریت ریسک ها باعث شده PPP همچنان به عنوان یکی از متداولترین شیوه های ساخت پروژه های زیر بنایی در دنیا شناخته شود.
در سال های اخیر بکارگیری PPP در کشور های در حال توسعه نیز مورد استقبال قرار گرفته است اما به دلیل عدم شناخت کافی از ویژگی های PPP و عدم توجه به شرایط کشورهای در حال توسعه، تعدادی از این پروژه ها با شکست مواجه شده اند. از این رو بررسی عوامل موفقیت می تواند در دستیابی به اهداف پروژه های PPP در کشورهای در حال توسعه بسیار تاثیر گذار باشد. از آنجا که اکثر پژوهش های انجام شده جهت شناسایی عوامل موفقیت در کشورهای توسعه یافته انجام شده است، نتایج حاصل از این پژوهش ها برای کشورهای در حال توسعه مانند ایران می تواند متفاوت باشد از این رو در این مقاله با مطالعه گسترده پژوهش های مشابه و با در نظر گرفتن شرایط کشورهای در حال توسعه، عوامل موفقیت شناسایی شده وبا استفاده از پرسش نامه ارزیابی گردیده اند و در نهایت نتایج بدست آمده با نتایج پژوهش های مشابه مقایسه می گردد.
.2 پیشینه تحقیق
طبق تعریف عوامل اصلی دستیابی به موفقیت1 عبارتند از آن دسته از عوامل که تامین آنها برای مدیر پروژه برای دستیابی به موفقیت ضروری می باشد .[2,3] تلاش های زیادی برای یافتن این عوامل در پروژه های عمرانیPPP انجام شده انجام شده است. برای مثال کیائو و همکارانش در سال 2001 به شناسایی CSFs برای پروژه های BOT چین پرداختند و توانستند 8 عامل شامل شناخت مناسب پروژه، شرایط اقتصادی و سیاسی پایدار، توجیه اقتصادی مناسب، عوارض و حجم عبور قابل قبول، تخصیص مناسب ریسک ها، انتخاب پیمانکاران دست دوم توانمند، مدیریت مناسب و انتقال تکنولوژی را برای این دسته از پروژه ها شناسایی کنند .[4]
جفری و همکارانش در سال 2002 به مطالعه موردی یک پروژه استادیوم در استرالیا پرداختند و موارد کنسرسیوم توانمند و متخصص، وجود تجربه کافی، بکارگیری پیمانکاران معتبر و نوآوری در تامین مالی را شناسایی کردند .[5]
در سال 2005 لی و همکارانش[6]، CSFs پروژه های PPP در بریتانیا را بررسی کردند و توانستند به عوامل شناسایی شده توسط کیائو و همکارانش، و جفری و همکارانش رابطه مناسب میان بخش خصوصی و دولت، وجود یک ساختار قانونی مناسب، وجود یک سازمان دولتی ساختار یافته، و وجود سیاست های اقتصادی مناسب در کشور را اضافه کنند همچنین در سال 2010 چن و همکارانش [7] به بررسی CSFs پروژه های PPP در کشور چین پرداختند و توانستند هفت CSF و پانزده SF را شناسایی کنند. در سال های اخیر با هدف شناسایی CSFs پژوهش های مشابهی صورت گرفته است .[8,9,10,11,12,13]
همواره ارائه عوامل به صورت ساختار یافته موجب شناخت بهتر آنها می گردد. در سال های اخیر دیدگاه های متعددی به هدف دسته بندی عوامل ارائه شده است. در سال 2005، لی ریسک های پروژه ها را بر مبنای منشا عامل به 3 سطح اصلی شامل Macro، Meso و Micro تقسیم کرد. بر اساس این تقسیم بندی، در سطح Macro به بررسی عوامل خارج از محیط پروژه پرداخته می شود. در این سطح مباحث سیاسی و قانونی و اقتصادی و اجتماعی در حوزه ملی مطرح است. در سطح Meso، محدوده بررسی کمی محدودتر شده و تنها به عوامل درون پروژه توجه می گردد. عوامل مطرح شده در این سطح شامل نیازهای پروژه، مسائل قراردادی و پیچیدگی های طراحی و ساخت می باشد. سطح Micro، به صورت کاملا جزئی به مسائل مربوط به ساختار سازمانی ذینفعان، روابط بین آنها، توانمندی اجرایی پیمانکار و توان مدیریت کارفرما می پردازد .[14]
3. چارچوب کلی روش تحقیق
برای شناسایی عوامل موفقیت در پروژه های PPP در ابتدا مراجع علمی نظیر گزارشات، مقالات علمی و مقالات کنفرانس ها و.... بررسی شد که در بخش 4 نتایج حاصل از این بررسی ها آورده شده است. یکی دیگر از اهداف این مقاله ارائه این عوامل به صورت ساختار یافته می باشد .با هدف اطمینان از صحت عوامل شناسایی شده و ارائه آنها به صورت ساختار یافته مجموعه ای مصاحبه برگزار گردید که توضیحات آن در بخش 4 آورده شده است. در مرحله بعد با هدف ارزیابی این عوامل در کشور ایران پرسش نامه ها در میان متخصصین صنعت ساخت و فعال در قراردادهای PPP در کشور توزیع شد که نتایج آن در بخش 5 آورده شده است. در بخش 6 با توجه به نتایج بدست آمده از پرسش نامه ها و با استفاده از شیوه میانگین گیری وزنی ساده، به ارزیابی عوامل موفقیت پرداخته شد و نتایج به دست آمده با نتایج پژوهش های مشابه در کشورهای توسعه یافته مقایسه گردیده است. در قسمت پایانی مقاله به بحث درباره نتایج حاصل از این پژوهش پرداخته خواهد شد.
جدول شماره 1 خلاصه مراحل کار را نشان می دهد.
جدول -1 خلاصه از مراحل تحقیق
4. شناسایی عوامل موفقیت
در این پژوهش بر پایه مطالعات گسترده مقالات و پژوهش های انجام شده 10 گروه CSF شناسایی شده و بر مبنای مقاله لی این 10 عامل در 3 دسته بندی اصلی قرار گرفته اند و در نهایت برای هر CSF، ریز فاکتور های موفقیت شناسایی شده است. در ادامه با هدف اطمینان از صحت عوامل تعیین شده و همچنین سازگاری ساختار ارائه شده از قضاوت کارشناسی((Expert Judgment ستفادهگردید. به این منظور با توجه به معیارهای شناسایی شده، یک نمونه پرسشنامه پایلت طراحی شد. این پرسش نامه پایلت توسط 4 تن از متخصصین قراردادهای PPP در طی چندین جلسه مصاحبه حضوری ، تصحیح و نهایی شد. متخصصین به کار گرفته شده در این مرحله حداقل دارای 15 سال سابقه کار در صنعت ساخت بودند و حداقل در 2 پروژه PPP به صورت مستقیم مسئولیت داشتند. در جدول شماره 2 تمام مقالات بررسی شده برای شناسایی CSF ها نشان داد شده است، علاوه بر آن تواتر هر CSF شناسایی شده در مقالات مطالعه شده در این شکل مشخص می باشد.
عوامل اصلی موفقیت
-F1 حمایت سیاسی و قانونی از پروژه
-F2 شرایط اقتصادی مناسب در کشور
-F3 امکان تامین مالی مناسب پروژه
-F4 وجود حمایت جامعه از پروژه
-F5 توجیه فنی اقتصادی
-F6 قرارداد مناسب با توجه به شرایط پروژه
-F7 نتخاب پروژه مناسب برای PPP
-F8 دولت توانمند و با تجربه
-F9 تشکیل یک شرکت پروژه با توان مدیریتی بالا -F10 بخش خصوصی توانمند
جدول -2 عوامل موفقیت در PPP در مقالات منتشر شده
همچنین عوامل موفقیت شناسایی شده و ساختار پیشنهادی برای آنها در جدول شماره 3 ارائه شده است.
