بخشی از مقاله
چکيده
امروزه از جمله فرصت هاي جديد اقتصادي و اجتماعي و اکولوژيکي که به دليل نيازهاي جهاني به شدت در حال رشد و گسترش است ، صنعت گردشگري است . توانمندي ها و جاذبه هاي اکوتوريستي از ثروت ها و سرمايه هاي منحصر به فرد هر کشور محسوب مي شوند و بهره گيري بهينه و مطلوب از آنها مي تواند نقش مهمي در توسعه اقتصادي و اجتماعي مناطق مختلف ايفا نمايد. کشور ايران به دليل دارابودن پتانسيل هاي متنوع و گسترده همواره به عنوان يکي از کانون هاي گردشگري در قلمرو سرزميني مطرح بوده است . به تصديق سازمان يونسکو موقيت جغرافيايي ويژه و تنوع پديده هاي طبيعي باعث شده تا ايران به عنوان پنجمين کشور داراي تنوع طبيعي جهان شناخته شود. از همين رو از ميان فرصت هاي گردشگري موجود در کشور، جاذبه هاي طبيعي و چشم اندازهاي بکر و آب و هواي مناسب زمينه را براي توسعه اکوتوريسم بيش از ديگر جنبه هاي گردشگري تقويت مي کند. اين در حالي است که علي رغم برخورداري از جاذبه هاي طبيعي فراوان ، اکوتوريسم کشور با مشکلات و موانع گوناگوني در جذب طبيعت گرد مواجه بوده که مانع از گسترش آن شده است . در اين زمينه انجام برنامه ريزي با رويکرد جديد مشارکتي و راهبردي مي تواند يکي از شيوه هاي بهره برداري از فرصت ها براي شهرهاي داراي پتانسيل اکوتوريسم باشد.بنابراين شناخت جاذبه هاي اکوتوريستي و برنامه ريزي متناسب با شرايط منطقه به منظور توسعه گردشگري و دستيابي به توسعه پايدار ضروري به نظر مي رسد.
واژه هاي کليدي: گردشگري، اکوتوريسم ، محيط زيست ، اکوتوريسم ساحلي.
١- مقدمه :
کليه اکوتوريسم بيان علاقه مندي انسان به مظاهر طبيعي و جاذبه هاي ذاتي آن است که در سال هاي اخير با صنعتي شدن جوامع ، پيشرفت صنعت حمل و نقل و نيازمندي به گذران اوقات فراغت براي کاهش فشارهاي رواني، با استقبال چشم گيري روبه رو شده است . بهره برداري از اين احساس نياز در مناطق مستعد و داراي جاذبه هاي طبيعي، سبب شکل گيري صنعت گردشگري بر پايه طبيعت با اکوتوريسم شده که در بهبود وضعيت اقتصادي اين مناطق سهم قابل توجهي داشته است (آزاد منجيري، ١٣٨٥).
امروزه پديده گردشگري در بيشتر کشورهاي جهان به عنوان يک ابزار مهم توسعه و محروميت زدايي مورد توجه قرار گرفته است و به دليل درآمدزايي، سرمايه گذاري زيادي را در اين بخش انجام مي دهند. صنعت گردشگري همزمان اهداف مختلف اقتصادي، اجتماعي، امنيتي، فرهنگي و سياسي را در فضاي ملي يک کشور تامين مي نمايد. اکوتوريسم (طبيعت گردي) به عنوان يکي از بخش هاي مهم گردشگري در مناطق جغرافيايي با پتانسيل بالاي طبيعي و جاذبه هاي محيطي داراي اهميت زيادي است . ايران از جمله کشورهاي داراي جاذبه هاي خاص و بي نظير است که مي تواند در کنار پيشينه تاريخي و فرهنگي خود از آن ها نيز براي جذب گردشگر بهره گيرد. (زاهدي، ١٣٨٧:٥٦).
٢- مباني نظري
٢-١- گردشگري
گردشگري عبارت است از مجموعه کار هايي که يک فرد در سفر و در مکاني غير از محيط هاي عادي براي مدتي که کمتر از ٢٤ ساعت و بيشتر از يک سال نيست انجام ميدهد و هدف آن سرگرمي، تفرج ، استراحت ، ورزش ، ديدار با اقوام و آشنايان ، کسب و کار، مأموريت ، شرکت در کنفرانس ، درمان ، مطالعه و تحقيق ، فعاليت هاي مذهبي و فعاليت هايي از اين قبيل مي - باشد(پاپلي يزدي،١٣٨٥(
٢-٢- تعريف اکوتوريسم :
فنل معتقد است اکوتوريسم نوعي گردشگري در طبيعت است که تاثيرات اندکي را بر محيط زيست و منابع طبيعي وارد نموده و در حفظ و بقاي گونه ها و زيستگاه هاي طبيعي سهيم مي باشد. والارس و پيرس اکوتوريسم را سفر به مناطق طبيعي تقريبا دست نخورده که به منظور مطالعه و کسب لذت انجام مي شود، مي دانند.در واقع اکوتوريسم به آن نوع از توريسم اطلاق مي شود که مبتني بر مسافرت هدفمند به مناطق نسبتا طبيعي، براي مطالعه ، لذت جويي و استفاده معنوي از مناظر گياهان و جانوران و هر نوع جنبه فرهنگي معاصر يا گذشته موجود در اين مناطق مي باشد. (مجنونيان ، ١٣٨١: ٥).
اکوتوريسم مخفف Ecological Tourism است که معناي لغوي آن در ادبيات فارسي «طبيعت گردي» مي باشد.
اکوتوريسم رويکرد جديدي است که در سال هاي اخير مطرح شده است . اکوتوريسم داراي تعاريف متعددي است از جمله : اکوتوريسم شامل جلوه هاي طبيعي است که بر روي کره زمين وجود داشته . انسان ها علاقه مند هستند آن ها را ببينند، بشناسند و علت وجودي و ويژگي هاي آن ها اطلاع حاصل نمايند (رهنمايي، ١٣٨٠، ٣٦). اکوتوريسم فعاليت هاي فراغتي انسان را در طبيعت امکان پذير مي سازد و به مسافرت هاي هدف مند با بهره مندي هاي فرهنگي، معنوي، ديدن و مطالعه جاذبه هاي طبيعي و لذت جويي از پديده هاي گوناگون طبيعت استوار مي باشد (Jiang، ٢٠٠٨٤٢).
اکوتوريسم مسافرت به محيط هاي طبيعي است که همراه با مسئوليت باشد و حفاظ محيط زيست و بهبود زندگي مردم محلي را به دنبال داشته باشد (Hvenegeard، ١٩٩٤: ٢٥).
اکوتوريسم بين منابع طبيعي، جوامع محلي و گردشگران تعادل برقرار مي نمايد و علاوه بر بهره مندي از محيط زيست ، به ايجاد محيط زيستي پايدار کمک مي کند و طبيعت گردي بر پايه چهار رکن اصلي کاهش آثار نامطلوب زيست محيطي، احترام به فرهنگ مردم محلي، افزايش مزايا براي مردم بومي و جلب رضايت گردشگران استوار است (Fennell، ٢٠٠٠: ٤١).
٢-٣- تعاريف جهاني اکوتوريسم :
براي اکوتوريسم تعاريف جهاني متعددي آورده شده است که در اينجا به ٢ مورد اشاره مي شود:
- اتحاديه بين المللي محافظت از طبيعت (IUCN) اکوتوريسم را چنين تعريف کرده است :
اکوتوريسم عبارت است از مسافرت مسئولانه به نواحي نسبتا بکر طبيعي به منظور لذت بردن از طبيعت به نحوي که اثرات منفي کمي بر طبيعت دارد و زمينه مشارکت اقتصادي-اجتماعي جمعيت بومي را فراهم آورد.
- تعريف جامعه بين المللي اکوتوريسم (ies) از اکوتوريسم عبارت است از: «مسافرت مسئولانه به نواحي طبيعي که محيط زيست را محافظت و رفاه مردم محلي را تامين مي کند»(زاهدي، ١٣٨٥، ٩٠)
٢-٤- اثرات اکوتوريسم بر محيط زيست :
در صورتي که صنعت اکوتوريسم بدون برنامه ريزي توسعه يابد، روي محيط زيست اثرات منفي جبران ناپذيري بر جاي مي گذارد که مي توان موارد زير را نام برد:
• تمرکز شديد فعاليت هاي گردشگري در يک منطقه جغرافيايي و عدم توزيع آن در مناطق متفاوت
• بهره برداري بيش از حد از منابع و امکانات اکوتوريستي
• انتخاب کارکردهاي نامطلوب آن
• عدم برنامه ريزي هاي اصولي براي ارتباط انسان با محيط
٢-٥- چالش هاي اکوتوريسم ايران :
به طور کلي عمده ترين چالش هاي اکوتوريسم کشور را مي توان به صورت زير بيان نمود:
• کمبود امنيت در مناطق کويري و بياباني ايران
• کمبود و نارسايي خدمات زيربنايي مانند راه ها که در فصل زمستان (سرما) و در مناطق شمالي، شمال غرب و غرب کشور و در فصل تابستان (گرما) در مناطق شرقي به دليل وقوع طوفان هاي گرد و غبار حادثه خيز هستند
• عدم شناخت کامل پديده هاي جذاب اکوتوريستي کشور و عدم وجود رشته طبيعت گردي و مديريت مناطق اکوتوريستي در دانشگاه هاي کشور
• نبود علائم راهنما و هشدار دهنده در مسيرهاي خطرناک اکوتوريستي
