بخشی از مقاله
اهمیت سفر و گردشگری در سالمت روان با تاکید بر دیدگاه اسالم
خالصه
نیاز به سفر کردن نقشی بسیار مهم در کنترل مشکالت زندگی، روابط اعضای خانواده و فرصت رها شدن از یکنواختی در انسان ایجاد میکند. انسانها با سفر کردن آرزو میکنند برای مدتی هرچند کوتاه از دغدغهها و مشکالت زندگی رهایی پیدا کرده و آنها را برای مدت کوتاهی به فراموشی بسپارند. امروزه بسیاری از پزشکان علم روانپزشکی، درمان بسیاری از بیماریها را سفر کردن میدانند. انسان از دیرباز برای رهـایی از تنهـایی و سـختی و نیـز وابستگیهای محلـی و عـادات و آداب و رسوم یکنواخت و مکرر زندگی خود دست به سفر میزده است، میتوان گفت در میان انگیزههای مختلـف سـفر، نیـاز روانـی بیش از همه برانگیختنه امواج تودههای انسانی در امر مسافرت و جابجایی است. از دیدگاه اسالم نیز سفر تا جایی مقدس بشمار می آید که آن را به صورت غیر مستقیم در شمار یکی از عبادات محسوب می نماید. در اسالم سفر دارای چنان درجه ای از اهمیت است که بارها مورد تاکید قرآن کریم و احادیث واقع شده است. سیر و سیاحت با انگیزههای صحیح و عاقالنه مورد تایید و تشویق قرآن کریم است و از مومنان خواسته شده تا به مسافرت به گوشه و کنار جهان در سرگذشت ملتهای پیشین بیندیشند و از آن ها عبرت بگیرند، رنج و خستگی زندگی را از تن دور کنند و موجبات سالمت روحی خود فراهم کنند. در مقاله حاضر سعی بر آن داشته ایم تا با ذکر فواید سفر از نظر سالمت روانی و فواید سفر در دیدگاه دین مبین اسالم بر اهمیت بسیار این امر تاکید ورزیم.
کلمات کلیدی: سفر ، سالمت روان، دین اسالم
1. مقدمه
گردشگری و سفر از زمانهای دور مورد توجه انسان ها بوده است و در این سفرها همیشه بعد شادابی روح وسالمتی جسم انسان مورد توجه بوده است )رکنی و همکاران، .]1[)1831 با این حال، گردشگرانمعمولاً به لحاظ شرایط محیط زندگی، وضعیت اقتصـادی، اجتمـاعی حـاکم بـر کشور و میـزان آگاهی آن ها نسبت به آنچه که میخواهند ببینند، بیاموزند و دریابند، توقعاتی دارند که در رابطـه بـا ایـن نیازهـا تنـوع پدیده ها و جاذبههای گردشگری در زمینه های مختلف پدیـدار میشود. ایـن گونـه خواست ها صـرفا در جهـت امـور تفریحی و خوشگذرانی نبوده، بلکه نیازهای فرهنگی و معنـوی گردشـگران را نیـز تامین میکنند. صـنعت توریسـم ارزشهای گوناگونی را ارائه می دهد که با شناخت آنها به اهمیت آن پی برده میشود.گردشگری، فرهنگ و تمـدن بشـریت را معرفی می کند. به روابط انسانی، اجتماعی و فرهنگی کشورها تحکیم میبخشد و از عداوت و کینه هـا میپرهیـزد و به صلح جهانی میاندیشد توان های قابل دسترس آن اعم از طبیعی، انسانی، تاریخی، درمانی، خـدماتی و صـنعتی بـه انسانها سالمت جسمی، روحی و آرامش میدهد و به حیات انسانی تعادل میبخشد و با افزایش رونـد توسعه اقتصـادی و امر اشتغال در بخشهای مختلف، تومًا شرایطی را به وجود میآورد که در کنار سایر فعالیت های اجتمـاعی، اقتصـادی، از جمله بخش کشاورزی، صنعت و خدمات، امکان رسیدن به رشـد ارگانیـک بـرای کشـورها و جوامـع دسـت انـدرکار فراهم آید )بلمکی و همکار، .]2[ ) 2 - 8 :1831 سفر در سرشت انسان است، آدمی چنان آفریده شده و چنان هستی گرفته اسـت کـه بایـد به سفر برود. انسان از دیرباز برای رهـایی از تنهـایی و سـختی و نیـز وابستگی های محلـی و عـادات و آداب و رسوم یکنواخت و مکرر زندگی خود دست به سفر میزده است، میتوان گفت در میان انگیزههای مختلـف سـفر، نیـاز روانـی بیش از همه برانگیختنه امواج
توده های انسانی در امر مسافرت و جابجایی است. دین مبین اسالم نیز هم در قـرآن و هم در سنت به کرات به بعد تبادل فرهنگی و تعامل صلح آمیز ناشی از سفر اشاره فرمـوده اسـت. در بـیش از 3٨ آیهی شریفهی قرآن مجید، سیرو سفر مورد سفارش قرار گرفته1 و نماز در سفر مورد تخفیف قرار گرفته و شکسته است، همچنین از امر واجب روزه نیز معاف است ) همان: .] 2[ )2
اسالم سفر را تا جایی مقدس میشمارد که آن را به صورت غیر مستقیم در شمار یکی از عبادات محسوب میدارد. چنانچه این امر در وجوب سفر حج و سفر جنگ یا سفر جهاد و سفری که به مقصد کسب دانش انجام میشود به روشنی مورد تاکید قرار گرفته است. هدف هر نوع عبادت نزدیک ساختن انسان به خدا و ارزانی داشتن مقام قرب الهی به وی میباشد. هر عبادت در واقع چیزی جز امتثال فرمان خداوند و ادای حق بندگی و سپاسگذاری از نعمتهای بیکران خداوند نیست. امر به سفر در قرآن با عبارات متعدد و اهداف گوناگون بارها آمده است. طبیعتا اجرای این فرمان الهی به نوعی، از عبادت های بزرگ شمرده می شود و نتایج و بهره های مادی و معنوی فراوانی برای آدمی به همراه دارد. نظر به اهمیت سفر در اسالم، بسیاری از احادیث مسافران را در شمار مستجاب الدعوه شمردهاند. به عنوان نمونه، توجه به دو حدیث زیر از حضرت رسول بسنده است:
سه کس هستند که بر خدا لازمست دعایشان را رد نکند: روزه دار تا افطار کند، ستمدیده تا ستم از او دفع شود و مسافر تا به وطن بازگردد. سه دعا بدون شک مستجاب میشود: دعای ستمدیده، و مسافر و نفرین پدر در حق فرزند ) علی بخشی،٨.]8[ )181 : 183
مسلما سفر کردن، در آسایش روح و آماده کردن انسان برای انجام فعالیت های بعدی بسیار موثر و مفید است. فراغت خاطری که، در سفر برای انسان فراهم می شود ، از دیدگاه دقیق قرآن کریم و سخنان بزرگان دین پنهان نبوده است. تمام آیاتی که با ریشه "ساح"در کالم اهلل مجید آمده اند به این نوع سفر اشاره دارد) همان : .]8[ ) 110 سیر و سیاحت با انگیزههای صحیح و عاقالنه مورد تایید و تشویق قرآن کریم است و از مومنان خواسته شده تا به مسافرت به گوشه و کنار جهان در سرگذشت ملتهای پیشین بیندیشند و از آنها عبرت بگیرند، رنج و خستگی زندگی را از تن دور کنند و موجبات سالمت روحی خود فراهم کنند. زیباییهای آفرینش را بررسی کنند. علم و دانش بیاموزند و ضمن همنشینی با افراد فهمیده ای که در گوشه و کنار دنیا زندگی می کنند، به تکامل اخالقی خویش اقدام نمایند. سخن حضرت علی)ع( که در زیر نقل شده به اختصار تمام اهداف و انگیزه های سفر در اسالم را روشن می سازد. درباره فواید مسافرت از حضرت علی )ع(چنین روایت شده است: برای نیل به تعالی و ترقی، از وطنهای خود دور شوید و مسافرت کنید که در سفر پنج فایده است:
- سفر باعث انبساط روح است و اندوه
- آزردگی را برطرف می کند.
- -مسافرت یکی از راه های تحصیل درآمد و تامین معاش است.
- -مسافرت به انسان آداب زندگی می آموزد.
- آدمی در سفر با افراد با فضلیت و خالق برخوردمی کند و با آنان دوست می شود. ) همان : .] 8[ )111
یکی از انگیزه های اصلی سفر همانطور که در ادامه مطلب بدان پرداخته شده است نیاز روانی و شادابی و فرحناکی روح و در واقع سالمت روان است . در اسالم سفر امری مهم تلقی می شود و در آموزه های آن به سفر از جنبه سالمت و شادابی روح ارزش والایی نهاده شده است.در این پژوهش سعی بر آن داشته ایم تا با ذکر اهمیت سفر در اسالم بویژه از نقطه نظر سالمت روانی و فواید معنوی بر ضرورت شناخت این امر تاکید ورزیم.
2. اهداف تحقیق
1. تاکید بر اهمیت گردشگری و سفر در سالمت روان
2. تاکید بر اهمیت سالمت روان به عنوان یکی از انگیزه های اصلی سفر
8. تاکید بر اهمیت سفر بر سالمت روانی از دیدگاه دین مبین اسالم ، قرآن و احادیث
1. ارائه راهبردهایی جهت تامبن محیط های مناسب برای جذب گردشگران مذهبی همچنین شناساندن اهمیت سفر در سالمت روان به جامعه
3. روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع مطالعات توصیفی، تحلیلی می باشد که در آن از مطالعات کتابخانه ای، تحلیل وضعیت موجود و تحلیل کیفی سود برده شده است.
4. بحٍث و نتیجه گیری
محققین رشته گردشگری انگیزههای مختلفی را برای مسافرت انسانها در طول تاریخ بیان کرده اند. شناسایی انگیزه های گردشگران به طرق مختلفی امکان پذیر است. رنجبریان و زاهدی .]1[ )1810( ، در کتاب شناخت گردشگری به سه روش این انگیزه ها را دسته بندی کرده اند. این سه روش، نخست مطالعه تاریخ سفر و بررسی انگیزه گردشگران، دوم، استفاده از تحلیل های روانشناختی برای بررسی رفتار مصرف کنندگان محصولات گردشگری و سوم، انجام مطالعات بازار برای مقاصد گوناگون گردشگری بوده است. بطور کلی در بستر تاریخی می توان انگیزه-های سفر را به صورت زیر دسته بندی کرد:
- سفر به منظور درمان
- گریز از گرمای محیط شهری و پناه بردن به استراحتگاههای ییالق
- بازدید از آثار تاریخی و جمع آوری یادگاری از آن ها
- سفر به منظور زیارت و با انگیزه های مذهبی
- تعامل اجتماعی، آموزش و تجارت با مردمان سرزمین های دیگر
سفر به منظور تسکین و آرامش روح و روان ، تفریح و خوش گذرانی با توجه به نظریات مطرح شده در انگیزه سفر بر مبنای تحلیل های روانشناختی و کاربرد آنها در زمینه خاص گردشگری، عوامل و عناصر انگیزشی دیگری نیز به فهرست مطرح شده در بخش تاریخی افزوده می شود. از آن جمله بطور مشخص انگیزههای زیر را می توان نام برد؛
- انگیزه خود کنترلی و آنچه به بهبود شخص و موقعیت فرد می انجامد
- عشق و مورد محبت و توجه قرار گرفتن
- شایستگی
- کاهش تنش های درونی
- میل به هیجان و انگیختگی
- کامیابی و کسب موفقیت
- نیاز به پذیرفته شدن از سوی دیگران
- نیاز به کسب احترام
- نیاز به ارضا حس کنجکاوی
- امنیت
- خودشکوفایی
- شناخت پیرامون
- خود شناسی
هم چنین می توان توسط بررسی بازارها، انگیزه مسافران را براساس عوامل زیر دسته بندی کرد.
- رهایی از یکنواختی زندگی
- کسب هیجان و لذت در سفر
- طبیعت گرایی
- توجه به مجموع عوامل فوق در سفر
در این دیدگاه به ویژگیهای مقصد که گردشگر را به سوی آن جذب کرده اشاره شده است. بطور کلی انسان همواره نیازمند تنوع چشم اندازهای زیستی و تغییر اقلیم نیز بوده است. در بسیاری از کشورهای دنیا، حکمت آموزی در نقاط دور و نزدیک عالم، بخشی عظیم از میراث ادبی و آموزه های فلسفی سرزمین ها به شمار می رود. بیشتر اضطرابها، افسردگیها، فشارها و اختاللات رفتاری ناشی از شرایط خشک و یکنواخت و بعضا ماللآور زندگی است که سالمت روان فرد را به مخاطره می اندازد. عزم سفر و تغییر محیط موثرترین شیوه تامین بهداشت روان و بالطبع سالمت جسم و جان است )هاشمی مطهر، .] 5[ )2 :1811در اسالم سفر دارای چنان درجهای از اهمیت است که بارها مورد تاکید قرآن کریم و احادیث واقع شده است.
اهمیت سفر در اسالم بیرابطه با نوع جهان بینی دینی نیست. از این چشم انداز همه آفریده های الهی در سفر و حرکت هستند و از سوی نقص خویش روی به کمال خود دارند . قرآن کریم که مهمترین هدف خود را هدایت انسانها میداند در آیات متعددی انسان را به سفر و گردش در جهان هستی دعوت می نماید تا آدمی به هدفدار بودن آفرینش و درک دلایل خلقت موجودات پی ببرد. به هر حال، سفر از نقشی بسیار سازنده، هدایتگر و کمال بخش در زندگی انسان برخوردار است. در قرآن کریم به سیر و سفر و در مواقع مختلف سفارش شده است در آیات قرآن به سیر و سفر در زمین اشاره شده و در بر خی از آن ها برخی احکام سفر تشریع و تبیین شده است.
