بخشی از مقاله
اولویت بندی روش های کنترل آلودگی صدا در کارخانه آلام صنعت لامرد فارس با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
چکیده :
هدف مطالعه حاضر ، اولویت بندی روش های کنترل و کاهش آلودگی صدا با استفاده از روش فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در کارخانه آلام صنعت شهرستان لامرد استان فارس می باشد. جهت غربالگری معیارها و روش های کنترل و کاهش الودگی صدا از روش دلفی استفاده شد. پس از نظرخواهی از 15 کارشناس خبره ، 4 معیار شامل هزینه ، اثر بخشی وکارایی ، عدم تداخل با فرایند کار و قابلیت اجرایی و 5 گزینه قراردادن دیوار صوتی بین کارگر و دستگاه تولید صدا ، نصب لایه های جاذب صدا در کف ، سقف و دیوارها ، محصور کردن دستگاههای تولید صدا ، اصلاح و تعمیر دستگاههای تولید صدا ، استفاده از گوشی های حفاظتی توسط کارگران با اجماع نظر آنان انتخاب گردید. سپس جهت اولویت بندی روش های کنترل و کاهش الودگی صدا با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی به مقایسه زوجی هر گزینه به همراه معیار های آن توسط کارشناسان پرداخته شد. نتایج مقایسه زوجی معیار ها نشان داد که معیار کارایی و اثر بخشی روش با وزن نسبی 0/567 دارای بالاترین اهمیت بوده و معیار هزینه با وزن نسبی 0/073 از کمترین میزان اهمیت برخوردار است. همچنین از بین روش های کنترل آلودگی صدا ، روش نصب لایه های جاذب صدا در کف ،سقف و دیوارها با وزن نهایی 0/243 دارای بالاترین اولویت و مناسب ترین روش کنترل آلودگی صدا، نامناسب ترین روش " روش قراردادن دیوار صوتی بین کارگر و دستگاه تولید صدا "با وزن نهایی 0/135 از بین روش های پیشنهادی کنترل وکاهش آلودگی صدا کارخانه آلام صنعت لامرد فارس می باشد.
مقدمه:
صنعتی شدن سبب گردیده تا نیروی انسانی شاغل در تماس همیشگی با وسایل ماشینی و تجهیزات قرار گیرد. اثرات ناشی از استفاده گسترده از وسایل ماشینی و تجهیزات صنعتی به صورت مواجهه انسان ها با مخاطرات گوناگون در محیط کار خودنمایی می کند. یکی از انواع مخاطرات در محیط کار، انتشار صدای آزاردهنده و ارتعاشات ناشی از کارکردن خط تولید صنعتی است (نصیری،.(1387
توسعه مراکز صنعتی سبب شده است تا آلودگی صدا به عنوان موضوع زیست محیطی در بین انواع آلودگی محیط زیست انسان ، جایگاه ویژه ای یابد 2000)، .(khuraibetet & al_ahar آلودگی صدا یکی از عوامل زیان آور در محیط کار و نیز فراگیرترین عامل فیزیکی تهدید کننده سلامت شاغلین محسوب می شود( 1995 ، .(DOBIE عوارض و صدمات ناشی از صدای زیاد شامل این موارد است: به هم زدن تعادل فیزیولوژیکی بدن ،کری و ناراحتی مربوط به حس شنوایی ، اثرات ذهنی - روانی و خستگی و کاهش راندمان کار ، اختلال در تمرکز حواس و کارکرد ، برهم زدن خواب ، اختلال در مکالمه و صحبت و شنیدن پیام های هشدار دهنده که می تواند منجر به حادثه شود. پژوهش های انجام یافته نشان می دهد که از نظر کارگران بزرگترین مشکل موجود درمحیط کار آلودگی صدا می باشد (کلانتری و همکاران،.(1389
نظر به اینکه مقادیر توصیه شده توسط سازمانهای مختلف برای مواجهه مجاز متفاوت است، برای ارزیابی و اظهارنظر در مورد تعیین حدود مجاز،لازم است یکی از توصیه های حدود مجاز انتخاب گردد.کمیته فنی بهداشت حرفه ای کشورکه زیر نظر وزارت بهداشت می باشد فهرستی به عنوانQEL که حدود مواجهه شغلی با عوامل زیان آور از جمله صدا می باشد را منتشر کرده است(گلمحمدی،.(1382
نکته بسیار مهم آنست که کاهش شنوایی ناشی از سروصدا در عین حال که به راحتی قابل پیشگیری است، پس از ایجاد و تثبیت غیر قابل برگشت می باشد. زمانی که کاهش شنوایی ناشی از سرو صدا فرکانس های بم(گفتاری) را درگیر نماید، از طریق اختلال در درک کلام دیگران، مشکلات شدید اجتماعی ایجاد خواهد نمود(میرمحمدی و همکاران .(1387
شرکت مهندسی و ساخت آلام صنعت در شهرک صنعتی لامرد در استان فارس یکی از کارخانجات تامین کننده لوله ها ، structurها ، انبار ها ، مخازن و .... می باشد و از جمله صنایعی است که مشکل مواجهه با صدا در آن به صورت گسترده وجود دارد.لذا تعیین وضعیت مواجهه صدای کارکنان شاغل و در صورت نیاز اقدام به کنترل و کاهش مواجهه امری ضروری می باشد. نتایج حاصل از اندازه گیری تراز صدا در کارخانه آلام صنعت شهرستان لامرد نشان داد که میانگین تراز صدا در ایستگاههای شاخص 92dB است که بالاتر از حد مجاز استاندارد کشوری می باشد.لذا با توجه به اهمیت موضوع، کنترل صدای محیط کار یک مسئله مورد توجه بوده و ضروری است. از آنجا که امکان اجرای تمامی روش های کنترل صدا صرفه اقتصادی ندارد، بنابراین ترتیب اجرای این پروژه ها بسیار مهم است .یکی از روش هایی که می تواند در این راستا نقش به سزایی داشته باشد ، استفاده از روش های تصمیم گیری در اولویت بندی راه های کنترل صدا می باشد(اسحاقی و همکاران،.(1391
تصمیم گیری به چگونگی انتخاب بهترین گزینه از بین گزینه های ممکن می پردازد. برای انجام یک کار خاص ، ممکن است با گزینه های مختلفی مواجه شویم که بایداز بین آنها بهترین گزینه را انتخاب کنیم که در این میان، روش تصمیم گیری چند معیاره (MCDM)¹ به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی، از چند معیار سنجش استفاده می شود. فرایند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP)P2P نیز از روش های تصمیم گیری چند معیاره از نوع چند شاخصه است که بر اساس تشکیل درخت تصمیم گیری با انتخاب معیارهای مرتبط با تصمیم مورد نظر ، وزن دهی ، امتیازدهی ، معیارها و گزینه ها می باشد(1976،.(Budak فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی که یکی از معروفترین فنون تصمیم گیری است، اولین بار توسط توماس ال _ساعتی محقق عراقی الاصل در سال 1980 ابداع شد. این روش عمدتا برای تصمیم سازی و تصمیم گیری مبتنی برمعیارهای کیفی کاربرد دارد. در این روش می توان جهت تصمیم گیری از دید گاه های افراد مختلف نیز بهره جست و با استفاده از این روش نظرات افراد خبره را پردازش نمود(اسحاقی و همکاران،.( 1391 در فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی یک وضعیت پیچیده به بخش های کوچکتر آن تجزیه شده ، سپس این اجزا در یک ساختار سلسله مراتبی قرار می گیرند.در این روش به تفاوت های ذهنی با توجه به اهمیت هر متغیر ، مقادیر عددی اختصاص یافته و متغیر هایی که بیشترین اهمیت دارند مشخص می شوند . (Saaty
and Vargas,1994)
در مطالعه حاضر ، روش فرایند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی جهت اولویت بندی روش های کنترل صدا در کارخانه آلام صنعت استفاده گردیده است.
روش کار :
مطالعه حاضر از نوع مقطعی ، تحلیلی _توصیفی بوده با هدف اولویت بندی روش های کنترل آلودگی صدا از طریق فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی در کارخانه آلام صنعت لامرد فارس انجام شد. اولویت بندی از طریق فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی طبق مراحل زیر انجام شد:
- تجزیه مساله مورد نظر از طریق تشکیل ساختار سلسله مراتبی
- تعیین میزان اهمیت معیارها و گزینه ها
- نرمالیزه کردن مقایسات زوجی از طریق تقسیم هریک از مقادیر ستون به مجموع ستون
- محاسبه وزن نسبی عناصر از طریق میانگین کسری هر سطر ماتریس نرمالیزه
- محاسبه میزان سازگاری ماتریس ها
- محاسبه وزن نهایی از طریق مجموع حاصلضرب هرگزینه مربوط به یک معیار
در وزن آن معیاردر نهایت گزینه ها با استفاده از مقایسات زوجی ، ماتریس ها و عملیات ریاضی اولویت بندی شده و گزینه های برتر مشخص شد(.(Budak.1976;saaty ant models,2001,gass,2004
جهت مشخص نمودن معیارها وگزینه های هدف مطالعه حاضر، از روش دلفی استفاده شده و از طریق پرسشنامه از کارشناسان بهداشت حرفه ای و ایمنی مرکز بهداشت و شرکت مهندسی و ساخت آلام صنعت نظر خواهی گردید.
در این مرحله پرسشنامه هایی با مقیاس پنج طیف لی کرت جهت غربال سازی معیار ها و گزینه های تحقیق در اختیار 15 نفر از کارشناسان و صاحبنظران قرار گرفت و از آنها خواسته شد در مورد 10 روش کنترلی صدا و 8 معیار اظهار نظر نمایند. سپس با اجماع نظر کارشناسان 4 معیار و 5 گزینه انتخاب گردید.
معیارهای پیشنهادی در پرسشنامه شامل موارد زیر بود.
-1 هزینه (مقرون به صرفه بودن ) M
-2 کارایی (میزان اثر بخشی در کنترل صدا ) O
_3 عدم تداخل در فرآیند (عدم تداخل در محصول، تولید و N(..
_4 قابلیت اجرایی روش P
همچنین گزینه های پیشنهادی جهت کنترل صدا شامل موارد زیر بود:
: A قراردادن دیوار صوتی بین کارگر و دستگاه تولید صدا
: B نصب لایه های جاذب صدا در کف ، سقف و دیوارها
: C محصور کردن دستگاههای تولید صدا
: D اصلاح و تعمیر دستگاههای تولید صدا
E :استفاده از گوشی های حفاظتی توسط کارگران
بعد از انتخاب معیارها و گزینه ها، مقایسات زوجی با استفاده از ماتریس تصمیم گیری انجام شد. مقایسه دو به دویی معیارها براساس هدف ومقایسه گزینه ها نیز با توجه به معیارها و اعداد پیشنهادی ساعتی (جدول (1 توسط کارشناسان صورت گرفت. در نهایت براساس مقایسات زوجی، ارجحیت گزینه ها و معیارها نسبت به عنصر مربوطه خود در ماتریس به صورت وزن دهی مشخص شد. سپس میزان سازگاری مقایسات تعیین گردید و بعد از اطمینان از قابل قبول بودن اولویت های بدست آمده ، امتیاز هر یک از ماتریس های مقایسات زوجی محاسبه شد.
در این مطالعه 4 معیار در نظر گرفته شد و سپس معیارها با توجه به اهمیت وزن دهی شدند که نتایج آن در جدول 2 آمده است.
سپس هریک از گزینه ها در ارتباط با هریک از معیارها مقایسه شد ، نتایج در جدول 3 ارائه شده است. قضاوت گزینه ها و معیارها بر مبنای مقایسه دودویی و بر اساس مقیاس 9 کمیتی ساعتی انجام شد.
