بخشی از مقاله

بررسي تأثير سهولت تحصيل سرمايه بر طراحي ساختار سرمايه شرکت هاي کوچک و متوسط (موردکاوي : شرکت هاي دانش بنيان)
چکيده
شرکت هاي کوچک و متوسط مانند ساير شرکت ها، براي سرمايه گذاري جديد و تأمين مالي پروژههاي خود احتياج به منابع مالي دارند و با توجه به تنوع روشهاي تأمين مالي ، مي بايست بهترين ترکيب منابع را انتخاب نمايند. ريسک بالاي شرکت هاي کوچک و متوسط ، تمايل تأمين کنندگان سرمايه (که عموما ريسکگريز هستند) به ارائه تسهيلات به اين شرکت ها را کاهش داده و آنها شرايط سخت تري جهت اعطاي اعتبار درنظر مي گيرند که قابليت دسترسي به سرمايه را کاهش مي دهد. عوامل زيادي بر تصميمات تحصيل سرمايه تأثيرگذارند. در اين تحقيق تأثير سهولت تحصيل سرمايه بر طراحي ساختار سرمايه شرکت هاي کوچک و متوسط مورد بررسي قرار گرفت . همچنين با توجه به نقش شرکت هاي دانش بنيان در توسعه اقتصاد دانش محور (به عنوان بخشي از شرکت هاي کوچک و متوسط )، مطالعه موردي برمبناي اين شرکت ها صورت گرفته است .
جامعه آماري شامل ٣٠٠ نفر از خبرگان مرتبط با فعاليت هاي تأمين مالي شرکت هاي دانش بنيان استان فارس و ابزار جمع آوري اطلاعات، پرسشنامه است . براساس نتايج بدست آمده سهولت تحصيل سرمايه تأثير مثبت معناداري بر طراحي ساختار سرمايه شرکت هاي کوچک و متوسط دانش بنيان دارد.
کليدواژه : ساختار سرمايه ، شرکت هاي کوچک و متوسط ، شرکت هاي دانش بنيان، سهولت تحصيل سرمايه .

١- مقدمه
١-١ بيان مسئله
شرکت هاي بزرگ خصوصا شرکت هاي سهامي براي تأمين مالي خود با مشکلات کمتري مواجه هستند، زيرا با فروش سهام به راحتي مي توانند سرمايه مورد نياز خود را تأمين نمايند. همچنين دسترسي آنها به اعتبارات بانکي نيز با سهولت بيشتري امکانپذير است ولي بنگاههاي کوچک و متوسط با محدوديت هايي براي تأمين سرمايه مورد نياز خود مواجه هستند. بسياري از کارآفرينان به دليل محدوديت دسترسي به منابع مالي از ايجاد کسب و کارهاي جديد منصرف شده و ايدههاي خود را عملي نمي کنند.
عرضه کنندگان مختلف سرمايه ، شرايط متفاوت و مختلفي براي عرضه سرمايه به شرکت هاي کوچک تعيين مي کنند که بر قابليت دستيابي به سرمايه و سهولت دسترسي تأثير دارد. شواهد نشان مي دهد هرچه دستيابي به سرمايه آسانتر و با سهولت بيشتري انجام شود، اين احتمال که مالک در جستجوي سرمايه باشد بيشتر است و انتظار مي رود هرچه دستيابي به سرمايه با مشکلات بيشتري مواجه باشد، افراد از پيدا کردن سرمايه و دستيابي به منابع جديد مأيوس شوند. بنابراين سهولت دسترسي به سرمايه ١، تصميم گيري مديران را تحت تأثير قرار مي دهد.
باتوجه به نقش ويژه شرکت هاي کوچک و متوسط در ايجاد اشتغال و رشد اقتصادي، به نظر مي رسد که يکي از بهتريـن شيوهها براي ايجاد تحول و توسعه همه جانبه اقتصادي و اجتماعي کشور، توجه خاص همه سياست گذاران، برنامه ريزان و نهادهاي قانونگذاري و اجرايي ، به اهميت و نقش اين دسته از بنگاه ها مي باشد.
١-٢ اهداف و چارچوب نظري
نگاهي به نظامهاي اقتصادي و اجتماعي در بسياري از کشورهاي پيشرفته و توسعه يافته جهان نشان مي دهد که ايجاد و حمايت از بنگاههاي کوچک و متوسط ٢ يکي از اولويت هاي اساسي در برنامه هاي توسعه اقتصادي اين کشورها است . اين بنگاههاي اقتصادي علي رغم اينکه به سرمايه گذاري ٣ کمتري نياز دارند، بازدهي بيشتري داشته و درايجاد اشتغال، ايجاد بستر مناسب براي نوآوري و اختراعات و افزايش صادرات اين کشورها، نقش مهمي دارند. از سوي ديگر، به اعتقاد محققان ، اين گونه شرکت ها عمدهترين فراهم کنندگان مشاغل جديد هستند و اگرچه رشد درآمد ناخالص ملي متأثر از عوامل زيادي است ، اما اين گونه شرکت ها در رشد اقتصادي کشورها نقش مهمي را ايفا مي کنند [١٠].
شرکت هاي دانش بنيان ٤ (به عنوان بخشي از شرکت هاي کوچک و متوسط ) در ايجاد توسعه اقتصاد دانش محور نقش مؤثري دارند.
تعريف واحدي از اين شرکت ها به اين شرح ارائه گرديده است : شرکت هاي دانش بنيان، شرکت هاي خصوصي يا تعاوني اند که به منظور 5 هم افزايي علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمي و اقتصادي، شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوري و تجاريسازي ٦ نتايج تحقيق و توسعه در حوزه فناوري ٧ و با ارزش افزوده فراوان تشکيل مي شوند [٢]. به طور کلي منظور از فعاليت شرکت هاي دانش بنيان به عنوان يک بنگاه اقتصادي ، کليه فعاليت هايي است که بر تجاري سازي نتايج تحقيق و توسعه شامل طراحي ، توليد و عرضه کالا، خدمات و نرمافزار، انتقال، توليد و عرضه فناوري ، به کارگيري فناوري هاي پيشرفته و با ارزشافزوده بالا و ارائه مشاوره و خدمات تخصصي و دانشي تمرکز يافته اند [١١].
يکي از چالش برانگيزترين و مشکل ترين مسائل پيش روي شرکت ها و درعين حال حياتي ترين تصميم در مورد بقاي آنها تصميم گيري در مورد ساختار سرمايه ٨ است ، به طوريکه عمدهترين دلايل ناکامي شرکت ها، فقدان يا عدم کفايت سرمايه گذاري و تأمين مالي ٩ نامناسب و ناکافي آنهاست .
ساختار سرمايه عبارت است از ترکيبي از سهام عادي، سهام ممتاز و زيرمجموعه هاي مرتبط با آن، سود انباشته و بدهي که واحد تجاري جهت تأمين مالي دارايي هاي خود از آن استفاده مي کند [١٦].
تعيين يک ساختار بهينه سرمايه و تأمين منابع مالي در شرکت ها داراي اهميت ويژهاي است . براي اين منظور مديران بايد به خوبي از تأثير متغيرهايي که مي توانند بر ساختار سرمايه شرکت تأثير بگذارند، آگاه باشند تا با نگرشي صحيح ، اقداماتي آگاهانه و برخاسته از نظريات علمي را در راستاي دستيابي به يک ساختار سرمايه بهينه انجام دهند [١٢].
همانطور که بيان شد يکي از مهم ترين نيازهاي کارآفرينان و شرکت هاي کوچک و متوسط ، نياز به منابع مالي کافي مي باشد. نظر به اينکه اين منابع ، ساختار سرمايه شرکت ها را تشکيل مي دهند و سهولت دسترسي به سرمايه بر تصميمات مالکان شرکت مؤثر است ، لذا در اين تحقيق به بررسي تأثير سهولت تحصيل سرمايه بر طراحي ساختار سرمايه شرکت هاي کوچک و متوسط دانش بنيان خواهيم پرداخت . با توجه به موارد بيان شده فرضيه اي به اين صورت شکل مي گيرد :
فرضيه : سهولت تحصيل سرمايه بر طراحي ساختار سرمايه شرکت هاي کوچک و متوسط دانش بنيان به طور معنادار اثر دارد.
بر اساس فرضيه مطرح شده، چارچوب نظري تحقيق به اين صورت طراحي مي گردد:

١-٣ مباني نظري
شرکت هاي کوچک و متوسط در زمينه اموري چون توسعه ، مديريت ، تأمين مالي و کاربرد نوآوري و تکنولوژي ضعيف مي باشند.
همواره يکي از بزرگترين چالش ها و شايد مهم ترين مانع کارآفرينان و شرکت هاي کوچک براي راهاندازي کسب و کار، کمبود منابع مالي براي تأمين نيازهاي سرمايه اي بوده و بدون تأمين مالي کافي ، کسب و کارهاي کوچک هرگز به موفقيت نخواهند رسيد. با توجه به اينکه يافتن سرمايه گذاران بيروني و سرمايه هاي با قابليت دسترسي بالا، براي يک شرکت نوپا دشوار است ، کارآفرينان بايد مهارت به دست آوردن وجوه مورد نياز را داشته باشند.
فرآيند به دست آوردن وجوه مورد نياز ممکن است ماهها به طول انجامد و کارآفرينان را از حرفه مديريت کسب و کارها منصرف کند. به دليل نرخ بالاي مرگ و مير کسب و کارهاي کوچک جديد، مؤسسات مالي تمايل چنداني به قرض دادن وجوه يا سرمايه گذاري در آنها ندارند. سرمايه اي که کارآفرينان براي راهاندازي کسب و کارهايشان نياز دارند، کاملا همراه با ريسک است . سرمايه گذاران در اين کسب و کارهاي نوپا در قبال امکان دستيابي به پاداشهاي چشمگير (سودسرمايه اي)، بايد براي احتمال از دست دادن کل سرمايه تزريق شده خود آماده باشند [٤].
تمايل و رغبت عرضه کنندگان سرمايه در مورد شرکت با سهولت دستيابي رابطه مستقيم دارد. ويژگي هاي شرکت نظير عمر، اندازه، نوع فعاليت و ساختار سرمايه موجود عواملي هستند که در ميزان رغبت و تمايل عرضه کنندگان سرمايه مؤثر هستند معمولا شرکت ها نيز براي تأمين سرمايه مورد نياز خود، به عرضه کنندگان سرمايه که کارکردن با آنان سادهتر است ، تمايل بيشتري نشان مي دهند [٢٠]. هرچه دستيابي به سرمايه آسانتر و با سهولت بيشتري انجام شود، اين احتمال که مالک در جستجوي سرمايه باشد بيشتر است . ون آئوکين در خصوص سهولت تحصيل سرمايه دو عامل به شرح زير ارائه مي کند:
١- قابليت دستيابي و دسترسي به سرمايه (قابليت در دسترس بودن سرمايه )، ٢- ارزيابي (سنجش ) تأمين کنندگان سرمايه از شرکت [٢١].
کارپنتر و پترسون [١٤] بيان مي کنند که اطلاعات نامتقارن، قابليت دستيابي به سرمايه را تحت الشعاع قرار داده و تأمين کنندگان سرمايه را به ارزيابي شرکت وا مي دارد. آنها در ارزيابي خود ويژگي هاي شرکت ، توانمندي شرکت در بازپرداخت وامها يا کسب بازده از سرمايه گذاري را مدنظر قرار مي دهند. جريانهاي نقدي و وثايق شرکت ها نيز از مواردي است که در ارزيابي عرضه کنندگان سرمايه تأثير دارد. همچنين مواردي نظير کارايي مالي ، ريسکها، شرايط اقتصادي، تاريخچه اعتباري شرکت ، نوع فعاليت ها و ويژگي هاي مالي جاري، اولويت ها و ترجيحات مالکان، شرايط اقتصادي و محصولات نيز در ارزيابي فراهم کنندگان منابع مؤثر هستند.
١-٣-١ منابع مالي در دسترس کارآفرينان و شرکت هاي کوچک و متوسط
همانطور که مي دانيم منابع مالي (اعم از داخلي و خارجي )، تأمين کننده وجوه مورد نياز سرمايه گذاري بنگاههاي اقتصادي و جريان توليد به شمار مي آيند که معمولا در هر پروژه، سرمايه گذاري از يک منبع و يا ترکيبي از شيوههاي تأمين منابع مالي استفاده مي شود.
کارآفرينان و بنگاههاي کوچک و متوسط در مراحل مختلف چرخه عمر خود از روشهاي مختلفي براي تأمين منابع مالي مورد نياز استفاده مي کنند. طيف گستردهاي از منابع تأمين مالي با امکانپذيري، قابليت دسترسي و هزينه هاي گوناگون، در دسترس کارآفرينان قرار دارد. صدرينيا و همکاران [٨] اين منابع را به چهار دسته زير تقسيم نمودهاند:
الف ) منابع خصوصي تأمين مالي
اولين منبعي که کارآفرينان جهت تأمين وجوه مورد نياز براي راهاندازي کسب و کارهايشان به آن رجوع مي کنند، منابع خصوصي است . براي اين گروه محاسبات ريسک و بازده مانند ديگر گروهها داراي اولويت نخست نيست ، با سهولت بيشتري در اختيار شرکت قرار مي گيرد و شامل منابع شخصي (پس اندازهاي شخصي ) و منابع دوستان و بستگان مي باشد.
ب) منابع تأمين مالي از طريق بدهي و قرض
تأمين مالي از طريق بدهي شامل وجوهي است که کارآفرينان و مالکان کسب و کارهاي کوچک و متوسط استقراض کردهاند و بايد به همراه بهره، آن را بازپرداخت کنند. بسياري از کارآفرينان به نوعي از سرمايه ناشي از بدهي (استقراض) براي راهاندازي شرکت هاي خود بهره مي برند. با وجود اينکه هزينه هاي تأمين مالي از طريق استقراض اغلب پايين تر از تأمين مالي از طريق سهام بوده و برخلاف تأمين مالي از طريق سهام موجب رقيق شدن مالکيت کارآفرينان در شرکت نمي گردد، اما چون منابع قرضگرفته شده مي بايست در سررسيدهاي مشخصي بازپرداخت شود و در صورت عدم بازپرداخت به موقع اقساط، شرکت با خسارتهاي زيادي از جنبه هاي مالي و اعتباري مواجه خواهد شد، لذا استفاده از اين روش از ريسک بالايي برخوردار است . ريسک بالاي شرکت هاي کوچک و متوسط ، وامدهندگان را به اعمال شرايط سخت تر جهت اعطاي تسهيلات وا مي دارد که موجب کاهش قابليت دستيابي به اين منابع مالي مي گردد. منابع تأمين مالي از طريق بدهي (استقراض) عبارتند از : بانکهاي تجاري و وامهاي کوتاهمدت، ميانمدت و بلندمدت، خط هاي اعتباري، اعتبارات اسنادي، اعتبار تجاري، عرضه کنندگان تجهيزات، مؤسسات مالي و اعتباري و مؤسسات وام و پس انداز، وامدهندگان به پشتوانه دارايي (وامرهني )، شرکت هاي بيمه ، شرکت هاي تأمين مالي تجاري، اتحاديه هاي اعتباري، عرضه هاي خصوصي ، کارگزاري ها، اوراق قرضه و کمکهاي دولتي .
ج) منابع تأمين مالي از طريق سرمايه و سهام
اتکاء صرف بر بدهي و استقراض براي تأمين مالي راهاندازي و يا رشد و توسعه شرکت ، ممکن است مشکلات بي شماري را به وجود آورد. سرمايه بدست آمده از استقراض، سرمايه صبوري نيست و مدت زمان وامهاي آن به ندرت از ٣ تا ٥ سال فراتر مي رود. همچنين سرمايه ناشي از بدهي (استقراض)، سرمايه متعهدي نيست و بدهي ، بازپرداخت هاي دورهاي بهره (فرع وام) و پرداخت نهايي اصل وام را ايجاب مي کند. اين عامل باعث مي شود که در هنگام افت فروش يا ديگر فشارهايي که بر سودآوري و جريان نقدي وارد مي شود، شرکت در معرض تهديد قرار گيرد. در چنين مواقعي که شرکت از بازپرداخت هاي بدهي ناتوان مي شود، بانکها ممکن است به عنوان آخرين راه چاره، دارايي ها را به مالکيت خود درآورند و يا شرکت را مجبور به انحلال سازند. به همين دليل صاحب نظران توصيه مي کنند که براي شرکت ها يا دست کم شرکت هاي با پتانسيل رشد بالا، سرمايه هاي ريسکي متعهد و صبور که بازدهي آن پس از موفقيت قريب الوقوع شرکت انجام مي گردد، مناسب ترين انتخاب خواهد بود. اينگونه منابع مالي براي کسب و کارهاي جديد، مطلوب محسوب مي شوند، چراکه عمدتا بر چشم انداز آتي شرکت تمرکز مي کنند، درحاليکه بانکها اغلب عملکرد گذشته شرکت را به عنوان معيار اصلي مدنظر قرار مي دهند. در تأمين مالي از طريق سرمايه (سهام )، سرمايه گذار مالک شرکت شده و ضمن اينکه ريسک تقسيم مي شود، عايدات بالقوه آن نيز تقسيم مي گردد. برخي از منابع رايج تأمين سرمايه ازطريق سهام عبارتند از: فرشتگان کسب وکار١٠، شرکت هاي سرمايه گذاري مخاطرهپذير، عرضه عمومي سهام ١١(IPO) و شرکت هاي سهامي بزرگ.
د) منابع داخلي تأمين مالي
يک کسب و کار به نوبه خود ظرفيت ايجاد سرمايه را داراست و اين نوع تأمين مالي براي هر شرکت کوچکي در دسترس است . منابع تأمين مالي داخلي عبارتند از: سود انباشته ، عامليت حسابهاي دريافتي ، اجاره به شرط تمليک يا اجاره (ليزينگ ) و کارتهاي اعتباري [٨].
١-٣-٢ ارزيابي تأمين کنندگان سرمايه از شرکت
با توجه به ريسک بالاي شرکت هاي کوچک و متوسط ، لازم است تأمين کنندگان سرمايه در تصميم گيري پيرامون سرمايه گذاري يا ارائه تسهيلات، ارزيابي هاي دقيقي از اين گونه شرکت ها به عمل آورند. ارائه گزارش توجيهي طرحها در اين راستا صورت مي گيرد.
گزارش توجيهي مجموعه اطلاعات مورد نياز براي شروع يک پروژه سرمايه گذاري و کار تجاري (توليدي يا خدماتي ) را نشان مي دهد و دربرگيرنده مواردي از قبيل سرمايه لازم، تأسيسات و تجهيزات مورد نياز، ميزان توليد ساليانه ، ميزان حقوق و دستمزد و غيره مي باشد که براي توجيه نمودن سرمايه گذار (اعم از بانک، سازمان، شرکت و يا شخص ) تنظيم مي شود و هرچه دقيق تر نوشته شود، سرمايه گذار راحت تر مي تواند تصميم بگيرد که آيا اين طرح مي تواند خواسته هاي او را برآورده کند يا خير؟ گزارش توجيهي مي تواند ريسک سرمايه گذار را کاهش و سهولت تحصيل سرمايه را افزايش دهد.
مراحل تنظيم طرح توجيهي شامل موارد مجزايي به اين شرح است : مقدمه ؛ خلاصه بررسي هاي اوليه (موقعيت يابي طرح )؛ مشخصات مجري طرح؛ مشخصات طرح؛ مشخصات مجوزهاي قانوني اخذ شده؛ خلاصه برآورد اقتصادي، فني و مالي طرح؛ مشخصات محصول، فرآيند و روش توليد محصول؛ نحوه سرمايه گذاري؛ پيش بيني مالي طرح پس از شروع بهرهبرداري؛ برنامه زمانبندي اجراي طرح و تجزيه و تحليل طرح.
تأمين کنندگان سرمايه ، توجيه پذيري اين گزارشات را از جنبه هاي اقتصادي، فني و مالي مورد ارزيابي دقيق قرار داده، چنانچه نتيجه بررسي ها حاکي از بازدهي مناسب طرح و بازگشت به موقع منابع در دوره معقولي باشد، درخصوص اختصاص تسهيلات به متقاضي ، تصميم گيري مي شود. در زير به شرح هر کدام از جنبه هاي فوق مي پردازيم :
الف ) بررسي اقتصادي طرح (بازار محصول)
در اين مرحله به طور کلي تحليل اقتصادي طرح و بررسي مواردي از جمله قيمت مواد اوليه ، برآورد ارزش افزوده طرح، روند عرضه و تقاضا در آينده و غيره مورد توجه قرار مي گيرد. بدين منظور ابتدا اطلاعات آماري ، به خصوص درباره بازار مواد اوليه مورد نياز، جمع آوري شده و سپس از اين طريق به بررسي بازار، پيش بيني روند آتي آن و تعيين هدفهاي توليدي طرح پرداخته مي شود. اهم مواردي که در بررسي اقتصادي طرح مورد توجه است عبارتند از:
- شناخت محصول و بررسي موارد مصرف آن؛
- روش توليد محصول؛
- بررسي بازار محصول از طريق وضعيت عرضه و تقاضاي محصول در گذشته ، حال و پيش بيني آينده؛
- مواد اوليه مورد نياز از جنبه قيمت و چگونگي تأمين آنها؛
- ميزان اشتغال، ميزان وابستگي ، ارزش افزوده، صرفه جويي ارزي، ايجاد درآمد ارزي و غيره؛
- محل اجراي طرح از نظر دسترسي به مواد اوليه و همچنين بازار فروش آن محصول.
ب) بررسي فني طرح
هدف اصلي از بررسي فني طرح، امکانسنجي قابليت اجراي طرح از لحاظ فني است . در اين بخش مشخصات اجزاي فيزيکي و فني طرح، توانايي هاي فني مجري پروژه، برنامه زمانبندي طرح و برآورد هزينه هاي سرمايه گذاري طرح مورد ارزيابي قرار مي گيرد. اهم مواردي که در بررسي هاي فني طرح مورد توجه قرار مي گيرند عبارتند از:
- هدف از اجراي طرح؛
- مطالعه تکنولوژي مورد نظر؛
- محل اجراي طرح از نظر جغرافيايي ، راههاي ارتباطي و غيره؛
- امکانات و تأسيسات زيربنايي طرح؛
- ساختمان، تجهيزات و ماشين آلات مورد نياز و برآورد سرمايه گذاري طرح؛
- نيروي انساني مورد نياز طرح؛
- برنامه زمانبندي اجراي طرح؛
- برنامه هاي آتي طرح؛
- جدول مباني محاسبات (با توجه به شناخت کامل از نوع محصول).
ج) بررسي مالي طرح
در مواردي که واحد متقاضي تسهيلات مشغول فعاليت بوده (به ويژه اشخاص حقوقي )، از طريق تجزيه و تحليل صورتهاي مالي سالهاي گذشته ، مي توان به تصوير روشني از توان مالي مؤسسه دست يافت و شناخت قابل قبولي از بافت مالي ، سودآوري، کفايت مديران، توان بازپرداخت کوتاهمدت و بلندمدت و ساير اطلاعات به دست آورده و از اين طريق امکان مقايسه و اتخاذ تصميم مناسب را فراهم کرد. ليکن در اکثر موارد طرحهاي ارائه شده براي ايجاد پروژههاي جديد بوده، لذا نحوه ارزيابي وضعيت مالي طرح متفاوت و پيچيدهتر خواهد بود. معمولا، اطلاعات اوليه براي برآورد مالي طرح، از بررسي هاي اقتصادي و فني از جمله مقدار و مبلغ مواد اوليه مصرفي ، ميزان سرمايه گذاري ثابت مورد نياز (زمين ، ساختمان، تأسيسات و ماشين آلات و غيره) و برنامه زمانبندي اجراي طرح به دست مي آيد. مراحل مختلف بررسي مالي طرح به شرح زير انجام مي گيرد:
- برآورد هزينه هاي سرمايه گذاري ثابت طرح به تفکيک هزينه ها؛
- پيش بيني نحوه تأمين مالي پروژه با توجه به برنامه زمانبندي طرح؛
- محاسبه و برآورد هزينه هاي جاري ناشي از اجراي پروژه، از جمله هزينه هاي استهلاک، تعمير و نگهداري، حقوق و دستمزد، سوخت و انرژي و غيره؛
- تهيه صورتهاي مالي برآوردي براي يک دوره حداقل پنج ساله (صورت سود و زيان، صورت جريانات وجوه نقد و ترازنامه )؛
- تجزيه و تحليل اطلاعات استخراج شده از صورتهاي مالي برآوردي؛
- پيش بيني سرمايه در گردش؛

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید