مقاله بررسی جاذبه های گردشگری روستای کندوان در آذربایجان شرقی

بخشی از مقاله

چکيده
برنامه ريزي گردشگري در مناطق روستايي نقش اساسي در توسعه هاي اقتصادي و اشتغال زايي در روستا و در نتيجه توسعه اقتصادي و درآمدزايي يک شهر مي تواند داشته باشد طي دهه هاي اخير افزايش نرخ بيکاري و در نتيجه خروج نسل جوان و افراد داراي تحصيلات بالاتر از اجتماعات روستايي، بافت و ساختار نواحي روستايي را به مخاطره انداخته است . در اين ميان گردشگري نه تنها به عنوان يک ابزار بالقوه براي تغيير اين وضعيت بلکه يکي از عناصر جدائيناپذير راهبرد توسعه روستايي و در نتيجه توسعه شهري مطرح است و به عنوان يک راهبرد توانمند و داراي مزيت نسبي و پاک مي تواند جريانات اقتصادي از جمله کارآفريني و اشتغال ، سرمايه گذاري و جمعيت را به سوي روستاها و نقاط طبيعي بکشاند مطرح مي باشد؛ با اين رويکرد بارزترين نقش گردشگري در مناطقي چون محور مورد مطالعه مي تواند حرکت به سوي توازن و تعادل منطقه اي باشد. لذا شناسايي ظرفيت ها و پتانسيل ها ي مناطق گردشگري و سرمايه گذاري بهينه در اين مناطق مي تواند در باعث توسعه روستاها و در نتيجه اشتغال زايي و مانع مهاجرت به شهرها براي درآمد اقتصادي گردد. در اين راستا در مقاله حاضر با استفاده از روش هاي اسنادي و ميداني مناطق روستايي گردشگري شهرستان نير مورد شناسايي و مطالعه قرار گرفت و نتايج حاکي از اين است که اين شهرستان بستر مناسبي براي توسعه گردشگري را دارا و با برنامه ريزي دقيق مي تواند بستري مناسب براي توسعه روستاها و در نتيجه شهرستان نير به دست آورد.
کليد واژه ها: گردشگري، گردشگري روستايي،برنامه ريزي، روستاي کندوان
١- مقدمه
يکي از مهمترين مشکلات در کشورهاي در حال توسعه ، مسائل و چالش هاي توسعه روستايي است ؛ چرا که راهبردها و اهداف گذشته در زمينه توسعه روستايي موفقيت آميز نبوده و نتوانسته است تا عمده مسائل روستاها را در حوزه معيشت پايدار و بهبود زندگي روستاييان تأمين کند. اين مسئله باعث شده است که در سالهاي اخير، توسعه روستايي مورد توجه برنامه ريزان ، نظريه پردازان و مجريان حکومتي قرار گيرد و«توسعه فضايي گردشگري»در اهم موارد معطوف به اقدام ، قرار گيرد(هاشمي،حسين پور:١٣٨٩). امروزه استفاده از ظرفيتهاي نهفته در مناطق و نواحي روستايي با هدف کمک به اعتلا و توسعه اين نواحي و تسريع روند توسعه درونزاي مناطق از ابزارهاي اساسي براي تحقق توسعه پايدار مناطق روستايي و در نتيجه شهرها به شمار مي رود. مقوله گردشگري روستايي نيز در شمار اولويتهاي اساسي است که در اين فرآيند مدنظر صاحب نظران و متوليان توسعه نواحي روستايي قرار دارد و متاسفانه در کشور ما تا کنون در اندازهاي که بايد مورد توجه و مدنظر قرار نگرفته است . گردشگري اگر به درستي در راهبردهاي توسعه کشور جاي گيرد مي تواند اساس نظام هاي مولدي با هدف ريشه کني فقر و همپيوند سازي کشورهاي در حال توسعه قرار گيرد. اين سخن مقام ارشد سازمان همکاري هاي اقتصادي کشورهاي در حال توسعه است که بنابر بر تجارب آزمون شده خود بيان کرده است (ضرغامي بروجني :١٣٨٨). در اين ميان ، طي سالهاي اخير گردشگري روستايي به عنوان يکي از مهمترين صنايعي که از پتانسيل هاي لازم براي کمک به جوامع محلي در راستاي توسعه فعاليت هاي اقتصادي برخوردار مي باشد، مورد توجه قرار گرفته است . گردشگري روستايي که آن را رهيافت جايگزين براي نيل به توسعه پايدار روستايي و رونقشهري مي دانند، با توجه به روند روز افزون تخريب روستاها و افول کشاورزي، سعي در ارائه راهبردهاي جديد براي احياي نواحي روستايي از طريق ايجاد فعاليت هاي مکمل يا متحول نمودن اين نواحي با توجه به منابع طبيعي و انساني دارد(رضائي، رنجبران :٢٠١١).گردشگري روستايي به عنوان يکي از مردمي ترين اشکال گردشگري محسوب مي شود و گردشگري روستايي عبارت است از فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي مختلف روستايي و پيرامون آنها (جوان ،سقايي:١٣٨٣). که عبارتند از گردشگري مبتني بر طبيعت ، گردشگري تاريخي – فرهنگي، اکوتوريسم ،گردشگري مزرعه و گردشگري سبز(رضواني و ديگران :١٣٩٠). در اين ميان روستاهاي شهرستان نير در استان اردبيل به دليل ويژگي هاي محيطي –اکولوژيک ، گوناگوني جاذبه ها، پتانسيل بسيار مناسبي براي توسعه گردشگري را در خود جاي داده است . که مي توان با توسعه گردشگري، زمينه و محيط را براي توسعه پايدار روستا و درآمد و اشتغال زايي براي جوانان و جلوگيري از مهاجرت به شهرستان ها را فراهم نمود. هدف کلي پژوهش شناسايي اثرات گردشگري و ارائه استراتژي و راهبرد جهت توسعه گردشگري و اثرات مثبت و کاهش اثرات منفي اين صنعتدر شهرستان نير، ايجاد تعادل در توسعه و شناسايي و بهره گيري منابع و جاذبه هاي گردشگري روستا و بهره گيري مناسب از آنها و در نهايت دستيابي به توسعه پايدار است . بدين منظور، تحقيق حاضر سعي دارد تا به بررسي عملکرد گردشگري در توسعه پايدار روستايي بپردازد و راهبردهاي توسعه گردشگري در اين روستا را به منظور زمينه سازي براي توسعه روستا و توسعه شهري بيان کند. از اين رو، پرسش هاي زير براي تحليل پژوهش مطرح مي شود .
١- گردشگري روستايي چگونه و در چه مسيري مي تواند زمينه توسعه روستاها و در نتيجه روستاي کندوان را فراهم کند؟
٢- روستاي کندوان داراي چه قابليت ها و جاذبه هايي در زمينه توسعه فعاليت هاي گردشگري روستايي است ؟
٢- مباني نظري
گردشگري روستايي رهيافت جديدي در متون توسعه روستايي است که همچون توسعه داراي ابعاد و آثار گوناگوني است (رکن الدين افتخاري، مهدوي:١٣٨٥). از اين رو ديدگاهها و نظريه هاي مختلفي در مورد توسعه گردشگري در مناطق روستايي و نحوه ارتباط آن با توسعه روستايي مي توان بيان کرد؛ چنان که بسياري توسعه گردشگري را تنها راه رشد و توسعه مناطق روستايي مي دانند و تأکيد مي کنند که تغيير جهت فعلي به سوي «رشد به رهبري گردشگري» مي باشد. از اين روگردشگري عنصر اساسي حرکت به سوي احيا و باز سازي مناطق روستايي است (همان ، ١٣٨٥). و بعضي آن را به عنوان يک بخش از بازار گردشگري مي شناسند و معتقدند مي توان آن را با اشکال ديگر گردشگري مانند: آفتاب ، دريا، سواحل ماسه اي مقايسه کرد.
سه ديدگاه مهم در گردشگري روستايي عبارتند از :
١- گردشگري روستايي به عنوان راهبردي براي توسعه روستايي :رهيافتهاي که گردشگري را به عنوان يک راهبرد براي نواحي روستايي به کار مي گيرند، در متون مختلف به چشم مي خورند. اين رهيافتها با توجه به روند روز افزون تخريب روستاها و افول کشاورزي سعي در ارائه راهبردهاي جديدي براي احياي نواحي روستايي از طريق فعاليت هاي مکمل و يا متحول کردن اين نواحي با توجه به منابع طبيعي و انساني آنها دارند و تنها راه احيا مجدد اين روستاها را ارائه برنامه ها و استراتژيهاي جزئي مي دانند که بتوانند هم از منابع انساني و طبيعي آنها بهره ببرند و هم بتوانند باعث ايجاد درآمد و افزايش رفاه ساکنان نواحي روستايي بشوند (همان ،
١٣٨٥) از اين رو آنها معتقدند که از طريق گسترش و بسط گردشگري به عنوان جايگزيني براي فعاليت هاي کشاورزي در اين نواحي مي توان به اين مهم دست يافت . به همين منظور اين استراتژيها معمولادو رويکرد زير را دنبال مي کنند:
- گردشگري روستايي به عنوان راهبرد توسعه ؛
- متحول سازي نواحي روستايي کمتر توسعه يافته ؛
٢- گردشگري روستايي به عنوان يک سياست باز ساخت سکونتگاههاي روستايي: در اين راهبرد گردشگري به عنوان يک بخش اصلي براي باز ساخت روستايي حتي در نواحي که از گذشتهفعاليت هاي گردشگري در آنها رونق چنداني نيافته ، به کار گرفته مي شود .
طرفداران اين نظريه معتقدند که قادرند از اتکاي بيش از حد توليدکنندگان روستايي به کشاورزي بکاهند و آنها را در فرصتهاي اقتصادي جديدي(که با بازار يابي جهانتير شده رقابت کند)به کار گيرند؛ به عنوان مثال :در اروپاي شرقي بيشتر بر گردشگري به عنوان ابزاري براي بازسازي مجدد روستاها پس از افول کشاورزي تأکيد مي شود؛ در حالي در آفريقا تأکيد بيشتر بر گوناگون سازي نواحي روستايي کم توسعه يافته تر است (٢٠٠٣,Holland). از اين رو در اين راهبرد معمولا سه رويکرد زير دنبال مي شود:
- گردشگري روستايي به عنوان سياست باز ساخت ؛
- بازسازي در برابر افول کشاورزي ؛
- توسعه ، بهبود فرآورده ها و محصولات گردشگري(رکن الدين افتخاري، مهدوي، ١٣٨٥ص ٨) .
٣- گردشگري روستايي ابزاري براي توسعه پايدار و حفاظت از منابع طبيعي: سياست گردشگري پايدار در دنياي امروزي،رهيافت جامعي است که خواهان رشد بلند مدت صنعت گردشگري بدون آثار مخرب بر زيست بومهاي طبيعي است (شريف زاده ، مراد نژاد:١٣٨١). در اين رويکرد نه تنها نيازهاي بازار مورد توجه است بلکه نيازها يا ضروريات جامعه و محيط زيست طبيعي نيز مورد توجه و تأکيد قرار مي گيرد(رهنمايي و ديگران :١٣٨٧ص ١٨). به همين منظور اين استراتژيها معمولا دو رويکرد زير را دنبال مي کنند:
١) گردشگري روستايي ابزاري براي توسعه پايدار ؛
٢) پراکنش و توزيع به منظور محافظت از سرمايه ها و منابع توريستي(رکن الدين افتخاري،مهدوي:١٣٨٥ ص ٨). با توجه به ديدگاهها و نظريه هاي مختلف به گردشگري،توسعه روستايي، اهداف و آثار ياد شده براي آنها، مي توان گفت که گردشگري روستايي از يک طرف با فراهم آوردن فرصتهاي جديد براي بسياري از روستاها به عنوان وسيله اي است که به جوامع روستايي حيات دوباره مي دهد، موجب توسعه اين نواحي مي شود و اين سکونتگاهها را پا برجا نگه مي دارد. از طرف ديگر توسعه بدون برنامه ريزي شده آن سبب آسيبهاي اجتماعي و زيست محيطي سکونتگاههاي روستايي شده است . بنابراين بايد توجه به ويژگيهاي محيطي و شرايط هر مکان ، نوعي خاص يا ترکيبي از اين رويکردها و استراتژيها را براي توسعه گردشگري در مناطق روستايي بهره جست (همان :١٣٨٥). اگر چه گردشگري کاتاليزوري مناسب و کارآمد براي توسعه نواحي و مناطق کمتر توسعه يافته است . اما با اين حال هزينه هاي و اثرات متفاوت اقتصادي،اجتماعي و زيست محيطي را به دنبال دارد.بنابراين تصميم گيري در مورد نحوه ي توسعه گردشگري بايد با دقت و با مطالعه صورت گيرد (ضيايي،شجاعي:١٣٨٩).
گردشگري روستايي
گردشگري روستايي منبع با ارزش اشتغال زايي و ايجاد درآمد است و ميتواند وسيله مهمي براي توسعه اجتماعي- اقتصاي جوامع روستايي باشد و در بسياري از کشورها با سياستهاي کشاورزي در ارتباط است و غالبا وسيله اي در جهت حمايت از محيط زيست و فرهنگ روستايي ميباشد بنابراين ميتواند نقش اساسي در توسعه و حفظ روستايي باشد.
گردشگري روستايي ميتواند به ازدياد سرمايه هاي جغرافيايي، کيفيت مناظر طبيعي و حفظ فرهنگ روستايي کمک کند. وجود برخي معضلات مانند ميزان زاد و ولد بالا، کمبود آب و خاک، کمبود منابع اشتغال و درآمد روستاييان و در وضعيت موجود نيز بيکاري و مهاجرت نيروهاي فعال به شهرهاي بزرگ ، کمبود و نارسايي امکانات و خدمات زير بناهي و رفاهي، بهداشت و غيره موجب شده است تا روستاها با توجه به تغير و تحولات امروزه از هدفهاي توسعه انساني عقب مانده و جهت رسيدن به سطحي مطلوب از توسعه نيازمند برنامه ريزي هاي کاربردي و کارآمد باشند.
بنابراين همسو بودن ، در يک راستا قرار گرفن گردشگري روستايي و توسعه روستايي موجب ميشود بحث بازنگري در فراهم نمودن هر چه بهتر زمينه هاي افزايش پتانسيل گردشگري و کيفي نمودن عوامل زيربط در نتيجه ساماندهي نواحي روستايي مورد توجه پژوهشگران ، کارشناسان ، مسئولان برنامه ريزي و خط مشي گذران کشور قرار گيرد.
گردشگري روستايي يکي از زمينه هاي نسبتا موثر در توسعه روستايي است که ميتواند فرصتها و امکاناتي را بويژه براي اشتغال و درآمد روستايي فراهم سازد و نقش موثري در احياء و نوسازي نواحي روستايي ايفا کند. نقش و اهميت گردشگري در فرآيند توسعه روستايي در بسياري از کشورها به اثبات رسيده هم اکنون گردشگري روستايي به عنوان صنعتي که بالقوه داراي پايداري است قلمداد مي شود.
گردشگري روستايي راه حل کلي براي همه دردها و مسائل و مشکلات نواحي روستايي نيست اما يکي از شيوه هايي است که ممکن است آثار اقتصادي مهمي داشته باشند و به نوعي مي تواند به کند شدن روند تخليه سکونت گاه هاي روستايي و کاهش مهاجرت جمعيت روستايي کمک کند. رشد گردشگري به عنوان راهبردي براي توسعه روستايي نسبتا تفکر جديدي است که سياستگزاران محلي در جوامع روستايي به اهميت اين راهبرد پيبرده اند، اما تجربه کافي براي اجراي آن ندارند. همچنين يک ديدگاه ديگر با اين پيش زمينه فکري وجود دارد که گردشگري راه حل و علاج قطعي اقتصادي براي توسعه نواحي روستايي است .
از طرف ديگر در يک نگرش گردشگري روستايي به عنوان موتور متحرکه توسعه روستايي معرفي شده و دلايلي به شرح زير نيز براي آن ارائه شده است .
١. همانند هر فعاليت صادراتي که سازماندهي شده و توسعه يافته ، گردشگري نيز منبع درآمد به حساب مي ايد
٢. گردشگري روستايي بر خلاف ساير کالاها، خدمات و فرآورده هاي کشاورزي مانند غذا، توليدات ، فعاليت ماهيگيري، پوشاک ونساجي،ساختمان سازي و کارهاي عمومي، حمل و نقل و بيمه و غيره همانند مولدي براي تعداد زيادي از فعاليتهاي اقتصادي عمل ميکند.
٣. گردشگري روستايي نواحي روستايي يا پديده هاي طبيعي را که هيچ گونه ارزش اسنادي ندارند مورد بهره برداري قرار مي دهد و با استخراج منابع يا صنايعي مانند نفت و معدن برابري مي کند.
٤. گردشگري روستايي تقاضا براي صنايع دستي، هنرهاي سنتي و فعاليتهايي را که نياز به نيروي کار بيشتري دارند را بالا مي برد. اين فعاليتها همان فعاليتهايي است که در محيط روستا مورد نظر است .
به همان اندازه اي که گردشگري روستايي، گردشگراني را خارج از فضاي اقتصاد روستا جذب مي کند جريانهاي برون زا هزينه را به منطقه تزريق کرده و آثار و ضريب تکاثري سنتي را نيز ترغيب مي کند از طرفي نيز اکثر برنامه هاي توسعه روستايي، اولويتهاي زير را مد نظر قرار مي دهند.
 امنيت غذايي در برخي نقاط روستايي
 بهبود بخشيدن به درآمد و کيفيت عمومي زندگي در مناطق روستايي
 جلو گيري از روند تخريب منابع طبيعي مناطق روستايي
 افزايش ميزان مشارکت جمعيت روستايي درتعيين سرنوشت خود
از اين رو توسعه گردشگري و حيطه فعاليتي آن بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته چرا که توسعه گردشگري روستايي کليه زمينه هاي فوق را پوشش داده و موارد فوق نيز از اهم هدفهاي توسعه گردشگري روستايي به شمار مي آيند.
بر طبق گفته گانون (١٩٩٤) در کتاب گردشگري در نواحي عقب مانده بيان کرده که توسعه گردشگري در نواحي روستايي ميتواند به کاهش يا از بين بردن اين مشکلات کمک نمايد و زمينه ساز رشد اقتصادي، متنوع سازي اقتصاد روستايي، ايجاد اشغال و درآمد، کاهش مهاجرتهاي خارجي و امکان جمعيت پذيري، بهبود زير ساختارها و موارد ديگر در مناطق روستايي بشود.
تنوع سازي اقتصاد روستايي و تعيين راهبردهاي مکمل همانند گردشگري در کنار فعاليتهاي کشاورزي و ساير فعاليتهاي روستايي، فرصتهاي شغلي متعددي را در سکونتگاههاي روستايي ايجاد ميکند و با توجه به تمرکز زماني فعاليتهاي گردشگري روستايي اين فعاليتها معمولا به صورت عامل مولد شغل هاي موقت ولي در عين حال مطمئن تر از فعاليتهاي سنتي کشاورزي با مدت طولاني مي باشد.
گردشگري روستايي اغلب به دليل اقتصادي جايگزيني مناسب براي فعاليتهاي کشاورزي تلقي ميشود زيرا اين فعاليتها با کاهش سود روبرو هستند و مستلزم بهبود در بخشهاي دوم و سوم اقتصاد هستند دليل اصلي توسعه گردشگري در روستاها غلبه بر پايين بودن درآمد، ارائه فرصتهاي جديد شغلي و ايجاد تحولات اجتماعي در جامعه روستايي است .
با توجه به اينکه فعاليتهايي مانند کشاورزي، جنگل داري و معدن داري به طور سنتي در سکونتگاههاي روستايي استقرار يافته اند و با کاهش اين فعاليتها و با توجه به پيشرفتهاي فني که باعث کاهش تقاضا براي نيروي کار انساني مي شود بعضي از مسئولان سکونتگاههاي روستايي سعي ميکنند که جامعه خود را به سمت ارائه خدماتي مانند گردشگري سوق دهند. در آمريکا گردشگري روستايي به عنوان راهبردي براي باز ساخت اقتصاد روستايي و توسعه اقتصادي انتخاب شده است .
امروزه گردشگري به عنوان فرآورده جديد تغذيه ساز درآمد و راه علاج همه جوامع روستايي است که با مشکلات اقتصادي مواجه هستند، هنوز هم گردشگري به وسيله فعاليتهايي چون جنگلداري، ذخيره آب و حفظ محيط زيست در حال پيشرفت است که نه تنها يک رابطه متقابل ميان کاربردهاي متفاوت منابع روستايي را نشان مي دهد بلکه يک وابستگي متقابل را هم بين آنها نشان مي دهد.