مقاله بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری شهری

بخشی از مقاله

چکيده
امروزه گردشگري، به عنوان يک فرآيند مهم و يک منبع درآمدي ارزشمند براي بسياري از کشورهاي جهان بوده و عاملي در جهت توسعه پايدار شهرها شناخته شده است . توسعه صنعت گردشگري که اقتصاد دانان آن را سومين پديده اقتصادي پويا و رو به رشد پس از صنعت نفت و خودروسازي مي دانند، مستلزم انجام برنامه ريزي و تأمين زير ساخت هاي ضروري اين صنعت است . وجود جاذبه هاي متنوع در شهرها چون اماکن تاريخي، فضاهاي سبز، مراکز فرهنگي، امکانات ورزشي، تسهيلات مهمان نوازي، مراکز خريد و بازارها و ...
جزء پارامترهاي مهم شکل گيري گردشگري شهري مي باشد. گردشگري شهري يکي از مهم ترين و بهترين راه درآمدزايي گردشگري بوده و با اثراتي که در ابعاد اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي به جاي خواهد گذاشت و باعث ايجاد اشتغال ، به جريان انداختن سرمايه هاي اقتصادي، افزايش تقاضاي سفرهاي خارجي در اکثر نقاط و به خصوص در شهرها مي گردد، مي تواند نتايج مثبتي را براي شهر به بار آورد. در اين تحقيق سعي شده تا ضمن بر شمردن انواع گردشگري شهري، و بررسي مدل هاي گردشگري، عناصر و عوامل مؤثر بر گردشگري شهري و تأثير آن بر توسعه و اقتصاد شهري بيان گردد. لذا اين تحقيق به دنبال بررسي اين سوال مي باشد که : عوامل مؤثر بر توسعه گردشگري شهري کدامند؟ پاسخگويي به سوال مذکور، با روش کتابخانه اي و بررسي مباني نظري و پيشينۀ مربوطه صورت گرفته است . يافته ها حاکي از آن است که توجه به صنعت گردشگري شهري به ويژه موضوعاتي نظير: پيدايش شهرها، شبکه حمل و نقل ، فرهنگ و باورهاي ديني و مذهبي، عوامل و محيط طبيعي، امنيت گردشگري، تبليغات و ... مي تواند در توسعه گردشگري شهري مؤثر باشد. در اين راستا، مي توان با برنامه ريزي و تأمين زيرساخت هاي لازم ، به توسعه صنعت گردشگري شهري کمک نمود.
واژه هاي کليدي: گردشگري، گردشگري شهري، صنعت گردشگري

مقدمه
گردشگري و سفرهاي درون شهري، نقطه اتصال شهروندان به گذشته تاريخي شهر است و موجب تقويت همبستگي اجتماعي و در نتيجه باعث افزايش حساسيت افکار عمومي نسبت به سرنوشت شهر ميشود. توريسم شهري، سال هاست که در شهرهاي بزرگ دنيا به مقوله اي درآمدزا تبديل شده و امروزه نيز در ميان شهروندان تمام شهرهاي بزرگ ، جايگاه با اهميتي را به خود اختصاص داده است . يکي از مؤلفه هاي اصلي گردشگري در کشورهاي توسعه يافته ، گردشگري شهري است که در آن گردشگران به عنوان محورهاي توسعه اين صنعت براي گذران اوقات فراغت خود به شهرهاي بزرگ سفر ميکنند تا فعاليت هاي نظام يافته اي را انجام دهند، اين فعاليت ها، گستره اي وسيع در کشورهاي توسعه يافته دارند.توسعه گردشگري شهري باعث آشتي شهروندان با گذشته و جاذبه هاي تاريخي شهر خود مي شود.
يکي از طرح هاي مهم در زمينه رشد و توسعه گردشگري، باز زنده سازي صنعت گردشگري با محور گردشگري درون شهري است ، تا در کنار بازيابي جايگاه آثار و فضاهاي تاريخي، بتوان اين گونه قابليت ها را در اختيار تمام شهروندان قرار داد. بديهي است که در صورت بازيابي هويت ايراني و اسلامي شهرهاي بزرگ ايران ، اين شهرها ميتوانند پذيراي گردشگران مسلمان کشورهاي ديگر نيز باشند. به نظر مي رسد که نقش گردشگري شهري در رشد و توسعه صنعت گردشگري و به ويژه افزايش نرخ رشد سفرهاي همگاني بر کسي پوشيده نباشد. توسعه توريسم شهري، مهم ترين عامل در بستر سازي فرهنگ گردش و گردشگري است . اين فرايند خواهد توانست که تاثير گذارترين عامل بر توسعه اين صنعت به شمار آيد. بستر سازي جهت توسعه سفرهاي همگاني از الزاماتي است که تاثير با اهميتي بر افزايش نرخ رشد گردشگري خواهد داشت . حرکت گردشگر در حوزه هاي سرمايه گذاري شده صنعت گردشگري، باعث تاثيرات شگرف و با اهميتي بر اقتصاد، اشتغال و اجتماع خواهد شد. حرکت در اين حوزه در صورت برخورد مديرانه و مدبرانه ، باعث تعامل و رشد فرهنگ ها شده و به بازشناسي هويت تاريخي و اجتماعي منجر خواهد شد. شهر يک موجود زنده است ، موجودي که تاثير متقابل بر شهروندانش مي گذارد. شهر، فضايي است که تحرک، تداوم و توسعه از مشخصات بارز آن به شمار مي رود و ناگزير از تحرک و توسعه در فضاي مکاني است . ايجاد و توسعه انواع مراکز اقامتي مدرن ، فضاهاي تفريحي و سرگرمي، فضاهاي خريد بزرگ شهري، موزه ها و مراکز فرهنگي و هنري به ويژه فرهنگ و هنر بومي با هدف توسعه گردشگري، موجب بهره مند شدن ساکنين شهر از اين خدمات خواهد بود و رضايت عموم را به همراه خواهد داشت . مسافرت هاي شهري پله اول توسعه گردشگري است . تا زماني که به گردشگري شهري بهاي لازم داده نشود، توسعه گردشگري داخلي تقريبا به سادگي امکان پذير نخواهد بود.
فصل اول : کليات تحقيق
١-١- طرح موضوع و بيان مساله
براي ايجاد يک توسعه همه جانبه و پايدار و همچنين جايگزيني منابع جديد کسب درآمد به جاي منابع نفتي ، نيازمند استفاده از تمامي امکانات و قابليت ها مي باشيم . در اين راستا توسعه صنعت گردشگري که اقتصاددانان آن را سومين پديده اقتصادي پويا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازي مي دانند، به عنوان نياز اساسي کشور مطرح مي شود. درآمد گردشگري بين المللي در سال ١٩٩٨ بالغ بر ٨% کل درآمدهاي صادراتي جهان و ٣٧% صادرات در بخش خدمات را تشکيل داده و با توجه به رشد ٤ تا ٥ درصدي اين صنعت در دهه ٩٠، صاحب نظران پيش بيني کرده بودند، اگر رشد گردشگري به همان شکل ادامه يابد، درآمد حاصل از اين صنعت در سال ٢٠١٠ به بيش از يک تريليون دلار و تعداد جهانگردان به بيش از يک ميليارد نفر خواهد رسيد (مدهوشي و همکار، ١٣٨٢). رشد سريع اين صنعت ، تغييرات اجتماعي، اقتصادي و محيطي فراواني را به دنبال داشته است و به همين دليل نيز به يک حوزه مهم مطالعاتي بين پژوهشگران مبدل شده است .
امروزه توسعه گردشکري در تمامي عرصه ها، چه در سطح ملي و منطقه اي و چه در سطح بين المللي مورد توجه برنامه ريزان دولتي و شرکت هاي خصوصي قرار گرفته است . آگاهي از اين که گردشگري منبع درآمدي بسيار مناسب و قابل ملاحظه اي در اختيار يک کشور در زمينه هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و ... قرار مي دهد، باعث شده تا گردشگري مفهوم گسترده اي در ابعاد مختلف پيدا کرده و حتي به عنوان يک صنعت که در قسمت قبل بيان گرديد، تلقي شود. اين موضوع امروزه در بسياري از کشورهاي جهان به خوبي مشاهده مي شود و برخي از اين کشورها مانند اسپانيا، ترکيه و چين به درآمد زايي از آن بسيار وابسته اند و سهم زيادي در اقتصادشان بازي مي کند. در اين ميان گردشگري شهري به عنوان يکي از انواع گردشگري و يکي از اثر بخش ترين نوع گردشگري شناخته شده است و اثرات زياد و قابل توجهي بر درآمد يک منطقه مي گذارد. به رغم اين که وجود نابرابري در استاندارد زيست محيطي در بين ساکنين يک شهر پديده جديدي در هيچ يک از شهرهاي جهان نيست ، اما در کشورهاي کمتر توسعه يافته به دليل تفاوت هاي اجتماعي- اقتصادي و پيدايش سکونت گاه هاي زير استاندارد و گسترش شهرنشيني، تفاوت فضايي شهرها تشديد شده است ( عبدي دانشپور، ١٣٧٨).
گردشگري شهري که به عنوان يکي از مهم ترين و بهترين راه درآمدزايي گردشگري شناخته شده است ، احتياج زيادي به سکونت گاه هاي استاندارد و فضاي مناسب شهري دارد و توسعه گردشگري شهري با ارتقاي ابعاد کمي و کيفي با حداکثر بازده يکي از مهم ترين فعاليت هاي عمده مديريت اجرايي شهرها در عصر حاضر مي باشد و وجود جاذبه هاي متنوع در شهرها چون اماکن تاريخي، فضاهاي سبز، مراکز فزهنگي ، امکانات ورزشي، تسهيلات مهمان نوازي، مراکز خريد و بازارها و ... جزء پارامترهاي مهم شکل گيري گردشگري شهري مي باشند. لذا تأکيد بر توسعه فعاليت هاي عمران گردشگري شهري، نوسازي بافت هاي تاريخي شهر، بازسازي فضاهاي تفريحي در اين حوزه با ارائه تسهيلات مناسب ، کمک شاياني به توسعه پايدار شهري مي کند که در اين پژوهش به عواملي که مي تواند بر توسعه گردشگري شهري بيانجامد و مي تواند باعث پيشرفت و ترقي در اين زمينه ها گردد و به دست اندرکاران در زمينه بهتر سازي فضاهاي شهري در راه توسعه گردشگري کمک نمايد، پرداخته شده است . هم چنين ، گردشگري با اثراتي که در ابعاد اقتصادي، فرهنگي و حتي سياسي به جاي خواهد گذاشت و باعث ايجاد اشتغال ، به جريان انداختن سرمايه هاي اقتصادي ، افزايش تقاضاي سفرهاي خارجي در اکثر نقاط و به خصوص در شهرها مي گردد، مي تواند نتايج مثبتي را براي شهر به بار آورد. به دليل توجه به موارد فوق و توسعه فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي است که گردشگري شهري در حال حاضر يک نقطه اتکاء براي توسعه در نظر گرفته شده است . در اين پژوهش به بررسي عوامل مهم و اثرگذار بر توسعه گردشگري شهري پرداخته شده است . در واقع سؤال اساسي پژوهش چنين طرح شد: عوامل مؤثر بر توسعه گردشگري شهري کدامند؟
١-٢- ضرورت و اهداف پژوهش
گردشگري داراي اهميت اقتصادي و اجتماعي قابل توجهي براي جامعه ميزبان و گردشگران است . گرچه هدف گردشگران نمي تواند اقتصادي باشد، ولي تأثير اجتناب ناپذير يافته هاي گردشگران در اصلاح و بهبود شيوه هاي زندگي و کار خود مي تواند ثمرات اقتصادي نيز داشته باشد. به علاوه برخي گردشگران با هدف آموزش به سفر مي روند که هدف اقتصادي نيز در آن مستتر است . اهميت اقتصادي گردشگري در جهان معاصر به اندازه اي قابل توجه است که از آن به عنوان صنعت گردشگري ياد مي شود. اين صنعت در بردارنده فعاليت هاي مديريتي، اجتماعي، صنعتي و توليدي فراواني است که موجب اشتغال زايي، کسب درآمد، فروش محصولات و توليدات مي شود. اهميت گردشگري در دو بعد اقتصادي و اجتماعي قابل توجه است . جنين به نظر مي رسد که گردشگري، پديده اي نو در تاريخ زندگي بشر است ، در حالي که اين صنعت يا نهاد، در تاريخ زندگي جمعي ريشه دارد و از دوره هاي بسيار کهن ، صورت هاي مختلف گردشگري وجود داشته است (يعقوب زاده ، ١٣٨٨).
اين مقوله را بايد به عنوان يکي از مهم ترين صنايع توسعه پايدار در هر جامعه اي دانست که از تحرک بالايي در تغييرات اقتصادي، سياسي، اجتماعي، شهري و محيطي برخوردار است . تمرکز بر جنبه هاي مختلف صنعت گردشگري، همراه با برنامه هاي مديريت محلي و ملي هر جامعه اي نقش بسيار با اهميتي در فرآيندهاي بين المللي و ملي هر جامعه اي مي تواند ايفاء کند (فکوهي و شربتيان ، ١٣٩٠). از آنجائي که گردشگري شهري در واقع بخشي از اين صنعت توسعه مند و پايدار جهانگردي است که موضوع نسبتا جديدي است و سابقه طرح آن در محافل علمي به کمتر از دو دهه اخير مي رسد، ولي با توجه به نقش و اهميتي که اين نوع از گردشگري دارد، توانسته بيشترين تمرکز در صنعت گردشگري را به خود بدهد و در واقع بيشتر افراد، گردشگري شهري را گردشگري بنامند. در واقع وجود جاذبه هاي متنوعي که در شهرها استقرار دارد، در کنار موقعيت مکاني، شکل شناسي شهر، اماکن ساخته شده تاريخي و ميراثي، فضاهاي سبز، مراکز فرهنگي ( اعم از موزه ها- سالن هاي تئاتر- جشنواره ها- نمايشگاه هاي مختلف و ...). امکانات ورزشي، فضاها و بخش هاي سرگرم کننده ، وجود امکانات در بخش مهمان نوازي (رستوران ها- هتل ها و ...)، مراکز خريد و بازارها و ... جزء پارامترهاي مهم شکل گيري گردشگري شهري مي باشد (فکوهي و شربتيان ، ١٣٩٠).
با توجه به تمامي عواملي که در توسعه شهري و گسترش فضاهاي شهري بيان گرديد، اکثر جوامعي که به سمت شهرنشيني و شهرگرايي رشد شتاباني برداشته اند و ميل به تمايز زدايي در اين عصر را سرلوحه کاري خود قرار داده اند و مرزهاي بين کار و فراغت را بر هم زده اند و فراغت را به عنوان يکي از عناصر اساسي و لاينفک لحظه اي زندگي خود بدل کرده اند و خواستار تهييج ، رفع نياز فراغتي، انعطاف پذيري، لذت بخشي، پويايي، فرار از کار مستمر و خسته کننده در تمام عرصه هاي مختلف زندگي اش مي باشند، باعث گرديده تا شهر اهميت يافته و مقوله گردشگري شهري توسعه يابد و اهميت آن بيش از پيش تعريف گردد و حتي مي توان گفت که رشد گردشگري شهري به عنوان يک فعاليت اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و رواني براي ساختار مديريت شهري کلان شهرهاي جوامع در حال توسعه و از جمله ايران مي تواند پتانسيل خوبي براي توسعه محلي پايدار در عصر حاضر تلقي گردد. اين پژوهش براي بازشناسي همين پتانسيل ها و ظرفيت ها است که مي تواند علاوه بر توسعه گردشگري، به توسعه شهر نيز بيانجامد.
١-٣- روش تحقيق
چنانکه مي دانيم ، گردشگري شهري از مهم ترين و اثر بخش ترين نوع گردشگري است که ابعاد اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي شهرها را تحت تأثير قرار مي دهد. اين تحقيق به منظور بررسي عوامل مؤثر بر توسعه گردشگري شهري انجام شده است و به دليل اين که با استفاده از مباني نظري و تحقيقات و پژوهش هاي انجام گرفته در اين زمينه و مراجعه به منابع کتابخانه اي و اسنادي و استخراج متون گزارشات و مقاله هاي مرتبط به بررسي موضوع مورد اشاره پرداخته شده است ، لذا پژوهش حاضر در زمره مطالعات کتابخانه اي- اسنادي طبقه بندي مي گردد و از نوع تحقيق کاربردي است .
مباني نظري و پيشينه ي پژوهش
٢-١- تعاريف و مفاهيم
٢-١-١- گردشگري
گردشگري به مجموعه فعاليتي اطلاق مي شود که در جريان مسافرت يک گردشگر اتفاق مي افتد. اين فرآيند شامل هر فعاليتي از قبيل برنامه ريزي سفر، مسافرت به مقصد، اقامت ، بازگشت و حتي يادآوري خاطرات آن نيز مي شود. هم چنين فعاليت هايي را که گردشگر به عنوان بخشي از سفر انجام مي دهد، نظير: خريد کالاهاي مختلف و تعامل ميان ميزبان و مهمان را نيز در بر مي گيرد. به طور کلي مي توان هر گونه فعاليت و فعل و انفعالي را که در جريان سفر يک سياحت گر اتفاق مي افتد، گردشگري تلقي کرد.
٢-١-٢- گردشگري شهري
گردشگري شهري، کنش متقابل گردشگران - ميزبان و توليد فضاي گردشگري پيرامون سفر به مناطق شهري با انگيزه هاي متفاوت و بازديد از جاذبه ها و استفاده از تسهيلات و خدمات مربوط به گردشگري است که آثار متفاوتي را در فضاي شهري بر جاي مي نهد (سقايي، ١٣٨٨).
گردشگري شهري يا تفريح شهري، بخشي از گذران اوقات فراغت شهروندان عصر پسامدرنيته است . اين نوع صنعت شهري، حد فاصل گذران اوقات فراغت در خانه و خارج از شهر و آبادي مي باشد. گردشگري شهري، به آن بخش از گذران اوقات فراغت گفته مي شود که در محدوده سکونت شهري شهروندان و فضاهاي باز درون شهري از جمله پارک ها، شهربازي ها، مراکز خريد، مراکز فرهنگي و تاريخي و ... شکل مي گيرد (فکوهي و شربتيان ، ١٣٩٠).
٢-١-٣- صنعت گردشگري
صنعت گردشگري، آميزه اي از فعاليت هاي گوناگون ، از حمل و نقل و تغذيه تا اقامت و مديريت رويدادها است ( روزنامه جام جم ، ١٣٨٩ )، که در جهت خدمت رساني به گردشگران بصورت زنجيره اي به هم پيوسته ايفاي نقش مي کنند.
٢-٢- انواع گردشگري
گردشگري انواع مختلفي دارد، براي اين منظور بر اساس تقسيم بندي موجود مي توان به گردشگري فرهنگي - تاريخي، گردشگري ماجراجويانه ، گردشگري ورزشي، گردشگري درماني، گردشگري تفريحي، گردشگري نوستالوژيک ، گردشگري روستايي، گردشگري قومي، گردشگري مبتني بر کسب و کار، گردشگري مذهبي، گردشگري مبتني بر رويدادها، گردشگري براي ديدار بستگان ، گردشگري الکترونيک و گردشگري شهري، اشاره نمود (ياوري و همکاران ، .( 86 :1390
٢-٣- گردشگري و توسعه شهر
روند نوگرايي يا مدرنيزاسيون که از اواسط قرن هجدهم با تمرکز سرمايه گذاري در شهرها و افزايش جمعيت و ساختار فيزيکي آن ها همراه بود، توسعه شديد شهرنشيني را به دنبال داشت . اين روند هر چند مزايا و شرايط رفاهي مناسبي را در شهرها فراهم آورد، اما خود باعث مشکلاتي مانند آلودگي، ازدحام جمعيت و غيره گرديد. در چنين فضايي افزايش و توسعه وسايل حمل و نقل ، کاهش ساعات کار و افزايش دستمزدها که حاصل ماشيني شدن زندگي شهري بود، زمينه هاي گذران اوقات فراغت و روند گريز از محيط هاي شهري را مهيا نمود. اين امر منجر به توسعه شهرنشيني و رشد گردشگري به طور همگام گرديد (کاپلان و ديگران ، ٢٠٠٤ ).
شهرها از دو نظر در صنعت گردشگري نقش بلامنازع دارند: از يک سو با تمرکز جمعيت در خود و اضطراب هاي ناشي از کار و فعاليت در شهر، خود محل صدور گردشگر بوده و از سوي ديگر بعضي از آن ها با داشتن امکانات و جاذبه هاي تاريخي و توريستي به عنوان مقصد، ايفاي نقش مي نمايند. به عبارتي گسترش شهرنشيني از علل مهم شکل گيري گردشگري تلقي مي گردد. به ويژه به دنبال آشکار شدن پس آيندهاي منفي زندگي شهري، برنامه ريزي در زمينه اوقات فراغت در صدر اولويت هاي شهرها قرار گرفت که اين امر منجر به افزايش بيشتر گردشگري گرديد (شارپلي، .( 1382
٢-٤- مدل هاي گردشگري
پيرامون گردشگري و برنامه ريزي براي آن ، از گذشته تا کنون مطالعات بسياري توسط پژوهشگران و محققان صورت پذيرفته است . به گونه اي که از دهه ١٩٣٠ به بعد گردشگري و تفريح ، سوژه تحقيقات جغرافيايي در آمريکا بوده است . طي دهه ١٩٦٠ ميلادي بازبيني هاي تأثيرگذاري در مورد جغرافياي گردشگري و تفريح انجام گرفته و جغرافياي گردشگري در کمک هاي اساسي به توسعه محيطي در علوم منطقه اي مطرح گرديده است . مدل هاي بنيادين گردشگري عبارت اند از:
مدل هاي نظري که براساس آن سيستم گردشگري کل يا بخشي از کل ترسيم ، پياده سازي و انطباق داده مي شود و مي توان آن ها را بر حسب نزديکي به واقعيت به تقسيمات جزئي تري نيز تبديل کرد. اين مدل ها به سه دسته تقسيم مي گردند: « مدل هاي توصيفي » به توصيف اجزاي سيستم گردشگري مي پردازند. « مدل هاي تشريحي » به تشريح ماهيت کارکرد سيستم با و يا بدون در نظر گرفتن روابط معلولي آن ها مي پردازند و « مدل هاي پيش بيني کننده » بر پايه دانش روابط علت و معلولي استوار است .
مدل هاي عملي، فرآيندي مي باشد که مشتمل بر مدل هاي سنتي، مدل هاي ذهني – استنباطي و تئوري سيستم ها است .
بايد توجه کرد که بعضي از مدل هاي پيش بيني کننده حول هر دو محور دور مي زنند.
آن مدل هايي را که فقط علت يابي هاي گرايشي دارند و يا استنباطي هستند ( مانند تکنيک هاي دلفي، قضاوت هاي حرفه اي ) مي توان آن ها را « تکنيک هاي فرآيندي » ناميد که به توسعه هاي نظري ارتباطي ندارند. مدل هاي گردشگري در مورد سيستم هاي کل و سيستم هاي خرد در مقياس هاي مختلف فضايي اعم از مکان پروژه ، محلي، ناحيه ، ملي يا بين المللي کاربرد دارند. (قاسمي، ١٣٩٠: ٧ ).
علاوه بر اين ، مدل هاي مختلفي نيز براي تشريح بيشتر گردشگري تبيين گرديده است ، که به عنوان مثال مي توان به مدل گردشگري باتلر، گان ، ليپر و کاسپار و ... اشاره نمود.
٢-٥- پيشينه پژوهش
٢-٥-١- پژوهش هاي داخلي
موحد و همکاران (١٣٩٠) در پژوهشي با عنوان « بازاريابي گردشگري شهري بر اساس برند يابي » با مدل فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP ) با بيان اين موضوع که يکي از مهم ترين مقصد هايي که روندهاي گردشگري جهان را در دهه هاي گذشته تحت تأثير قرار داده ، مراکز شهري است ، معتقدند که جهانگردي امروزه در مقياس جهاني جايگاه ويژه اي را به خود اختصاص داده است . به نحوي که اکثر کشورها آن را در برنامه ريزي هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي خود گنجانده اند و به خاطر مزاياي فراوان آن هر کشوري به تبليغات گسترده اي جهت معرفي جاذبه هاي خويش دست زده است آنان در پايان چنين نتيجه مي گيرند که شهرها معمولا جاذبه هاي متنوع و بزرگي شامل : موزه ها، بناهاي يادبود، سالن هاي تئاتر، استاديوم هاي ورزشي، پارک هاي شهربازي، مراکز خريد، مناطقي با معماري تاريخي، و مکان هايي مربوط به حوادث مهم با افراد مشهور را دارا هستند که گردشگران بسياري را جذب مي کنند. لذا اکثر کشورها نواحي شهري را در برنامه ريزي هاي اقتصادي، اجتماعي، و فرهنگي خود مورد توجه قرار داده اند و نسبت به بازاريابي گردشگري اقدام کرده اند.
ديناري (١٣٨٩) در تحقيقي با عنوان « گردشگري شهري در ايران و جهان » در رابطه با گردشگري شهري معتقد است که به طور کلي محيط هاي شهري از دو نظر در صنعت گردشگري اهميت دارند: از يک سو کانون هاي شهري به لحاظ تمرکز جمعيت در آن ها و فشارها و خستگي هاي ناشي از کار و فعاليت به عنوان مبدأ مسافرت هاي گردشگري محسوب مي گردند و از سوي ديگر بعضي از شهرها به علت وجود امکان فعاليت هاي اقتصادي، سياسي، ارتباطي، فراغتي، و جاذبه هاي تاريخي و گردشگري به عنوان مقصد مسافرت هاي گردشگري برگزيده مي شوند. وي در پايان نتيجه مي گيرد که گردشگري شهري مي تواند در ارتقاي فرهنگ ، اقتصاد و سياست به عنوان عامل پيشرفت يک شهر به حساب آيد.
قاسمي (١٣٨٩) در پژوهشي با عنوان « گردشگري به عنوان يک سيستم » که در شهر مشهد انجام داده است ، با بيان اين موضوع که مطالعات به عمل آمده مبين اين واقعيت است که سيستم گردشگري (عرضه و تقاضا) شهر مشهد، با تأسي از اعتقادات و باورهاي مذهبي و فرهنگي مردم ، ساختار سياسي، اجتماعي، فرهنگي کشور و منابع و توان هاي طبيعي منطقه به عنوان عوامل محيطي مي باشد، معتقد است که در واقع اعتقادات و باورهاي مذهبي و فرهنگي مردم (اعتقاد به امامت ، شهادت ، زيارت ، ثواب ، قربت به خدا و ... ) موجب خلق فضاي جغرافيايي و چشم انداز فرهنگي و موتور محرکه اقتصاد، اجتماع ، فرهنگ و گردشگري مذهبي شهر مشهد شده است . هم چنين همراهي و مساعدت منابع و توان هاي طبيعي منطقه (منابع آب ، خاک، اقليم و ... ) به نوبه خود بر کيفيت ، اهميت و اعتبار شهر افزوده است . البته همراهي، پيوند عاطفي و يا حمايت حکومت هاي سياسي وقت نيز از جمله عوامل محيطي فرادست مؤثر بر سيستم گردشگري شهر مشهد در طول تاريخ بوده است .
٢-٥-٢- پژوهش هاي خارجي
کيم و همکاران (٢٠٠٦) رابطه علي بين گسترش گردشگري و رشد اقتصادي را در تايوان آزمايش کرده اند. آن ها با استفاده از پرسش نامه به بررسي اين موضوع پرداخته اند تا جهت و عليت بين گسترش گردشگري و رشد اقتصادي را مشخص کنند. نتايج نشان مي دهد که يک رابطه تعادلي بلند مدت بين گردشگري و رشد اقتصادي در کشور تايوان وجود دارد و هم چنين رابطه اين دو متغير، يک رابطه علي دو طرفه است . به عبارت ديگر در کشور تايوان ، گردشگري و رشد اقتصادي يک ديگر را تقويت مي کنند( محمدزاده و عزيزي، ١٣٨٦: ٧ ).
بالاگونر و کانتاولا (٢٠٠٢) در مطالعه اي به نقش گردشگري در رشد بلند مدت اقتصادي اسپانيا پرداخته اند. فرضيه آن ها مبني بر اين که گردشگري به رشد منجر مي شود، با آزمون تأييد شده است . نتايج آن ها نشان مي دهد که رشد اقتصادي در اسپانيا، حداقل در سه دهه اخير به طور محسوس و مشهود، به توسعه پايدار گردشگري بين المللي منجر شده است (ابراهيمي و آل مراد جبدرقي، ١٣٨٦: ٥ ).
٢-٦- تجربيات
درحال حاضر گردشگري به عنوان يکي از بزرگ ترين و متنوع ترين صنايع دنيا مطرح مي باشد و رشد سريع آن تغييرات اجتماعي، اقتصادي و محيطي فراواني را به دنبال داشته است و به همين دليل نيز به يک حوزه مهم مطالعاتي بين پژوهشگران مبدل شده است . ايران با توجه به امتيازات فراواني که از نظر آب و هوايي، جاذبه هاي طبيعي، تاريخ و تمدن کهن ، آثار باستاني و مذهبي، معماري، صنايع دستي، فرهنگي و جغرافيايي دارد، از قابليت هاي فراواني براي تبديل شدن به قطب گردشگري جهاني برخوردار است . آگاهي از اين که گردشگري منبع درآمدي بسيار مناسب و قابل ملاحظه اي در اختيار يک کشور در زمينه هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و ... قرار مي دهد، باعث شده تا گردشگري و توريسم مفهوم گسترده اي در ابعاد مختلف پيدا کرده و حتي به عنوان يک صنعت تلقي شود.
در سال هاي اخير، به اين صنعت در کشور ما نيز اهميت داده شده است و تلاش گران اين عرصه ، سهم درآمد از محل جذب توريست هاي داخلي و خارجي را بالا برده اند که همين موضوع در کشور ما که داراي سرزمين چهار فصل و با تمدني هزار ساله است که از جاذبه هاي متنوع و منحصر به فرد تاريخي، فرهنگي، طبيعي و ... برخوردار است ، مي تواند کمک زيادي به اقتصاد و اجتماع نمايد.
با توجه به اهميتي که گردشگري و به خصوص گردشگري شهري دارد و همان گونه که صباغ کرماني و اميري (١٣٧٩) بيان کرده اند، نقش گردشگري و توريسم در اقتصاد ايران بسيار مهم است و اقتصاد ايران که اتکاي شديدي به درآمدهاي حاصل از صادرات نفت دارد و روند حاکم بر متغييرهايي مانند توليد ناخالص ملي، سرمايه گذاري ناخالص ، درآمد سرانه و غيره در سه دهه اخير اقتصاد ايران به روشني نشان دهنده اين موضوع است . ولي به منظور تنوع بخشيدن به منابع رشد اقتصادي و درآمدهاي ارزي و هم چنين ايحاد فرصت هاي جديد شغلي در کشور، توسعه صنعت گردشگري از اهميت فراواني برخوردار است