مقاله بررسی و ارزیابی جایگاه حسابداری و حسابرسی از دیدگاه اخلاق اسلامی

بخشی از مقاله

چکيدهپيامبراسلام هدف اختصاصي بعثت خود را پايداري غايات اخلاقي دانسته است . اخلاق کسب وکار از منظر اقتصاد اسلامي هم ابزاري است براي افزايش کارايي و هم خود هدفي است که بايد محقق شود. زيرا اقتصاد اسلامي ضمن توجه جدي به کارآمدي، نهايتا اخلاق محور است و علاوه بر اين که نظارت در مديريت امروز يکي از ضرورتهاي اساسي است ، خداوند متعال نيز همواره بر اعمال و رفتار انسانها دقيقاًنظارت دارد و عملکرد انسان را در مورد ارزيابي و سنجش عادلانه قرار ميدهد. اساسا نظارت و بازرسي يکي از سّنت هاي ثابت الهي است . در اين مقاله نيز سعي شده است جايگاه حسابرسي و حسابداري را در اسلام واخلاق اسلامي بررسي نمايد و به اين نکته توجه دارد که از منظر اخلاق اسلامي، حسابداري و به خصوص حسابداري داراي جايگاه خاص و ويژه است . کلمات کليدي: اسلام، اخلاق اسلامي، اقتصاد اسلامي، حسابرسي، نظارت اسلاميمقدمه توجه به اخلاق کسب وکار نه تنها در تقويت هنجارهاي اجتماعي مؤثر است بلکه ميتواند بر کارآمدي عملکرد سيستم هاي مديريتي و اقتصادي نيز بيافزايد. اخلاق کسب و کار ميتواند نوعي انضباط و اعتماد در سيستم هاي تصميم گيري ايجاد کند. در صورت التزام به اخلاق کسب وکار ازمنظر اسلامي فضاي آکنده از صداقت ، عدالت ، اعتماد، رعايت استاندارد کالا بر بازار حاکم خواهد شد و اين خود تضمين امنيت اقتصادي و در راستاي افزايش کارايي در بلندمدت است . محوراصلي در کسب وکار، انسانيت انسان است و سرمايه و سود و توليد در خدمت ارزشهاي انساني هستند. وجود يک نظم نظارتي در سازمان، مديريت را نسبت به نحوه تحقق هدفها و انجام عمليات آگاه ساخته و او را قادر ميسازد که پيگريهاي لازم را انجام دهد. نظارت و کنترل يکي از وظايف اصلي مديران در سازمان هاست و موفقيت برنامه هاي سازمان در گرو داشتن نظام دقيق نظارتي است . بدون وجود نظارت صحيح و بازرسيهاي لازم، فعاليت هاي سازمان موفق نبوده و به نتيجه نخواهد رسيد. مديران بدون داشتن نظارت کافي بر عملکرد کارکنان و اجراي برنامه ها، به اهداف و برنامه هاي از پيش تعيين شده خود دست نخواهند يافت و سازمان بدون داشتن يک نظام دقيق نظارت، نميتواند به تمام اهداف مورد نظر خود دست يابد و از امکانات و منابع موجود، به نحو مؤثر و درست استفاده کند. اطمينان از اين که اجراي برنامه و هدايت آن درست انجام ميشود و در صورت مشاهده انحراف، براي تصحيح آن اقدام لازم به عمل ميآيد، نيازمند يک نظام مؤثر و دقيق نظارتي است . روش تحقيق در غرب حداکثرسازي سود، فردگرايي، منافع شخصي زيربناي حرکت هاي اقتصادي است اما يک مسلمان پايبند به ارزشهاي اسلامي در پي سود معقول، منافع جمعي و انصاف و عدالت است . بعضي از رهبران ديني معتقدند، فعاليت هاي اقتصادي در اسلام بر دو ستون اخلاقي عدالت و احسان استوار است . بنابراين تجارت اسلامي بايد برپايه اين ارزشها انجام شود. هدف پاسخگويي اسلامي متکي به مفهوم خلافت است . انسان خليفه الله است و امانت بزرگي به او سپرده شده است که هيچ مخلوقي ياراي پذيرش آن را نداشته است . براساس اين مفاهيم انسان در نهايت در برابر پروردگار بايد پاسخگو باشد، لذا هم بايد به حق الله و هم به حق الناس توجه داشته باشد. نحوه پاسخگويي انسان در برابر خدا در قرآن و سنت مشخص شده است . پاسخگويي ثانويه از قرارداد بين سرمايه گذار و مدير ايجاد ميشود. جمع آوري دادههاي پژوهش به صورت اسنادي صورت پذيرفته است و روش مورد استفاده در مرحله شناسايي و بيان جايگاه، توصيفي ميباشد. جايگاه حسابداري و حسابرسي در اسلام وقرآننوشتن و ويراستن ، مکمل يکديگرند و نه شاخه اي از يکديگر هر دو بخشهايي از يک زمينه وسيعترند،و هر دو بخشهايي از تلاش ادبياند.در مورد حسابداري و حسابرسي نيز وضع به همين گونه است .آنها گرچه مربوط به يک موضوع کليه يکسان هستند،اما مکمل يکديگرند،گرچه ابزار و روش کاملا متفاوتي دارند. بنابراين ،نبايد انتظار داشت که مباني، تئوري و فلسفه حسابرسي را با بررسي تئوري و عملکرد حسابداري بيابيم . قرآن مجيد با تأثير عظيمي که در زندگي مسلمانان داشته ، اما آنگونه که شايسته و بايسته ي مقام قرآن است به آن توجه نشده و در بين مردم مهجور مانده و برخي از مطالب قرآن مورد فراموشي و بيتوجهي قرار گرفته است . قرآن مجيد از اول تا آخر حاوي پيامهاي گوناگون الهي براي بشر است و آگاهي و آشنايي با تمام اين پيامها لازم است ،به ويژه پيامي مربوط به سعادت دنيوي و اخروي انسانها باشد. بنابراين ،تدبر در تمام آيات و مطالب آن لازم است . تفسير قرآن براي فهم و درک آيات است و در آن منظور هرآيه بيان ميشود.کتابهاي تفسير بيشتر به تحقيقات فني در علوم مختلف پرداخته اند و هر صاحب فني در دايره ي اطلاع خود و با اصطلاحات رايج آن به بحث پرداخته است . معنا و تفسير آيه ي ٢٨٢ سوره ي بقره به حسابداري و دفترداري اشاره دارد. دفترداري و حسابداري نيز يکي از نيازهاي بشر است که خداوند در طولانيترين آيه ي قرآن به آن اشاره کرده است .استانداردگذاري، در حسابداري امري لازم و غيرقابل اجتناب است و از آنجا که مفاهيم نظري به عنوان يک نظام منسجم از اهداف و مباني مرتبط ، به منظور تهيه ي استانداردهاي حسابداري هماهنگ و تعيين حدود قضاوت حرفه اي در تهيه و ارائه ي صورتهاي مالي تدوين ميشود ميتوان گفت اين آيه به تعيين ضوابط شناسايي و اندازهگيري داراييها،بدهيها،سرمايه ،درآمدها و هزينه ها (استانداردهاي حسابداري)پرداخته است . ترجمه ي آيه ٢٨٢ سوره ي بقره: «اي کساني که ايمان آوردهايد! هنگامي که بدهي مدتداري(بر اثر وام يا معامله ) به يک ديگر پيدا ميکنيد آن را بنويسيد و بايد نويسندهاي در ميان شما(سند را) به عدالت بنويسد.کسي که قدرت بر نويسندگي دارد،نبايد از نوشتن خودداري کند. همانطور که خدا به او تعليم داده است . پس بايد او بنويسد و آنکس که حق بر ذمه ي او(بدهکار) است املا کند و از خدايي که پروردگار اوست بپرهيزد و چيزي از آن فروگذار ننمايد و اگر کسي که حق بر ذمه ي اوست ، سفيه يا(از نظر عقل ) ضعيف باشد و يا(به جهت لال بودن ) توانايي به املا کردن نداشته باشد،بايد قيم او(به جاي او) با رعايت عدالت (مدت و مقدار بدهي را) املا کند و دو نفر از مردات را بر اين حق شاهد بگيرد و اگر دو مرد نبودند، يک مرد و دو زن از گواهان، از کساني که مورد رضايت و اطمينان شما هستند(انتخاب کنيد) تا اگر يکي از آنان فراموش کرد، ديگري به او يادآوري کند و شهود نبايد هنگامي که آنها را(براي اداي شهادت ) دعوت ميکنند خودداري نمايند و از نوشتن (بدهي هاي)کوچک يا بزرگ مدتدار، ملول نشويد(هرچه باشد بنويسيد) که اين در نزد خدا به عدالت نزديکتر و براي اداي شهادت استوارتر و براي جلوگيري از شک وترديد بهتر است ، مگر اين که تجارت و دادوستد، نقدي باشد که در ميان خود دست به دست ميکنيد که ايرادي بر شما نيست که آن را ننويسد و هنگامي که خريد و فروش(نقدي ) ميکنيد،(بازهم ) شاهد بگيرد و نبايد به نويسنده و شاهد(به خاطر حق گويي ) زياني برسد(و تحت فشار قرار گيرد) واگر چنين کنيد از فرمان خداوند خارج شدهايد و از خدا بپرهيزيد و خداوند (راه درست زندگي را)به شما تعليم ميدهد و خداوند به هر چيزي داناست در پيامهاي اين آيه ، ايمان، بستر و مقدمه ي عمل به احکام و خطاب(اي کساني که ايمان آوردهايد!)، تشويقي براي عمل به احکام است و مدت بدهکاري بايد روشن باشد.(هنگامي که بدهي مدتداري(بر اثر وام يا معامله )به يک ديگر پيدا ميکنيد آن را بنويسيد) و اين پيام اشاره به اصل افشا دارد، چرا که به معين بودن زمان پرداخت بدهي اشاره دارد.