بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی اثر نوسانات نرخ ارز بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی و اثرات متقابل آن در اشتغال
بخشهای مختلف اقتصادی
چکیده
در کشورهای در حال توسعه، اتخاذ سیاستهـا و انجـام اقـداماتی در جهـت تسـریع رشـد اقتصـادی و افزایش ظرفیتهای تولیدی که منجر به ایجاد فرصت های شغلی جدیـد و در نتیجـه، کـاهش بیکـاری گردد، ضروری به نظر میرسد. سرمایهگذاری مستقیم خارجی به عنوان بخش مهمـی از منـابع تـأمین سرمایه و مکمل منابع داخلی سرمایه، نقش به سزایی در ایجـاد رونـق در فضـای کسـب و کـار کشـور میزبان ایفا مینماید. این مطالعه با هدف بررسـی اثـر نوسـانات نـرخ ارز روی سـرمایهگـذاری مسـتقیم خارجی و تأثیر متقابل آن بر اشتغال در بخش های صنعت، کشاورزی و خدمات با اسـتفاده از داده هـای سالانه 1370-1390 و با به کارگیری الگوهای ARCH و VAR انجام شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که اثرات منفی نوسانات نرخ ارز تا سه سال بر روی سرمایهگذاری خارجی باقی مـیمانـد. هـم-
چنین اولین بخشی که به تکانه های سرمایهگذاری مسـتقیم خـارجی واکـنش نشـان مـیدهـد، بخـش خدمات است. اشتغال بخش صنعت به سرمایه گذاری خارجی با سه سال وقفه واکنش نشان مـیدهـد و این اثر تا هشت سال پایدار می باشد اما سرمایهگذاری مستقیم خارجی، سهم ناچیزی در اشتغال بخـش کشاورزی دارد.
واژههای کلیدی: سرمایهگذاری مستقیم خارجی، نرخ ارز، اشتغال، صنعت، کشاورزی، خدمات
1. مقدمه
با توجه به نقش قابل ملاحظه ای که سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر متغیرهای کـلان تمـامی کشـورها از
جمله افزایش رشد اقتصادی و اشتغال، توسعه صادرات و کاهش واردات، انتقال تکنولوژی و بهبود توزیـع درآمـد دارد، اکثر کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه به دلیل نداشـتن منـابع مـالی کـافی، در جسـتجوی راهکـاری بـرای افزایش جذب سـرمایهگـذاری خـارجی هسـتند تـا از ایـن طریـق رشـد و پیشـرفت اقتصـادی در آن کشـورها از راه تاثیرگذاری سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر متغیرهای کلیدی محقق گردد (قانعی، .(1391 انباشت سـرمایهگـذاری خارجی نشان دهنده حجم فعالیت بنگاههای خارجی در اقتصاد کشور میزبان است و با توجه به بهـرهوری بـالاتر آنهـا نسبت به بنگاههای بومی (داخلی)، هر قدر حجم فعالیت آنها در اقتصاد کشور میزبان بیشتر باشد، هم اثر مستقیم آن در بالا بردن میانگین بهرهوری کل اقتصاد بیشتر خواهد بود و هم اثرات سرریز بیشتری ایجاد میشود که به بهرهوری بالاتر اقتصاد منجر می شود (امینی، .(1389 سرمایهگذاری مستقیم خارجی همچنین منبعی بـرای ایجـاد اشـتغال و توسعه سرمایه انسانی نیز محسوب می شود که در نهایت به رشد و توسعه اقتصـادی کشـور میزبـان منجـر مـی شـود (شاهآبادی و صادقی، .(1391
در کشورهای در حال توسعه، اجرای اقداماتی جهت تسریع رشد اقتصادی و افزایش ظرفیت های تولیدی که منجر به ایجاد فرصت های شغلی جدید و در نتیجه کاهش بیکاری گردد، ضروری بـه نظـر مـیرسـد. سـرمایهگـذاری خارجی به عنوان یکی از بخش های مهم تأمین کننده منابع خارجی و مکمل منابع داخلی نقش مؤثری را در ظرفیـت سازی تولیدی و ایجاد سرمایه فیزیکی، بهره وری سرمایه انسانی و ایجاد رونق در کسب و کار میزبـان ایفـا مـی نمایـد (فدایی و کاظمی، .(1391 البته این رابطه متقابل است و برای جذب سرمایههای خارجی و ایجاد زمینه بـرای بهبـود سرمایهگذاری داخلی، به شرایط خاصی نیاز است که امروزه از آن به عنوان فضای کسب و کار یاد می شـود. بـا رونـق فضای کسب و کار، فرصت های شغلی نیز افزایش یافته و جامعه به سوی توسعه گام برمی دارد. نکتـه قابـل توجـه آن است که در حالی که جذب سرمایه گذاران برای مشارکت در فعالیتهای اقتصادی به وجـود فضـای مناسـب کسـب و کار وابسته است، برای بهبود فضای کسب وکار نیز به سرمایهگذاری نیاز است. بررسیهای پرخیده و تاجیک (1391) نشان میدهد که از دیدگاه فعالان اقتصادی ایران، معضل دسترسی به منابع مالی، مهمتـرین و اولـین مـانع فـرا روی کسب و کار است. نظرسنجی ایشان از اعضای هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معـادن و کشـاورزی ایـران نیـز نشان میدهد که عمدهترین منابع تأمین مالی بنگاههای اقتصادی ایران را منابع درون بنگاهی تشکیل میدهند. یکـی دیگر از مهمترین روشهای تأمین مالی بنگاه ها بانکها هستند که بـه اعتقـاد 89 درصـد افـرادی کـه در نظرسـنجی
شرکت کردهانـد، رونـد تسـهیلات اعطـایی در طـول سـال گذشـته بـدتر شـده اسـت. در چنـین وضـعیتی بایـد بـه
1
سرمایهگذاری خارجی به عنوان مکملی برای جبران سرمایه مورد نیاز داخلی برای بهبود فضـای کسـب و کـار توجـه داشت.به طور کلی سرمایهگذاری مستقیم خارجی به نوعی سرمایهگذاری اطلاق می شود کـه سـرمایهگـذار بـا در اختیار نهادن سرمایه به طور مستقیم در روند سرمایهگذاری در کشور میزبان حضور دارد. در خصوص عوامل موثر بـر حجم سرمایهگذاری مستقیم خارجی، نظریههای متفاوتی وجود دارد. یکی از نظریهها، نظریه جدیـد اقتصـادی اسـت که دانش فنی و شیوههای جدید مدیریتی را جزو دسته عوامل مؤثر بـر سـرمایهگـذاری خـارجی مـی داننـد. در ایـن رویکرد، سرمایهگذاری مستقیم خارجی تابع مقررات بینالملل و موقعیتهای مکانی است. با توجه به مطالعات صورت گرفته در حوزه بررسی وضعیت کشورها و ارتباط آنها با سرمایهگذاری مستقیم خارجی چهار دسته عوامـل تأثیرگـذار بر جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی تعیین شـده اسـت (قـانعی، .(1391 عوامـل کـلان اقتصـادی شـامل آزادی تجاری، اندازه بازار کشور میزبان، نرخ تورم، مسائل ارزی و میزان بـدهی خـارجی دولـت، عوامـل سیاسـتی و امنیتـی شامل ثبات سیاسی و درگیری نظامی، نظام سیاسی کشور، نگرش دولت به سرمایه گذاری خارجی، سیاسـت متمرکـز بر بازارهای رقابتی و ادغام بـین المللـی، منـابع پایـه و سـایر عوامـل شـامل ارتباطـات مـرزی، اشـتراکات فرهنگـی، موافقتنامهها و تعاملات بین کشوری.
2. پیشینه تحقیق
مطالعات تجربی نیز اثر برخی از این عوامل را تأیید کردهاند و برخی دیگر از عوامل را کم اهمیت دانسته اند.شاهآبادی و صادقی (1391) در مطالعهای به بررسی تأثیر فضـای کسـب و کـار بـر جریـان سـرمایه گـذاری مستقیم خارجی در ایران پرداخته اند. نتایج نشان میدهد که در اقتصاد ایران می توان با رفـع برخـی موانـع نهـادی و زیرساختی و اصلاح ساختار کلان اقتصادی، اقدام به جذب بیشتر سرمایهگذاری خارجی نمود.
فدایی و کاظمی (1391) با استفاده از داده های سالانه از 1349-1389 و با بهکارگیری الگوی خودتوضیح با وقفههای گسترده(ARDL) 1 اثرات رشد سرمایه گذاری خارجی را بر سطح اشتغال کشور سنجیده اند. نتایج به دست آمده نشان میدهد که سرمایهگذاری مستقیم خارجی در هر دو دوره کوتـاهمـدت (0,128) و بلندمـدت (0,126) بـه
طور مستقیم و معنی داری بر سطح اشتغال تأثیرگذار بوده، به طوری که جریان ورود سرمایهگذاری مسـتقیم خـارجی فرآیند ایجاد اشتغال را بهبود بخشیده است.کمیجانی و عباسی (1385) به شناسایی عوامل مؤثر بر جلب سرمایه های خـارجی بـا اسـتفاده از داده هـای سالانه 1353-1380 و با به کارگیری الگوی ARDL پرداخته اند. نتایج مطالعه نشان می دهـد کـه طـی دوره مـورد نظر، در کوتاه مدت و بلندمدت نرخ تورم، افزایش نرخ بهره و نرخ ارز به عنوان عوامل منفی در جـذب سـرمایهگـذاری خارجی شناسایی شده اند. همچنین افزایش تولید ناخالص داخلی، افزایش موجودی سرمایه و افزایش درجه باز بـودن اقتصادی که به معنای کاهش موانع تعرفه ای در کشور است، باعث افـزایش جریـان ورودی سـرمایه گـذاری مسـتقیم خارجی به کشور میباشد.آیاگا و ناننکامپ (2008) با استفاده از دادههای تابلویی 1977-2001 و بـا بـه کـارگیری روش آزمـون هـم جمعی یوهانسن و علیت گرنجری تودا-یاماموتا به بررسی علیت بین سرمایه گذاری خارجی با ارزش افزوده و اشـتغال در ایالات متحده امریکا پرداخته اند. نتایج مطالعه نشان میدهد که بردار هـمجمعـی بـین سـرمایهگـذاری خـارجی و اشتغال در ایالات متحده وجود دارد. همچنین نتایج علیتی نشان می دهد که سرمایهگذاری خارجی علیتـی گرنجـری برای متغیرهای هدف میباشد.فدریکو و مینروا (2008) به بررسی ارتباط بین سرمایه گذاری خارجی و نرخ رشد اشتغال در کشور ایتالیا بـا استفاده از دادههای سال 1996 تا 2001 پرداختهاند. نتایج نشان میدهد که در شرایط ثابت بودن سـاختار صـنعت و اثرات محیطی، سرمایهگذاری خارجی به رشد سریعتر اشتغال کمک مینماید تا به سطح اشـتغال در سـطح میـانگین جهانی برسد.بررسی مطالعات گذشته نشان میدهد که یکی از مهمترین عواملی که بر سرمایهگذاری مستقیم خارجی اثر میگذارد نرخ ارز است. در عین حال سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر روی متغیرهای کلان اقتصادی اثرگـذار اسـت که در میان این متغیرها سطح تولید و اشتغال بسیار مورد توجه سیاست گذاران و صاحبان بنگاهها و فعالان اقتصـادی است. لذا در این مطالعه تلاش میشود تا ارتباط بین نوسانات نرخ ارز با سرمایهگذاری مستقیم خارجی بررسی گـردد. زیرا به نظر میرسد با وجود نوسانات نرخ ارز استقبال کمتری از سرمایه گذاری در کشور بشـود؛ سـپس بـا توجـه بـه
اینکه در مطالعات گذشته فقط درباره اثر سرمایهگذاری خارجی بر اشتغال کل کشور بحث شده است، در این مطالعـه اثر سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر روی اشتغال بخش های مختلف اقتصـاد ایـران (صـنعت، کشـاورزی و خـدمات) تجزیه و تحلیل می شود. این تحلیل کمک خواهد کرد تا مشخص شود که سـرمایه گـذاری خـارجی در کـدام یـک از بخشهای اقتصادی اثرات چشمگیری داشته و در کدام بخشها کمتر تأثیرگذار بوده است.
.3 موادها و روشها
هدف این مطالعه بررسی نوسانات نرخ ارز و اثرگذاری آن روی سرمایه گذاری خـارجی و هـمچنـین بررسـی اثرات متقابل سرمایه گذاری خارجی بر اشتغال بخشهای سه گانه کشور مـی باشـد. دادههـای اسـتفاده شـده در ایـن مطالعه سری زمانی بوده که از سال 1370-1390 را شامل شده و شامل نرخ ارز، سـرمایه گـذاری مسـتقیم خـارجی، اشتغال بخش صنعت، کشاورزی و خدمات می باشد. دادههای مذکور از پایگاه اطلاع رسانی الکترونیکی بانـک مرکـزی جمهوری اسلامی ایران به دست آمده است. با توجه به نوع اطلاعات (سری زمـانی) و اهـداف مطالعـه ابتـدا بایـد بـه بررسی ریشه واحد متغیرها پرداخت. در این مطالعه از آزمون ریشه واحد دیکی- فولر تعمیمیافته اسـتفاده مـی شـود. بعد از بررسی ریشه واحد و تفاضل گیری از نرخ ارز در صورت لزوم، با استفاده از آزمون LM-test که توسط بـروش و گادفری 1979)، (1988 ارائه شده، به بررسی وجود نوسانات شرطی در متغیر نرخ ارز پرداخته می شود. اگر نرخ ارز دارای نوسانات شرطی در جزء اخلال بود (معنی دار شـدن در آزمـون ( LM-test بایـد فرآینـد تشـکیل نـرخ ارز بـا استفاده از ARCH/GARCH الگوسازی شود. بعد از الگوسازی نوسانات نرخ ارز از الگوی طراحـی شـده اسـتخراج میشود. در ادامه به تشریح الگوی ARCH/GARCH پرداخته میشود.در مدلهای اقتصادسنجی سنتی فرض بر این است که واریانس جملات اخـلال ثابـت مـی باشـد. امـا انگـل (1982) برای اولین بار روش ARCH را پایه گذاری کرد و بعد از وی بالرسلو (1986) الگـو را تعمـیم داده و الگـوی
GARCH را ارائه کرد. اساس این الگو بر این است که جمله تصادفی دارای میانگین صـفر و بـه طـور سـریالی غیـر همبسته است ولی واریانس آن با فرض وجـود اطلاعـات گذشـته خـود متغیـر، شـکل مـی گیـرد. در برخـی حـالات متغیرهایی که دارای تغییرات زیاد باشند، واریانس جمله اخلال در طول روند تصادفی سری مورد نظر ثابـت نبـوده و تابعی از رفتار جملات خطا می باشد. در ادامه نرخ ارز در قالب الگوی GARCH بیان می شـود تـا تصـویر بهتـری از
الگو ترسیم شود:
4
به معادله فوق، معادله میانگین گفته مـی شـود. در معادلـه (1)، Ex نشـانگر نـرخ ارز مـی باشـد. β0 تـا βq
پارامترهای الگو بوده که باید تخمین زده شوند. q تعداد وقفه بهینه الگو میباشد که با توجـه بـه آمـارههـای AIC و SC تعیین می شود. در این الگو اجزای اخلال از دو بخش قابل پیشبینـی بـا توزیـع نرمـال (zt) و بخشـی کـه بایـد الگوسازی شود (σt) تشکیل می شود. در ادامه الگوی GARCH(p,q) بیان میشود:
در معادله (2) که معادله واریانس میباشد، پارامترهای α0 تا αq و β1 تا βp در الگو تخمین زده میشـوند. برای تعیین تعداد وقفه بهینه از معیارهای AIC و SC استفاده می شود. در معادله (2) اگـر بـرای P عـدد صـفر بـه دست آید، آنگاه ARCH(q) محاسبه شده است. در ادامه برای اینکه بتوان اثرات متقابل بین متغیرهای مورد نظر را به دست آورد، از الگوی VAR استفاده می شود. مزیت الگوی VAR در این می باشد که می توان با استفاده از توابـع واکنش به ضربه و جداول تجزیه واریانس، اثرات متقابل بین متغیرها را تجزیه و تحلیل کرد. به اعتقاد سـیمز (1980) اگر بین مجموعه ای از متغیرهای الگو همزمانی وجود داشته باشد، باید این همزمانی را در تمام الگو یکسان دانسـت و پیش قضاوت در مورد اینکه کدام متغیر درونزا و برونزا هستند، صحیح نمی باشـد. سـیمز بـا توجـه بـه ایـن نکـات نتیجه گیری مینماید که برآورد الگوهای کلان اقتصادسنجی با مقیاس بـزرگ، بـه صـورت شـکلهـای خلاصـه شـده نامقید1 که در آن همه متغیرها درونزا فرض شوند، امکان پذیر است. بر این اساس وی چـارچوب جدیـدی بـا عنـوان الگوی خود بازگشتی برداری (VAR) را معرفی نمود. این الگو شامل یک الگوی معادلات همزمان است که نیازی بـه اعمال قیود برای شناسایی و برآورد ندارد، به طوری که در آن هر معادله عبـارت از یـک رگرسـیون حـداقل مربعـات معمولی (OLS) از یک متغیر نسبت به مقادیر با وقفه خودش و مقادیر با وقفه سایر متغیرهای الگو می باشد. با توجه به اهداف مطالعه، الگوی VAR با وجود متغیرهای نوسانات نرخ ارز، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و اشتغال در سه
بخش صنعت، خدمات و کشاورزی به صورت زیر تصریح میشود:
در معادلات فوق، FDI سرمایه گذاری مستقیم خارجی، VEx نوسانات نرخ ارز (برابری دلار امریکا بـا ریـال
ایران)، Emi اشتغال در بخش صنعت، Ems اشتغال در بخش خدمات، Ema اشغال در بخش کشـاورزی، c ضـریب
6
عرض از مبدأ، et جزء اخلال معادله و k تعداد وقفه بهینه الگو می باشد کـه بـا اسـتفاده از آمـارههـای AIC، BC و HQ به دست می آید. هاروی (1990) و سیمز و همکاران (1990) معتقدند که حتی اگر متغیرها دارای ریشـه واحـد باشند، نباید تفاضل آنها وارد الگو گردد زیرا هدف از تحلیل روش VAR تعیین روابـط متقابـل میـان متغیرهـا و نـه برآورد پارامترها می باشد. لذا این تمایل وجود دارد که از سطح متغیرها در الگـو اسـتفاده شـود، حتـی اگـر بعضـی از متغیرهای الگو ناایستا باشند. البته برای استفاده از روش VAR در متغیرهایی که دارای ریشه واحد هستند، می توان به بررسی بردار هم جمعی موجود بین متغیرها پرداخت. اگر متغیرها دارای بردار هم جمعی بودند، از سطح متغیرها در روش VAR استفاده میشود. در غیر این صورت، اگر استفاده از تفاضل متغیرها را بتوان تحلیل کرد، بایـد از تفاضـل متغیرها استفاده کرد..قبل از اینکه متغیرهای هدف در سطح (بـدون تفاضـلگیـری) در الگـو تصـریح شـوند، ابتـدا بایـد آزمـون هم جمعی صورت گیرد. در صورت وجود بردار هم جمعی بین متغیرهای هدف، میتوان متغیرها را بدون گرفتن ریشـه واحد وارد الگوی VAR نمود. از الگوی VAR توابع واکنش به ضربه و تجزیـه واریـانس بـه دسـت مـیآیـد کـه در تحلیلها استفاده میشود. در ادامه به تحلیل دادهها و ارائه نتایج پرداخته میشود.
.4 نتایج
در بخش قبل به آزمون ها و الگوی استفاده شده در این مطالعه اشاره شد. در ابتدا به بررسی وجود نوسـانات در نرخ ارز پرداخته میشود. قبل از بررسی نوسانات، باید آزمون ریشه واحد برای نرخ ارز صورت گیرد.
جدول .1 نتایج آزمون دیکی- فولر تعمیم یافته نرخ ارز
متغیر آزمون دیکی- فولر تعمیمیافته
آماره t محاسباتی آماره t در سطح 0/05
نرخ ارز در سطح -1/59 -3/02
نرخ ارز با یک مرتبه تفاضل -3/22 -3/03
مأخذ: یافتههای تحقیق
با توجه به نتایج جدول (1) مشخص میشود که نمیتوان از نرخ ارز در سطح داده ها استفاده نمود. بنـابراین از نرخ ارز با یک مرتبه تفاضل در محاسبات استفاده میشود. در ادامـه فرآینـد تشـکیل تغییـرات نـرخ ارز الگوسـازی
می شود تا بخش مشخص و قابل پیشبینی از بخش غیر قابل پیشبینی جدا شود. نتایج برآورد نشان داد کـه نـرخ ارز از فرآیند 1)،1،ARIMA(0 دارد. بعد از این مرحله نتایج آزمون LM-test گزارش میشود.
جدول .2 نتایج آزمون LM-test برای تغییرات نرخ ارز
نوع آزمون مقدار آماره F احتمال مقدار آماره تعداد مشاهدات در احتمال
متغیر R2
تغییرات نرخ ارز 3/08 0/09 2/91 0/08
مأخذ: یافتههای تحقیق
با توجه به جدول (2) و معنیداری آزمون LM-test در سطح 10 درصـد، از الگـوی ARCH/GARCH
برای الگوسازی نوسانات نرخ ارز استفاده میشود که نتایج آن در رابطه (8) گزارش شده است:
با توجه به نتایج رابطه (8) مشخص میشود که تغییرات نرخ ارز از الگوی ARCH(1) تبعیت مـیکنـد. بـا استفاده از الگوی ARCH(1) نوسانات نرخ ارز به دست آمده و بـه عنـوان متغیـر وارد الگـوی VAR مـی شـود تـا اثرگذاری آن روی سرمایهگذاری مستقیم خارجی بررسی شود..ابتدا برای اینکه بتوان متغیرها را در سـطح وارد الگـوی VAR نمـود، آزمـون بـردار هـمجمعـی یوهانسـن استفاده می شود. نتایج نشان می دهد که حداقل یک بـردار هـمجمعـی بـین متغیرهـای الگـوی VAR وجـود دارد، بنابراین می توان متغیرها را در سطح وارد الگو نمود. قبل از برآورد الگوی VAR وقفه بهینه تعیین میشود. با توجـه به معیار های گزارش شده در روش پژوهش، وقفه بهینه دو تعیین شـد، بنـابراین الگـوی VAR بـا دو وقفـه بـرآورد می شود. چون در این مطالعه نیازی به تفسیر ضرایب الگوی VAR نبوده و بحث اثرات متقابل مطرح می باشد،صـرفاً نتایج تابع واکنش به ضربه و تجزیه واریانس گزارش میشود. ابتدا اثرات نوسانات نـرخ ارز روی میـزان سـرمایهگـذای مستقیم خارجی بحث میشود..همان طور که در شکل (1) مشخص است تابع واکنش به ضربه نشان می دهد که اگـر در نوسـانات نـرخ ارز یک واحد شوک (به اندازه دو واحد انحراف معیار) ایجاد شود، آنگاه سرمایه گذاری مستقیم خارجی تـا سـه سـال اثـر می پذیرد. برآیند این اثرات تا
