بخشی از مقاله
بررسی اصول مناسب جهت طراحی مرکز محله در بافت سنتی
چکیده :
یکی از مهمترین پیامدهای صنعتی شدن و نوسازی به دلیل فراهم آوردن زمینه های لازم برای رشد جمعیت، بالا رفتن سطح سواد، تغییر الگوهای مصرفی، بهبود سطح زندگی، توسعه ارتباطات و ظهور و گسترش پدیده ای به نام شهر نشینی است. از طرف دیگر توسعه شهر نشینی خاصه در شهرهای بزرگ موجب تضعیف همبستگی های اجتماعی سنتی، تضعیف سازمان های سنتی، مشارکت همسایگی می گردد. و به نوعی شهر نشینان مهاجر وقتی شهر نشینان سنتی را با خلاء نهادها و انجمن های مشارکتی مواجه می کندنهادها. و اجتماعات محلی ، غالباً تشکل های غیر رسمی هستند و بر مبنای مقررات نا نوشته و مأخوذ از سنت و فرهنگ شکل می گیرند و پیشروان و ریش سفیدان محلی ( کار آفرینان اجتماعی امروز ) در تشکل آنها حائز اهمیت ویژه اند. در حالیکه کشورهای صنعتی توانسته اند در چهار چوب سازمان های جدید، مشارکت مردم را در سطوح مختلف از جمله سطح محله افزایش دهند، در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، هنوز زمینه ها و شرایط لازم برای مشارکت مردم در نهاد های محلی و مشارکتی فراهم نیامده است. در کشورهای توسعه یافته، سازمان های غیر دولتی جایگاهی پر ارزش در نزد مردم دارند و ماهیت آنها به گونه ای است که روز به روز نقش پر رنگ تری در حیات اجتماعی و در برنامه ریزی این کشورها به خود اختصاص می دهند.
واژه های کلیدی : مرکز محله، بافت سنتی، اصول طراحی، محله، محله ی ایرانی
مقدمه :
تشکل های غیر دولتی در شهر ها نقش بسیار مهمی بر دوش دارند و آن کمک به فرآیند عمومی توسعه و از میان برداشتن موانع آن از طریق عمل مستقیم و بلا فصل درون گروه های اجتماعی، بوسیله مشارکت خود مردم در این گروه هاست. انجام این وظیفه در برخی از حوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی که جامعه با مشکل بیشتری دست به گریبان است نقش مهمی ایفا می کند. در بعد اجتماعی سازمان های محلی عامل مهمی در تنظیم اجتماعی، گسترش روابط محله ای، جلوگیری از انزوا و از خود بیگانگی افراد ، افزایش امنیت اجتماعی، در بعد فرهنگی باعث ایجاد تفاهم نمادین، گسترش خدمات آموزشی و فرهنگی و در بعد اقتصادی نقش مهمی در تصمیم ساختاری و گسترش دموکراسی، مشارکت سیاسی می گردند. این سازمان ها عامل مهمی در وفاق آزادی و عدالت می باشند و از بار مسئولیت و تصدی گری شهرداری و دولت به میزان چشمگیری می کاهندتوسعه. محلی در شهرها خصوصاً کلان شهرها نیازمند ایجاد سازمان ها و انجمن های محلی است که به طور آزاد و داوطلبانه در جهت ارضای نیازهای اجتماعی، فرهنگی و خدماتی تشکیل یابند. مشارکت بر پایه تعامل شکل گیرد، و در تعامل میان شهروندان و مدیریت محلی، هر کدام از کار گزاران اصلی وظایف و نقش خود را ایفا نمایند. اصولی چون اعطای امتیازات به تصمیم گیران و مدیران محلی، پاسخگویی، مشارکت، اصل نظارت و ... حقوق و تکالیف را در مردم سالاری محلی پی ریزی می کند. مشارکت مدنی با استفاده از ساز و کارهای تعامل تشکل ها و شوراها با شهروندان محقق می گردد. تشکل ها و اجتماعات محله ای گروه های فرصت ساز برای به دست گرفتن ابتکار عمل مدیریت محلی می باشد، که کنش های اجتماعی را در عرصه های مختلف حیات اجتماعی تسهیل مینماید. تشکل های اجتماعی متشکل از سرمایه اجتماعی است که منبع کنش جمعی است و بر خلاف سرمایه های دیگر که معمولاً متعلق به فرد است بیشتر به جمع تعلق دارد و ویژگی بنیادی گروه های فرا فردی ای چون شهر، محله و به طور کلی حیات اجتماعی به شمار می آید. به گونه ای که وجود سرمایه اجتماعی در قالب تشکل ها و اجتماعات محلی، محله را سالم، توانگر و شاید با تدبیر تر و شکیبا تر می سازد.
مرکز محله
خصوصیاتی که سیما و پیکره محله ای را مشخص می کنند عوامل خاص آن محله هستند، که ممکن است اجزای بیشماری داشته باشند. در اغلب شهرها، شباهت نمای محله ها، مصالحی که در ساختمان ها به کار رفته، شکل آنها، نوع تزئینات آنها، رنگشان، منظره کلی آنها و مهم تر از همه طرح نمای آنها از عوامل اصلی شناخت محلات شهر محسوب می شوندمعمولاً عواملی که سیمای محله ای را مشخص می کنند آنهایی هستند که خصوصیاتی به آن محله می دهند. شکل خیابان، خانه ها، طراحی ورودی ها و راه ها و ... می تواند سیمایی متفاوت به آن بدهد و شخص فورا قادر به شناخت آن می باشد. در هر یک از محله های بزرگ و متوسط شهرهای تاریخی، یک مرکز محله وجود داشت. این مراکز از نظر کالبدی و شکل به دو صورت وجود داشتند. نخست به صورت یک راسته یا گذر که کمی از گذرهای دیگر در محل استقرار فضاهای تجاری و اجتماعی عریض تر بودند. نوع دوم مرکز محله به صورت میدانچه بوده، این میدانچه ها اغلب در محل تقاطع چند راه یا در کنار راه اصلی محله قرار داشتند و در پیرامون برخی از آنها تعدادی دکان برای عرضه کالاهای ضروری روزانه و هفتگی اهالی محله قرار داشت. همچنین مسجد، حمام، آب انبار و بعضی دیگر از فضاهای عمومی محله در کنار همین میدان ساخته می شد. لینچ بیان می کند »بعضی محلات مانند آدم های تودار و در خود متمرکز هستند، بی آنکه به شهری که در آن واقعند توجهی داشته باشند. پاره ای دیگر از محلات صداقت دارند و با عوامل حول و حوش خود پیوند یافته اند.
محله ی ایرانی
چنان چه مفهوم محله را به شکلی که در تاریخ ایران مشهود است، تنها منحصر به شهرسازی اسلامی یا ایرانی بدانیم باید ویژگیهای آن را نیز در همین شهرسازی بیابیم. »در سرزمینهای اسلامی، شهر مجموعهای است از محلات متجانس و همگن که براساس روابط، مناسبات، شکل و وابستگیهای قومی، مذهبی و حرفهای یا سرزمینی، در مکانی مشخص متجمع شده و هویت و اصالت خود را سالها به همین صورت نگاه داشتهاند.
معیارهای پیشنهادی در طراحی محلات
نتیجه گیری (اصول کاربردی در طراحی)
