بخشی از مقاله
بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی یادگیرندگان الکترونیکی در آموزش عالی: ارائه مدل موفقیت بر اساس دیدگاه یادگیرندگان
چکیده
هزینه هاي هنگفت صرف شده براي سامانههاي یادگیري الکترونیکی (به عنوان یک فن آوري) برگشتپذیر نمیباشند، مگر اینکه دانشجویان در این سامانهها به موفقیت دست یابند. بدین منظور پژوهش حاضر مدلی را بر اساس مبانی نظري و پژوهشهاي انجام شده در زمینه یادگیري الکترونیکی براي موفقیت دانشجویان مجازي شاغل در آموزش عالی پیشنهاد داده است. ابعاد اصلی مدل موفقیت فنآوري (TSM) را بعد ویژگیهاي یادگیرنده، مدیریت یادگیري و ادراکات از سامانه تشکیل میدهند. بر اساس مدل کلی موفقیت فنآوري، مدلی با تأکید بر یادگیري الکترونیکی تدوین شده است. مدل مذکور بر روي 105 دانشجوي مجازي یکی از دانشگاههاي ارائه دهنده دورههاي یادگیري الکترونیکی از طریق تحلیل مسیر (رگرسیون چندگانه) آزمون شد. از مهمترین نتایج این مطالعه میتوان به تأثیر بعد ادراکات از سامانه بر موفقیت یادگیرندگان اشاره کرد که تنها بعدي است که به طور مستقیم بر پیشرفت تحصیلی اثرگذار است و همچنین اثرپذیري بعد ادراکات به بعد ویژگیهاي سامانه اشاره دارد. پژوهش حاضر در ادامه پیشنهادهایی کاربردي براي مدرسین، دستاندرکاران و طراحان سامانههاي یادگیري الکترونیکی در جهت موفقیت دانشجویان الکترونیکی ارائه داده است.
کلید واژهها: یادگیري الکترونیکی، آموزش عالی، مدل موفقیت فنآوري (TSM)، ویژگیهاي سامانه یادگیري الکترونیکی، ادراکات از سامانه، انگیزش، خودکارآمدي
مقدمه
اینترنت و شبکه گسترده جهانی (www) فرصتهایی را براي گسترش سامانه یادگیري الکترونیکی فراهم آورده است . توسعه سامانههاي یادگیري الکترونیکی آغاز یک انقلاب براي ارائه محتواي آموزشی، فعالیتهاي یادگیري و ارتباطات اجتماعی است. یادگیري الکترونیکی امروزه یکی از کاربردهاي مهم فنآوري اطلاعات و ارتباطات در جهان به حساب میآید و بخشهاي مختلفی از اجتماع اعم از مؤسسات آموزش عالی، شرکتها، صنایع و مردم علاقهمند به یادگیري، با سؤالات و کاربردهاي مختلفی از این فناوري روبهرو هستند. در حال حاضر، به طرز چشمگیري بر تعداد طرفداران این فنآوري افزوده شده و استقبال از آن نیز به شکل فزایندهاي افزایش یافته است. اگر چه امروزه شاهد تبلیغات بیشماري در خصوص مزایاي آموزش الکترونیکی بوده و صاحبان صنایع آموزشی تمایل و عجله بسیاري براي تبدیل سامانههاي سنتی آموزش به سامانههاي آموزش الکترونیکی از خود نشان میدهند، باید با تأمل بیشتري راجع به این نوع از آموزش که بیشتر رویکرد تجارتی به خود گرفته ، داشته باشیم.
گریسون و اندرسون1 بر این باورند که انتخاب آموزش الکترونیکی، بدون توجه به آنچه که از دست میدهیم و آن چه به دست میآوریم، خردمندانه نیست. فنآوري به گونهاي متفاوت تجربهها و نگاه ما به جهان را شکل میدهد. آموزش الکترونیکی فقط نوعی ابزار جدید نیست، این آموزش شیوه تجربه کردن و نگاه ما به یادگیري را تغییر خواهد داد و بر چگونگی مواجهه با امر یادگیري در آموزش عالی تأثیرگذار است 2003) به نقل از عطاران، .(1383
بدیهی است که پیشرفت در تکنولوژي اطلاعات و ارتباطات و پیشرفتهاي جدید در علم یادگیري، فرصتهایی را براي خلق محیطهاي یادگیري با طراحی خوب، یادگیرنده محور، جالب توجه، تعاملی، کارا، انعطافپذیر، معنادار و تسهیل شده فراهم آورده است (خان و جوشی2، .(2006 کنسرسیوم اسلون(2004) 3 نشان داد که یادگیري بر خط، سالیانه رشدي حدود 20 درصد دارد. نتایج گزارش اکثریت سازمآنهاي آموزش عالی نیز حاکی از آن است که آموزش بر خط به خوبی جایگزین آموزش کلاسهاي سنتی شده استلی( و هوونگ4، .(2007
البته این موضوع در ایران نیز از پیشرفت خوبی برخوردار بوده، به نحوي که امروزه برگزاري دورههاي مجازي هم به طور مستقل در دانشگاههاي غیرانتفاعی (علوم حدیث ري، مهر البرز، و قرآن و عترت و...) و هم در دانشگاههاي بزرگ کشور (شیراز، امیرکبیر، خواجه نصیر، علم و صنعت، تربیت مدرس، تهران و...) در کنار دورههاي سنتی و مرسوم ارائه میشود؛ لیکن آمار دقیقی براي رشد سالیانه گرایش به یادگیري الکترونیکی در ایران به علت نوپا بودن و انصراف دانشجویان براي ادامه تحصیل در فواصل دورهها در اختیار ما نیست اما گسترش رشتههاي متعدد به هر حال حاکی از رشد چشمگیر یادگیري الکترونیکی به خصوص در آموزش عالی است.
نظر به اینکه مؤسسات آموزشی و تجارتی منابع هنگفتی در سامانه یادگیري الکترونیکی داشتهاند و نرخ رشدي نزدیک به 35/6 درصد گزارش شده است (پیتچ و لی، (2006 اگر یادگیرنده در استفاده از این سامانه شکست بخورد، سود این چنین سامانههایی تحقق پیدا نخواهد کرد. بر طبق تحقیق برنامههاي یادگیري از راه دور در آموزش عالی (1999)، 16 درصد از دانشجویانی که در دورههاي یادگیري از راه دور در سال 1988 ثبت نام کرده بودند، در به اتمام رساندن این دوره با شکست مواجه شده بودند (آربوگ و دوري5، 2002؛ وو6، 2006؛ پیتچ و لی، .(2006 در مورد اینکه چرا بعضی از کاربران بعد از تجربه اولیه، یادگیري بر خط را ادامه نمیدهند اطلاعات اندکی داریم (پیتچ و لی، (2006؛ همانطور که در بالا اشاره شد در زمینه میزان افت در دورههاي موجود داخل کشور، این آمارها گزارش نمیشوند.
تاکنون پژوهشهاي بسیار کمی حتی در خارج از ایران همزمان ویژگیهاي سامانه یادگیري الکترونیکی و همچنین خصایص دانشجویان را براي موفقیت در این دورهها مد نظر قرار دادهاند، بنابراین مسئله پژوهش حاضر تعیین عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی یادگیرندگان الکترونیکی و ارائه مدل موفقیت بر اساس دیدگاه یادگیرندگان در آموزش عالی میباشد.
گریسون و اندرسون1 بر این نکته اذعان دارند که یادگیري الکترونیکی ناگزیر تمامی روشهاي آموزش و یادگیري را در قرن بیست و یکم تغییر خواهد داد 2003)، به نقل از عطاران، .(1383 یادگیري الکترونیکی آموزش را دگرگون خواهد کرد و این دگرگونی غایت آموزش بوده و فراتر از ارائه مؤثر یا سرگرم نمودن-که یکی از روشهاي رویکرد سنتی بود - میباشد. کسانی که به طور جدي خواهان بالا بردن سطح آموزش و یادگیري هستند، نمیتوانند یادگیري الکترونیکی را نادیده بگیرند (عبادي، .(1383
مفاهیم، مبانی نظري، پیشینه پژوهش و ارائه مدل مفهومی یادگیري الکترونیکی: هر نوع یادگیري که با استفاده از فنآوريهاي کامپیوتري شناخته شده به خصوص فن آوريهاي مبتنی بر شبکه اینترنت ارائه گردد را میتوان »یادگیري الکترونیکی« نامید (فالون و براون، 2003، ترجمه باقري و حسین - کوچک، (1383؛ البته در این مطالعه منظور از یادگیري الکترونیکی، نوعی آموزش از راه دور است که توسط دانشگاه مورد مطالعه براي یادگیرندگانِ ثبتنام کرده در این دانشگاهها ارائه میشود.
بعد سامانه مدیریت یادگیري الکترونیکی(LMS) 2
سامانه مدیریت یادگیري (LMS)، یک سامانه کاربردي فرایند اطلاعات است که محتواي یادگیري بر آن سوار شده و همه انواع مواد آموزشی مرتبط با یادگیري را حمایت میکندلی( و هوونگ، .(2007 ما در این مطالعه ویژگیها و قابلیتهاي سامانههاي یادگیري الکترونیکی مورد بررسی را »بعد سامانه مدیریت یادگیري الکترونیکی« نام نهادیم که خود شامل این عوامل این است: (1 کیفیت محتواي سامانه، (2 کیفیت تعامل سامانه، (3 کیفیت پاسخگویی سامانه، (4 ویژگیهاي فنی سامانه، و (5کلاسهاي رو در رو.
کیفیت محتواي سامانه: محتواي یادگیري، محصول تولید شده سامانه مدیریت یادگیري میباشد. لی و هوونگ (2007) بر این عقیده استوارند که محتواي یادگیري یک عامل حیاتی در موفقیت و جهتبخشی در راستاي رضایت یادگیرنده میباشد. همچنین در تحقیقی که توسط لی و لی (2008) انجام گرفته، کیفیت بافت اطلاعات (محتواي درسی) براي دانشجویان قوي نسبت به دیگر عوامل مهمتر ذکر شده است.
کیفیت تعامل سامانه: علاوه بر ارائه و دسترسی به رسانههاي آموزشی و سنجشی، سامانههاي یادگیري الکترونیکی اثربخش باید تعاملی باشند. به گفته پالوف و پرات1999) 3، به نقل از آربوگ و دوراي، (2002 شاه کلید فرایند یادگیري در سامانههاي یادگیري الکترونیکی تعاملات بین خود دانشجویان، تعامل بین مدرس و دانشجو و مشارکت در یادگیري است که خود نتیجه این تعاملات است. سامانههاي به کار گرفته شده از ابزارهایی همچون پست الکترونیکی، تابلو آگهی، تخته نگارش4، اتاق (تالار) (تالار) گفتگو و غیره براي ارائه این تعامل بهره میبرند. اثر تعامل سامانه در بسیاري از تحقیقات بررسی شده که در همگی آنها اثر مثبتی بر رضایت و موفقیت یادگیرنده داشته است (آربوگ و دوراي، 2002؛ پیتچ و لی، 2006؛ لی و هوونگ، 2007؛ لیآو و همکاران، .(2007
کیفیت پاسخگویی سامانه: هر سامانه یادگیري الکترونیکی مناسبی که از لحاظ رسانههاي گوناگون انسجام یافته باشد و قابلیت تعامل نیز داشته باشد، اگر در زمان پاسخگویی ضعیف عمل کند، سامانهاي نخواهد بود که ادراك از سودمندي یا سهولت کاربري را داشته باشد (پیتچ و لی، .(2007 کرکا(1999) 1 خاطر نشان میکند که عیب نهان یک سامانه یادگیري الکترونیکی محدودیت پهناي باند (ظرفیت خطوط ارتباطی) و سرعت پایین انتقال دهنده آن است و این امر میتواند مانع انتقال صدا، گرافیک و تصویر شود. از جمله تحقیقاتی که راجع به کیفیت پاسخگویی سامانه و کیفیت اینترنت انجام شده می - توان به تحقیق پیتچ و لی (2006) اشاره کرد که بر اساس این پژوهش کیفیت اینترنت و کیفیت پاسخگویی سامانه بر رضایت ادراك شده یادگیرنده و سهولت کاربري ادراك شده تأثیر به سزایی دارد.
کیفیت ویژگیهاي فنی سامانه: ویژگی فنی سامانه برمیگردد به توانایی سامانههاي یادگیري الکترونیکی براي ارائه و دستیابی راحت به رسانههاي آموزشی و ارزشیابی آنها؛ این چنین ویژگیهایی به دانشجویان اجازه دستیابی به محتواي دوره، رجوع به تکالیف محول شده و تکمیل کردن آزمونها و آزمونکهاي2 برخط را میدهد (پیتچ و لی، .(2006 در مطالعهاي که توسط پیتچ و لی (2006) بر روي 259 نفر از دانشجویان دانشگاه مجازي دانشگاه ملی سانیاتسن تایوان3 انجام شد، ویژگی فنی به عنوان یکی از عوامل اصلی سامانه که بر سهولت کاربري و همچنین بر استفاده از سامانه یادگیري الکترونیکی به قصد یادگیري تکمیلی اثر مثبت معناداري داشته، شناخته شده است.
ملاقات رو در رو: در ایران نوع آموزش الکترونیکی به این شکل است که در موقع ثبتنام و یا احتمالاً براي دروس خاصی در طول یک ترم تحصیلی جلسات محدودي به صورت حضوري (رو در رو) براي دانشجویان خود تدارك میبینند که ممکن است بر ادراکات و عملکرد تحصیلی آنها تأثیرگذار باشد. البته این نوع ملاقات رو در رو نیز مورد حمایت پژوهشهاي اخیر میباشد؛ مثلاً پیتچ و لی((2006 پیشنهاد کرده اند که اعضاي هیأت علمی (مدرسان کلاسهاي آموزش از راه دور) قبل از استفاده از فنآوري (LMS)، جلساتی رو در رو در راستاي آگاهسازي از روش آموزش از راه دور داشته باشند تا بدین طریق بتوانند یادگیرندگان را در استفاده از سامانه یادگیري الکترونیکی تعلیم دهند و دانشجویان ادراك بهتري از روش آموزش از راه دور پیدا کنند. همچنین نتایج تحقیق لیم، لی و نم(2007) 4 که از دادههاي مربوط به 151 نفر از کارگران شرکتهاي سامسونگ، هیونداي و الجی کره به دست آمده، تأثیر مثبت ملاقات رو در رو بر عملکرد یادگیري را به وضوح نشان داده است.
از نظر عملیاتی پنج عامل مذکور در بعد سامانه مدیریت یادگیري الکترونیکی از طریق پرسشنامه (که بر اساس پشتوانه نظري و پژوهشهاي پیشین طراحی شده) اندازهگیري شده است.
بعد یادگیرنده:
از جمله عواملی که تأثیر آن بر رضایت و استفاده یادگیرندگان از سامانه یادگیري الکترونیکی مورد مناقشه بوده، بعد یادگیرنده (ویژگیهاي روانشناختی یادگیرنده، ویژگیهاي شخصیتی، راهبردهاي یادگیري و ...) است، از این جهت که میزان سهم یادگیرنده در رضایت و استفاده از سامانهها متفاوت بوده به طوري که برخی سهم آن را ناچیز دانستهمثلاً،( پیتچ و لی، (2006
و برخی دیگر سهم به سزایی را براي آن در نظر گرفتهانده(نگ1، 2002؛ ثرمند2، .(2002 در این پژوهش از طریق پرسشنامه به اندازهگیري عوامل بعد یادگیرنده (ویژگی روانشناختی) پرداختهشده که شامل انگیزه یادگیري (انگیزش) و خودکارآمدي است. در ادامه به نظریههایی پرداخته شده که دو متغیر انگیزش یادگیري و خودکارآمدي بر اساس آنها براي بعد یادگیرنده استخراج شده است.
نظریه یادگیري شناختی- اجتماعی بندورا: از نظریههاي مهم روانشناسی یادگیري که هم جنبه رفتاري دارد و هم جنبه شناختی، نظریه اجتماعی یا نظریه یادگیري مشاهدهاي است که واضع آن آلبرت بندورا 1977)، 1986، (2001 است (به نقل از سیف، .(1386 نظریه شناختی- اجتماعی بندورا بیشترین همخوانی را با ویژگیهاي یادگیرنده (خودکارآمدي، خودنظم - بخشی و تعامل با محیط) در یادگیري الکترونیکی دارد (لی و لی، .(2008 بندورا هم عوامل محیطی بیرون از انسان و هم عوامل شناختی درون او را در کنترل رفتار مؤثر میداند. به طور دقیق بندورا می گوید که شخص، محیط و رفتار شخص بر هم تأثیر و تأثر متقابل دارند (جبر متقابل) و هیچ کدام از این سه جزء را نمی توان جدا از اجزاي دیگر به عنوان عامل تعیین کننده رفتار انسان به حساب آورد. در جبر متقابل به این نکته اشاره میشود که عوامل شخصی در کنترل و ساماندهی رفتار فرد مؤثرند. یکی از مهمترین این عوامل خودکارآمدي است. فتسکو و مککلور ( (2005 خودکارآمدي را »باورهاي افراد درباره توانایی کنترل زندگی به دست خودشان« تعریف کردهاند (به نقل از سیف،.(173 :1386 خودکارآمدي، عملکرد درست و کارهاي خود نظمبخشی است از جمله: خود مشاهدهاي، خود قضاوتی، و خود پاسخگویی (بندورا3، 1987، به نقل از لی و لی، .(2008 خودکارآمدي، تمایل افراد از جنبه عملی خاص است. به عبارتی دیگر خودکارآمدي به ارزیابی اثرات و امکان موفقیت قبل از اجراي یک کار اطلاق میشود. یادگیرندگانی که خود کارآمدي بالایی دارند در تحقق فعالیتهاي یادگیري الکترونیکی و افزایش میزان رضایتشان قابل اطمینانتر هستند. مطالعات بسیاري تأثیرات خودکارآمدي را بر پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان بررسی کردهاند (جو و همکاران، 2000؛ پیتچ و لی، 2006؛ لی و هوونگ، .(2007 جو، بنگ و چوي (2000) 4 خاطر نشان کردند که خودکارآمدي عامل مهمی در پیشبینی اثرات جستجو در یادگیري مبتنی بر وب است. در کل، اکثر پژوهشهاي انجام شده تأثیر خودکارآمدي را بر موفقیت و رضایت یادگیرندگان مثبت ارزیابی کردهاند.
نظریه انگیزش پیشرفت: از دیگر رویکردهاي مربوط به انگیزش که در روانشناسی تربیتی جاي مهمی دارد، نظریه انگیزش پیشرفت است. این نظریه بر نقش هدف در موفقیت و شکست دانشجو تأکید دارد (گلاور و برونینگ،1990 به نقل از خرازي، .(1375 رابینسون (1985) به نقل از لیم و همکاران (2007) انگیزش یادگیري را چنین تعریف کرده اند: »درجه اي از تلاش یادگیرنده، که میخواهد براي پیشرفت عملکرد یادگیري انجام دهد.« اسلاوین 2006)، به نقل از سیف، (1386 نظریه انگیزش را میل براي دستیابی به موفقیت و شرکت در فعالیتهایی میداند که موفقیت در آنها به کوشش و توانایی شخصی وابسته است. بنابر نظریه انگیزش پیشرفت افراد داراي انگیزش پیشرفت سطح بالا براي حل مشکلات و رسیدن به موفقیت بسیار کوشا هستند و شکست، تلاش آنها را متوقف نمیسازد. در زمینه یادگیري الکترونیکی پژوهشها حاکی از آن است که انگیزش ، پیشرفت در تصمیم به استفاده و یا استفاده از سامانه یادگیري الکترونیکی نقش به سزایی دارد (پیکولی و همکاران، 2001، لیم، لی و نم، .(2007
رابطه انگیزش و خودکارآمدي: در مدل پیشنهادي پژوهش حاضر از رویکرد »انتظار« ضرب درارزشِ«» نظریه انگیزش (وولفلک1، 2004، به نقل از سیف، (1386 بهره برده شده است. این نظریه هم جنبه رفتاري دارد و هم جنبه شناختی که فرمول این نظریه به گونه زیر است:
ارزش تشویقی موفقیت × انتظار موفقیت = انگیزش با توجه به فرمول بالا زمان و کوششی که افراد مایلند صرف انجام یک فعالیت داشته باشند (انگیزش آنها) برابر است با حاصل ضرب دو مؤلفه: میزان انتظارشان از موفقیت در انجام آن کار و میزان ارزشی که براي انجام کار قائلاند یا منفعتی که از انجام آن کار نصیبشان میشود.
نکته جالب در فرمول بالا این است که، ضرب ارزش در انتظار به نوعی با مفهوم خودکارآمدي بندورا در ارتباط است (سیف، .(1386 با این توضیح که خودکارآمدي به باور شخص نسبت به تواناییاش براي انجام یک رفتار به منظور رسیدن به یک هدف مربوط است. بنا به گفته اندرسون و بورك 2000)، به نقل از سیف، (237 :1386، »در چارچوب نظریه انتظار ضرب در ارزش، معلمان براي اینکه دانشآموزان را نسبت به یادگیري برانگیزانند باید هم به آنان کمک کنند تا براي فعالیتهاي آموزشگاهی و علمی ارزش قائل شوند و هم آنان را مطمئن سازند که اگر به اندازه کافی بکوشند در آن فعالیتها موفق خواهند شد".
پژوهش حاضر با تأکید بر نقش خودکارآمدي (نظریه یادگیري شناختی - اجتماعی بندورا) در عملکرد تحصیلی و سطوح رضایت یادگیرنده، و همچنین نظریه انگیزش پیشرفت و نقطه مشترك بین خودکارآمدي و نظریه انگیزش که در رویکرد انتظار ضرب در ارزش بروز کرده است، بعدي به نام ویژگیهاي یادگیرنده در نظر گرفته شد که شامل دو عامل خودکارآمدي و انگیزش است.
بعد ادراکات از سامانه:
مدل پذیرش فنآوري(TAM) 1 بر پیشبینی و سنجش تمایل کاربران به منظور پذیرش (قبول) فنآوري تمرکز دارد. تم (TAM) توسط دیویس باگوزي و ورشو(1989) 2 ارائه شده است و به مطالعه ارتباطات میان سه متغیر مهم میپردازد که عبارتند از سودمندي ادراك شده، سهولت کاربري ادراك شده، و نگرش و هدف از انتخاب فنآوريدر. پژوهش حاضر نیز در بعد ادراکات سامانه، عوامل باوري مدل تم (TAM) (سهولت کاربري ادراكشده و سودمندي ادراكشده) به همراه پیامد حاصل از این دو باور که رضایت ادراكشده (که البته در مدل اصلی تم ذکر نشده است) به عنوان عوامل بعد ادراکات از سامانه در نظر گرفته شده است . همانطور که در بالا بیان شد این سه عامل نیز توسط پرسشنامه در لواي بعد ادراکات از سامانه، ارزیابی شده است.
عملکرد تحصیلی:
عملکرد تحصیلی به عنوان هدف نهایی آموزش یادگیري الکترونیکی در این پژوهش مورد سنجش قرار گرفته است. در این برآورد تعیین میزان پیشبینی موفقیت در یادگیري الکترونیکی (عملکرد تحصیلی بالا ) از طریق سه گویه پرسشنامه، به دست آمده است. عملکرد تحصیلی را میتوان به عنوان نشانگري مناسب براي موفقیت سامانه یادگیري الکترونیکی به عنوان یک فنآوري دانست. لذا در این مطالعه اظهار نظر خود یادگیرندگان درباره عملکرد تحصیلی خود در انتهاي دوره به عنوان نشانگري براي موفقیت آنها در نظر گرفته شده است.
گزیدهاي از پژوهشهاي انجام شده:
در ایران با توجه به نوپا بودن آموزش الکترونیکی در آموزش عالیپژوهشی، که مستقیماً با این پژوهش در ارتباط باشد به چشم نمیخورد، البته پژوهشهاي بسیار خوبی در قالب پایاننامههاي ارشد و دکترا و طرحهاي پژوهشی انجام شده که بیشتر به بررسی مسائل و پیشبایستهاي فنی، پداگوژیکی و نگرش نسبت به یادگیري الکترونیکی و بیشتر فنآوري اطلاعات (آتشک، 1386؛ ایزي، 1386؛ رشیدي، 1387؛ صفوي، باوقار و غفاري، 1386؛ موسوي، 1387؛ ناصري، (1376 و برخی دیگر به تفاوت در خروجیهاي یادگیري از طریق آموزش الکترونیکی و چندرسانهاي (تقیزاده، 1387؛ حسن آبادي، 1387؛ حسینی، 1383؛ علیجانی، 1384؛ فاطمی، (1383 پرداختهاند. لیکن برخی از پژوهشهاي انجام شده و عوامل مورد مطالعه آنها در خارج از کشور که با پژوهش حاضر ارتباط تنگاتنگی دارند در جدول 1 آمده است.
مدل پیشنهادي موفقیت فنآوري:(TSM) 3 در مقاله حاضر، با توجه به پژوهش هاي انجام شده (جدول (1 و بررسی مدلهاي گوناگون در فنآوري، و بر اساس خودکارآمدي در نظریه شناختی- اجتماعی(SCT) Ñ بندورا، نظریه انگیزش، مدل پذیرش فنآوري (TAM) و سامانههاي اطلاعاتی، مدلی براي موفقیت در فنآوري تدوین شده است که شامل سه بعد کلی ویژگیهاي کاربر، ویژگیهاي فنآوري و بعد ادراکات از فنآوري است که همگی بر موفقیت فنآوري تأثیرگذارند (شکل .(1 از نکات طلایی این مدل این است که مدل پیشنهادي یک مدل فراگیر و عمومی است و میتوان آن را براي هرگونه فن آوري به کار بست، بسط داد و به آزمون آن پرداخت.
این مدل خود را وامدار مدلهاي گوناگون از جمله تم و سامانههاي اطلاعاتی میداند، شاید در نگاه اول تا حد زیادي مشابه با مدل تم باشد و این نکته تا حدودي درست است و شاید تکمیلکنندهاي براي مدل پذیرش فنآوري باشد؛ ولی از این جهت که متغیر وابسته نهایی (متغیر درونزا) و متغیرهاي مستقل اولیه (متغیرهاي برونزادقیقاً) مشخص شده است، هم چنین از نظر هدف بکارگیري مدل با مدل تم در تفاوت است. از نکات حائز اهمیت این است که باید براي هر نوع فنآوري تعریف درستی از موفقیت براي آن داشته باشیم؛ یک راهنماي بسیار خوب براي تعریف در واقع هدف آن فنآوري است، بدین ترتیب که دستیابی به آن فنآوري نشانگرهاي خوبی براي موفقیت فنآوري مذکور است.
بر اساس مدل پیشنهادي موفقیت فنآوري(TSM) 1، ابعاد سه گانه این مدل (ویژگیهاي کاربر، ویژگیهاي فنآوري، و بعد ادراکات از فنآوري) و موفقیت آن براي تبیین موفقیت یادگیرنده الکترونیکی در نظر گرفته شده است. فرضیات این مدل همانطور که از مسیرهاي مدل قابل مشاهده است به این ترتیبند که سه بعد یادگیرنده، ویژگی فنآوري و ادراکات از سامانه بر موفقیت (عملکرد تحصیلی) تأثیر مثبت مستقیم دارند؛ بعد ادراکات از سامانه از دو بعد یادگیرنده و ویژگیهاي فنآوري به صورت مثبت متأثر میشود و در نهایت بعد ویژگیهاي فنآوري بر بعد ویژگیهاي کاربر نیز تأثیر مثبت مستقیمی دارد. با توجه به پژوهشهاي انجام شده، مدل پیشنهادي (TSM) با متغیرهاي مؤثر بر یادگیري الکترونیکی به عنوان فنآوري مورد مطالعه انطباق داده شده است.
مدل موفقیت یادگیري الکترونیکی بر اساس مدل موفقیت فنآوري (TSM)
درشکل شماره 2 مدل موفقیت یادگیري الکترونیکی بر اساس مدل موفقیت فن آوري (TSM) به همراه متغیرهاي آن نمایش داده شده است که در آن سه بعد ویژگیهاي یادگیرنده، ویژگیهاي سامانه یادگیري الکترونیکی و بعد ادراکات از سامانه یادگیري الکترونیکی، ابعاد اصلی مدل موفقیت فن آوري میباشند و به جاي موفقیت فنآوري، عملکرد تحصیلی به عنوان نشانگر موفقیت در یادگیري الکترونیکی مفروض گشته است. مدل پیشنهادي براي موفقیت در یادگیري الکترونیکی در این مطالعه شامل یازده عامل اصلی میشود (شکل .(2
بر اساس مدل موفقیت فنآوري (TSM) براي یادگیري الکترونیکی فرضی اتی در نظر گرفته شده (همان مسیرهاي بین ابعاد شکل (2 که به شرح زیر میباشند:
فرضیه یکم :(H1) بعد یادگیرنده تأثیر مثبت معناداري بر عملکرد تحصیلی یادگیرنده الکترونیکی دارد. فرضیه دوم :(H2)بعد سامانه مدیریت یادگیري الکترونیکی (شامل عوامل مربوط به ویژگیهاي فنآوري) تأثیر مثبت معناداري بر عملکرد تحصیلی یادگیرنده الکترونیکی دارد.
فرضیه سوم :(H3) بعد ادراکات یادگیرنده تأثیر مثبت معناداري بر عملکرد تحصیلی یادگیرنده الکترونیکی دارد.
فرضیه چهارم :(H4)بعد یادگیرنده تأثیر مثبت معناداري بر بعد ادراکات یادگیرنده از سامانه یادگیري الکترونیکی دارد.
فرضیه پنجم :(H5) بعد سامانه مدیریت یادگیري الکترونیکی بر بعد ادراکات یادگیرنده از سامانه یادگیري الکترونیکی تأثیر مثبت معناداري دارد.
فرضیه ششم :(H6) بعد سامانه مدیریت یادگیري الکترونیکی تأثیر مثبت معناداري بر بعد یادگیرنده
الکترونیکی دارد.
روششناسی الف)جامعه و نمونه: تحقق هدف پژوهش در گرو انتخاب صحیح جامعه و جمعآوري دادههایی معتبر امکانپذیر است. بنابراین، جامعه مد نظر این پژوهش شامل یادگیرندگان الکترونیکی میباشد. از میان دانشگاههاي ارائهدهنده دورههاي مجازي در تهران یکی از دانشگاهها (که به جهت رعایت اصول اخلاقی و به درخواست مسئولین محترم آن دانشگاه از بردن نام آن معذوریم) به عنوان جامعه انتخاب شده است. در واقع حجم جامعه مورد مطالعه شامل 300 دانشجوي الکترونیکی میشود که این تعداد کل دانشجویان ثبتنام کرده را شامل نمیشود، بلکه دانشجویانی که مورد مطالعه قرار گرفتند که حداقل دو ترم را با موفقیت در این دورهها به پایان رسانیدهاند.
تعیین حجم نمونه مستلزم دانستن واریانس جامعه و انتخاب میزان خطا و سطح اطمینان است (له-وي و لمیشو، ترجمه مختاري امیر مجدي، .(1383 بدین منظور براي تعیین واریانس جامعه (قبل از اجراي نهایی)، پرسشنامه در اختیار 34 نفر از یادگیرندگان الکترونیکی آن دانشگاه قرار داده شد. پس از محاسبه واریانس مطالعه مقدماتی1 و انتخاب میزان خطا 0/1 و لحاظ سطح اطمینان %95 و دانستن تعداد جامعه؛ با استفاده از فرمول نمونهگیري تصادفی حداقل حجم نمونه تعیین شد. حجم نمونه حداقل 45 نفر کافی است ولی در این پژوهش روش جمعآوري دادهها به صورت پیمایش اینترنتی بوده و حجم نمونه تصادفی به دست آمده برابر با 105 نفر بوده است.
ب) ابزار جمعآوري و اعتبار آن: همانطور که در بالا اشاره شد ابزار جمعآوري دادهها در این پژوهش پرسشنامهاي است که از سه بخش تشکیل شده است. الف: شامل نامه معرفی پژوهش، هدف پژوهش، روش پاسخگویی به گویهها (با این توضیح که هیچ گزینه صحیح یا غلطی وج ود ندارد، بلکه بهترین گزینه انتخاب اول شما است)، توضیح راجع به محرمانه بودن پاسخها و شخص آزمودنی (با توجه به اینکه هر شخص باید آدرس پست الکترونیکی خود را نیز براي بررسی صحت و سقم دادهها وارد میکرد) است؛ ب: شامل اطلاعات جمعیت شناختی از جمله جنسیت، سن؛ ج: 68 گویه اصلی ابزار ارائه شده بود، لازم به ذکر است که گویههاي مربوط به بخش »ج« از نوع طیف لیکرت 5 درجهاي بوده است، و تعدادي از گویهها نیز به صورت منفی سؤالی شده که این گویهها براي تحلیل، کدگذاري معکوس شدهاند. شایان ذکر است گویههاي پرسشنامه از میان پژوهشهاي گوناگون انجام شده با یکدیگر ترکیب شده و برخی نیز با توجه به بومی کردن پرسشنامه، محقق ساخته میباشند که در زیر گویههاي مربوط به هر بعد و منابع
