بخشی از مقاله
بررسی و مقایسه اثر بخشی روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی TDCS و روش ماتریکس در کاهش ولع مصرف مت آمفتامین
چکیده هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی و مقایسه اثر بخشی روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان
مستقیم الکتریکی TDCS و روش ماتریکس در کاهش ولع مصرف مت آمفتامین انجام گرفت. روش اجرا: بدین منظور در میان معتادان که به صورت در دسترس به کلینیک های ترک اعتیاد خورشید و میعاد در شهر کرمانشاه مراجعه کردند نمونه ای به حجم 45 نفر به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و به طور تصادفی در سه گروه 15 نفری جایگزین شدند. ابتدا از هر سه گروه پیشآزمون (پرسشنامه سنجش ولع مصرف لحظه ای مواد) گرفته شد، سپس روی گروه اول روش درمانی تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی (شامل 15 جلسه ده دقیقه ای با 2 میلی آمپربر روی قشر پیش پیشانی پشتی–جانبی به صورت هر روز) اجرا شد و روی گروه دوم پروتکل درمانی ماتریکس (شامل 24 جلسه یک ساعته به صورت هر روز) اجرا شد و گروه سوم به عنوان گروه گواه هیچ درمانی دریافت نکرده اند ، بعد از اتمام جلسات از هر سه گروه پس آزمون (پرسشنامه سنجش ولع مصرف لحظه ای مواد) اجرا شد . روش تجزیه و تحلیل: در این پژوهش از روش تحلیل کوواریانس و آزمون تعقیبی بن فرونی استفاده شد.یافتهها: یافته ها بیانگر اثر بخشی هر دو مدل درمانی درکاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین بود . همچنین نتا یج مقایسه ای نشان داد که روش ماتریکس نسبت به روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی در کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین موثرتر است.
واژگان کلیدی: تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی یا TDCS، ماتریکس ، ولع مصرف ، مت آمفتامین.
1
مقدمه
سوءمصرف مواد یکی از مسائل اجتماعی حاد در سراسر جهان است. از سوی دیگر، پدیدآمدن مواد مصنوعی و آزمایشگاهی و پرخطر بر مشکلات مداخله با مواد افزوده است. یکی از این مواد پرخطر مت آمفتامین است. آمفتامینها و مت آمفتامینها در بدن، سازوکار و فعالیت مشابهی دارند. هر دو موجب آزادسازی انتقال دهنده های مونوآمینی یعنی دوپامین، سروتونین و نوراپی نفرین می شوند و سطوح این مواد را در فضای سیناپسی افزایش می دهند ( فترسون و لنتون ، .(2011 مت آمفتامینها به ویژه رهاسازی دوپامین را در استریاتوم افزایش میدهند. این بخش شامل هسته دمدار، پوتامن و استریاتوم بطنی و سرشار از گیرنده های دوپامینی است. استریاتوم بطنی دربردارنده هسته آکامبنس است که ناحیه ای مورد توجه در مطالعه اعتیاد است. پیشتر از این ، دوپامین به عنوان انتقال دهنده مسئول لذت در همه مواد اعتیادآور، درنظرگرفته می شد (گاوو و وانگ، هی، لی، وانگ ، (2003 و امروزه به عنوان انتقال دهنده مؤثر بر ولع مصرف ، درنظر گرفته می شود. ولع مصرف حالتی است که به مداومت در مصرف دارو منجر می شود (سالامون، کورهاو، فرار و مینگوت ، . (2007 ولع مصرف در پدیده بازگشت پس از درمان، حفظ موقعیت مصرف و وابستگی به مواد نقش مهمی دارد. در فرایند درمان معتادان، پس از رسیدن به حالت پرهیز، میل شدیدی برای تجربه دوباره اثرات ماده روانگردان دیده می شود. بنابراین تشخیص و درمان این پدیده بالینی به عنوان، یکی از عوامل شکست درمان دارای اهمیت است (آبرامز ، .(2000 یکی از نظریه های مهم ولع مصرف ، الگوی حساسیت مشوق است که به الگوی سازگاری عصبی نیز معروف است و ولع را ناشی ازدرگیری مدارعصبی، زیرلایه عصبی وسیستم های پاداش مغز می داند.شمار فزاینده ای از مطالعات پاتوفیزیولوژی ولع را بد کاری در شبکه های عصبی نواحی مغزی چون آمیگدال ،هسته های دمدار ، سینگولیت قدامی ،نواحی قشرحدقه ای پیشانی و پیش پیشانی پشتی – جانبی (DLPFC) دانسته اند ( جرج و همکاران ،1996، پاسکال لئون و همکاران ، 1996، مارین ،.(2003 ناحیه قشر پیش پیشانی پشتی - جانبی که در چرخه انگیزشی ، پاداش تصمیم گیری دخالت دارد ، از زمره نواحی دخیل در پدیده ولع بوده و نقص در فعالیت این ناحیه تاثیر به سزایی در بروز آن دارد ( کامپردون و همکاران ، . (2007 در کشور ما ، مصرف مواد افیونی و وابستگی به آن بنا به دلایل فرهنگی جغرافیایی ، دارای ریشه های تاریخی است اما در یک دهه اخیر ، استفاده از ماده مت آمفتامین در حال تبدیل به یک مسئله جدی در بعد سلامت عمومی است . در این شرایط ، تصویر مصرف مواد در ایران از مصرف صرف مخدرها به سمت مصرف توام مخدر و محرک در حال تغییر است. علی رغم درک مشکلات جدی ، بر سر راه سلامت همگانی مربوط به مصرف مت آمفتامین در جهان ، هنوز هیچ درمان تثبیت شده دارویی ، برای آن وجود ندارد وعدم وجود درمان دارویی مشخص برای سم زدایی این ماده اهمیت روان درمانی و نقش روان درمانگران در درمان سوءمصرف مت آمفتامین را آشکار میسازد. در روان درمانی شناختی _ رفتاری ، درمانگران تلاش می کنند تا با ایجاد شناخت و خود آگاهی در بیمار ، تغییرات رفتاری که همانا حرکت به سوی زندگی بدون مصرف مواد و فاصله گرفتن از عوارض خطرناک آنهاست به وجود آورند و در نهایت با تغییر سبک زندگی فرد او را به یک زندگی سالم رهنمون سازند .
اخیرا در درمان روان شناختی وابستگی به مواد محرک از الگوی ماتریکس استفاده می شود . روش درمانی ماتریکس ، درمانی غیر دارویی در افراد وابسته به شیشه است که جز در موارد نادر نیاز به بستری بیماران نمی باشد .علی رغم انجام مداخلات روانشناختی ، نرخ لغزش این بیماران بالا است . تلاش برای درمان دارویی موثر ، در یک دهه اخیر برای این
2
بیماران شدت گرفته است اما تحقیقات منتشر شده در این زمینه چندان نوید بخش نبوده است (الکاشف و همکاران ،.(2008 یکی از راههای رفع این بدکاری ها در نواحی مغزی و یا مسیر های پاداش مغز استفاده از روش غیر تهاجمی و تهاجمی درمانی است.یکی از این شیوه ها تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده ازجریان مستقیم الکتریکی ( (TDCS است. این روش غیر تهاجمی است که طی آن جریان مستقیم ضعیفی بر پوست سر وارد می شود و با استفاده از آن تغییرات بلند مدت در قطبیت نورون های قشر مغز در پی دپولاریزاسیون و هیپرپلاریزاسیون نورون ها و تاثیر بر گیرنده های عصبی ایجاد می شود (نیتسچ و همکاران، .(2003 پروفسور پاسکال لئونه وهمکاران( ( 2007 اثر روش TDCSبر تصمیم گیری مخاطره آمیز را بررسی کردند . آنها با تحریک فعالیت مغز در ناحیه خلفی -جانبی پره فرونتال( (DLPFC به صورت تحریک سمت راست و مهار سمت چپ و یا بالعکس دریافتند که رفتارهای مخاطره جویانه آزمودنی ها کاهش یافت.بیشترTDCS های انجام شده در روسیه در قالب تحقیقات بالینی انجام نمی شد و از آن برای درمان الکلیسم ، درد ، افسردگی و یا ترکیبی از این ها استفاده می شده است (فایگنر ، 1973 .(در پژوهشی تحت عنوان بررسی اثر تحریک مستقیم الکتریکی قشر مغز در کنترل ولع مصرف الکل )باگیو، 2008 )نتایج نشان داد که کاهش قابل توجهی در ولع مصرف الکل در بیمارانی بوده که تحر یک فعال TDCSدریافت کردند. در برخی مطلالعات نشان داده شده است که اصلاح در فعالیت مغزی در ناحیه خلفی – جانبی پره فرونتال(( DLPFC به وسیله TDCS منجر به نرخ پایین تر فعالیت تکانشی می گردد (فکتیو ، 2007، ای بی،کنچ ،.(2006 اما بر اساس مطالعات انجام شده هنوز تحقیقی در زمینه شکل گیری ولع مصرف مت آمفتامین به وسیله TDCS انجام نگرفته است و هدف این پژوهش تعیین تاثیر تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی یا TDCSبر میزان کاهش ولع مصرف مت آمفتامین و مقایسه آن با روش شناختی- رفتاری (ماتریکس ) است.
سوالات تحقیق:
(1 آیا تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی TDCS بر کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین تاثیر دارد؟
(2 آیا روش ماتریکس بر کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین تاثیر دارد؟
(3 آیا بین روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان الکتریکی یا TDCSبا روش ماتریکس بر کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین تفاوت معناداری وجود دارد؟
حجم نمونه و روش نمونه گیری در میان معتادان که به صورت خود معرف به کلینیک ترک اعتیاد خورشید در شهر کرمانشاه مراجعه کردند نمونه ای به
حجم 45 نفر به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و به طور تصادفی در سه گروه 15 نفری جایگزین شدند . ابتدا از هر سه گروه پیش آزمون گرفته شد، سپس روی گروه اول پروتکل درمانی تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی یا TDCS و روی گروه دوم پروتکل درمانی ماتریکس اجرا شد و گروه سوم به عنوان گروه گواه هیچ درمانی دریافت نکرده اند و بعد از اتمام پروتکل های درمانی پس آزمون اجرا شد.
3
معیارهای ورود و خروج: معیارهای ورود شامل دامنه سنی بین 20 تا 50 سال، تکمیل برگه رضایت آگاهانه و تشخیص سوءمصرف کننده مت آمفتامین توسط روانپزشک درمانگاه بود. معیارهای خروج شامل سابقه درمان با تحریک مکرر مغناطیسی برای هر اختلالی، داشتن فلز، پروتز، ایمپلنت در جمجمه یا ضربان ساز قلب، داشتن سابقه ضربه مغزی یا تشنج در فرد یا خانواده وی، داشتن سابقه اختلال دوقطبی یا داشتن علائم روانپریشی، پمپ های دارویی برای بیماران قلبی حاد، افزایش تشنج به هر دلیل از قبیل افزایش فشار درون جمجمه ای، سابقه صرع و از دست دادن هوشیاری به مدت 5 دقیقه، و بیمارانی که با احتمال خطر خودکشی مراجعه کرده بودند.
ابزار اندازه گیری پرسشنامه سنجش ولع مصرف لحظه ای مواد1 :این پرسشنامه با محوریت ولع مصرف به عنوان یک حالت انگیزشی
توسط فرانکن، هندریکز، ون دن برنیک (2002) طراحی گردید و ولع مصرف مواد را در لحظه حال مورد سنجش قرار می دهد که شامل 3 عامل (تمایل و قصد نسبت به مصرف مواد، میل به مصرف و تقویت منفی، لذت و شدت فقدان کنترل) و 14 سؤال می باشد. فرم اولیه پرسشنامه در سال (1998) توسط لاو و جهت سنجش ولع مصرف الکل (DAQ) ساخته شده است و در سال2002 فرانکن با اقتباس از پرسشنامه ولع مصرف الکل، پرسشنامه ولع مصرف هروئین را نگاشته است. در جامعه ایرانی (ضیابری (1390 این پرسشنامه را در رابطه با ولع مصرف شیشه بکار برده است.
پروتکل درمانی ماتریکس :این پروتکل با توجه به برنامه ی درمانی انستیتو ماتریکس کالیفرنیا تهیه شده و نوع تغییر یافته و بومی شده ی آن به شمار می رود. این برنامه که به صورت درمان فشرده و سرپایی انجام می گیرد در 24 جلسه ارائه شده است و شامل جلساتی به این شرح می باشد:(مکری ،.(1393
تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی :TDCS
: TDCS دستگاه ساده ای است که توسط باتری 9 ولتی تغذیه می شود و جریان الکتریکی ضعیفی تولید می کند که بین 0/5 تا 4میلی آمپر می تواند متغیر باشد ولی شدت جریانی که معمولا در درمان با این دستگاه مورد استفاده قرار می گیرد، بین 0/ 5 تا 2 میلی آمپر است. و در این پژوهش جریان مستقیم الکتریکی که شامل 15 جلسه 10 دقیقه ای به میزان 2 میلی آمپر در ناحیه پیش پیشانی پشتی – جانبی توسط پزشک کلینیک اجرا شد.
شیوه تجزیه و تحلیل داده ها :در این پژوهش از روش تحلیل کوواریانس و آزمون تعقیبی بن فرونی استفاده شد.
نتایج پژوهش
بررسی سوال اول: آیا تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی TDCS بر کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین تاثیر دارد؟
جدول :10-4 خلاصه تحلیل کوواریانس تأثیر روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی یا TDCS
جدول : 10- 4 خلاصه تحلیل کوواریانس تأثیر روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی یا TDCS
منبع تغییر SS MS F Sig Eta
4
نتایج آزمون تحلیل کوواریانس در جدول 10-4 پس از تعدیل اثر پیش آزمون نشان می دهد که روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان مستقیم الکتریکی یا TDCS بر معتادان مورد مطالعه تأثیر مثبت دارد. و اثر معنادار کاربرد این روش مورد تأیید قرار گرفت و با در نظر گرفتن ضریب اتا می توان گفت این روش پس از تعدیل اثر پیش
آزمون 86 درصد واریانس نمره پس آزمون روش TDCS را تبیین می نماید.
بررسی سوال دوم : آیا روش ماتریکس بر کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین تاثیر دارد؟
نتایج آزمون تحلیل کوواریانس در جدول 12-4 پس از تعدیل اثر پیش آزمون نشان می دهد که روش ماتریکس بر معتادان مورد مطالعه تأثیر مثبت دارد. و اثر معنادار کاربرد این روش مورد تأیید قرار گرفت و با در نظر گرفتن ضریب اتا می توان گفت این روش پس از تعدیل اثر پیش آزمون96 درصد واریانس نمره پس آزمون را تبیین می نماید.
(3 آیا بین روش تحریک مغز از روی جمجمه با استفاده از جریان الکتریکی یا TDCSبا روش ماتریکس بر کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین تفاوت معناداری وجود دارد؟
جدول : 13-4 تحلیل کوواریانس جهت مقایسه سه گروه روش جریان الکتریکی، گروه روش ماتریکس و گروه کنترل
5
در جدول 13-4 مشاهده می شود که سطح معنی داری آزمون برابر با 0/000 می باشد که چون از 0/05 کوچکتر است گویای این مطلب می باشد که میانگین میزان ولع مصرف مت آمفتامین در سه گروه متفاوت است. برای بررسی تفاوت بین میانگین میزان ولع مصرف مت آمفتامین از آزمون تعقیبی بن فرونی استفاده می کنیم.
جدول 14-4 :آزمون تعقیبی بن فرونی جهت بررسی تفاوت میانگین ها
همانطور که در جدول 14-4 ملاحظه می شود سطح معنی داری همه آزمون ها از 0/05 کوچکتر است بعبارت دیگر وجود تفاوت بین گروه ها تایید می شود. همچنین از تفاوت بین میانگین روش TDCS و میانگین روش ماتریکس که برابر با 6/66 است چنین استنباط می شود که روش ماتریکس تاثیر بیشتری در کاهش میزان ولع مصرف مت آمفتامین دارد. و نیز عددهای بزرگی همچون 27/00 و 33/66 نشان می دهد که بین میانگین میزان ولع مصرف گروه کنترل با گروهی که روش TDCS روی آنها صورت گرفته و گروهی که روش ماتریکس روی آنها اجرا شده است اختلاف زیادی وجود دارد.
6
