بخشی از مقاله
چکیده:
جهانی شدن و تغییرات شتابان به خصوص در حوزه تکنولوژی دو خصیصه مهم عصر حاضر بوده که سازمانها و کشورها را به چالش طلبیده اند وبدون شک چشم پوشی از این تحولات، عقب ماندن سازمان ها یا کشورهای مورد نظر را در پی خواهد داشت.در این میان تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات که از آن بنام » انقلاب اطلاعات « نام برده میشود،سهم بسیار عظیمی در توسعه و عقب ماندن کشورها و سازمان ها دارد و میرود تا همه جنبه های زندگی فردی و اجتماعی انسانها را تحت پوشش قرار دهد.یکی از جنبه های متأثر از این تکنولوژی،حوزه اقتصاد و بازرگانی است که با ظهور »تجارت الکترونیک« متحول شده است.
تجارت الکترونیک یکی از متداول ترین اصطلاحات عصر دیجیتال است. با وجودی که در گذشته تجارت الکترونیک بطور ساده انگارانه ای به عنوان بزرگراهی به سوی ثروت تلقی می شد ،ولی در حقیقت نحوه کسب و کار افراد را دگرگون ساخته است. تحلیل سیر تکاملی تجارت الکترونیک در گذشته در کنار وضعیت فعلی آن ، ما را قادر می سازد تا گرایشات آینده در تجارت الکترونیک را برنامه ریزی کنیم.
هدف از نگارش این پژوهش، بررسی نقش و تأثیری که تجارت الکترونیک بر رشد و توسعه اقتصادی و به تبع آن افزایش کسب و کار میگزارد می باشد. و روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی بر مبنادی روش های اسنادی و کتابخانه ای می باشد.
واژگان کلیدی: تجارت الکترونیک، کسب و کار، رشد، توسعه اقتصادی
مقدمه:
بهره مندی از اطلاعات اینترنتی تحول عظیمی را در ابعاد مختلف زندگی انسان ایجاد کرده است. به گونهای که خود سیستم اینترنتی در هر لحظه از زمان پیشرفتهای جدیدی میکند و اخبار این پیشرفتها بهوسیله رسانههای گروهی حتی خود اینترنت به اطلاع جوامع بشری رسانیده میشود که شاید انسان در هزاره سوم بتواند از این روش جدید دنیای بهتری را برای خود ایجاد کند.
از زمانی که بشر به زندگی گروهی فکر کرد اساس ارتباط و بنیان آن را رفع نیازهای یکدیگر تعریف کرد، یکی از روشهای رفع نیازها تجارت نام گرفت. افرادی با توجه استعدادهایشان وظیفه یافتند تا علم تجارت را بهصورت بازرگانی در کل کره خاکی گسترش دهند و با تلاش و کوشش تجربههایی را که در سفرها و مبادلههای تجاری میآموزند به آیندگان انتقال دهند بهگونهای که بشریت برای انتقال آن علوم آکادمیکی را تعریف و در دانشگاهها و مراکز علمی به آموزش آن پرداخت که تحول شگفت انگیز و علوم مربوط به تجارت مدیون زمانی است که علم بانکداری یا اختراع الکتریسیته به وسیله ادیسون هرچند به دیدگاه انسان دوستانه انجام گرفت، اما نتیجه آن تبدیل جریان الکتریسیته به زر و پول و در پی آن اختراع تلفن بوسیله گراهام بل و کمک به ارتباط سریع و اختراع کامپیوتر آنچنان در هم تنیده شدهاند که یک لحظه دنیای امروزی بدون هر کدام از موارد یاد شده غیر قابل تحمل میشود.
ترکیب علم - سرمایه - فکر نیروی انسانی انقلابی را در عصر صنعت و تجارت بهوجود آورد که امروزه به نام اینترنت معروف است. با ورود اینترنت به مباحث بازرگانی و مطرح شدن بحث تجارت الکترونیکی محققان، دانشگاهیان و متخصصان مختلف بیشتر از هر زمان دیگر به قلم فرسایی پرداختند و چنان بحث اینترنت گسترش یافت که مردم تصور کردند که انقلابی بزرگتر از انقلابهای دیگر بهوقوع پیوسته که بهدرستی نیز این چنین بود.(زرگر، (29 :1380 این تحول عظیم و انقلاب جدید به طور حتم همراه خود فرصتها و تهدیدهایی را در پیداشت. در این زمینه سازمانی برنده
میشود که بتواند از فرصتها استفاده کند و تهدیدها را به حداقل برساند یا آنها را تبدیل به فرصت کرده و بیشترین بهره را از آن ببرد. رویارویی با این فرصتها و تهدیدها و بهرهگیری از آنها نیازمند برخورداری از توانمندیهای درون سازمانی است که به آن سازمان توان رقابت، کسب رضایت مشتری و کسب سود را میدهد. این مقاله سعی دارد با معرفی، آشنایی اجمالی از کاربرد الکترونیک در تجارت داشته باشد و راهکارهای مفید و مناسب برای استفاده از آن در دنیای پیچیده تجاری امروز را معرفی کند که تمام مطالب ارایه شده سعی بر این خواهند داشت تا راهکارهایی برای ورود به بازارهای هدف بهوسیله اینترنت و روشهای موفق جدیدی که توانمندی تجارت یک کشور را به ویژه در کشورهای در حال توسعه در بازارهای بینالمللی به مطالعه کنندگان این مقاله معرفی کند.
مبانی نظری پژوهش:
تاریخ اقتصاد ما می آموزد که رشد، فرآیندی آهسته و بطئی نیست، بلکه مقوله ای است که فرآیند بهره گیری از ابداع و اختراعات و گسترش فناوری ها شتاب آن را در بستر زمان تغییر می دهد .با بررسی شواهد آمار ی و تجربی کشورها ملاحظه می شود که هر چند بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مسیر رشد اقتصادی حرکت می کنند، نرخ رشد اقتصادی و پایداری آنکه به عنوان عامل توسعه اقتصادی مطرح می شود، تفاوت آشکار بین کشورهای در حال توسعه، عقب مانده و بازارهای نوظهور است. بررسی تحولات مدل های رشد اقتصادی در چند دهه گذشته حاکی از آن است که تا قبل از دهه 1980 تأکید بیشتر در مدل های رشد و مشخص کردن تفاوت بین توسعه یافتگی کشورها بر وجود منابع طبیعی و انسانی تأکید داشت. در این میان مدل های رشدی مانند مدل های سولو و سوان نتوانستند همگرایی رشد را اثبات کنند و به اینمدل ها از دهه 1990 به بعد انتقاد شد و مدل های رشد برونزا جای خود را به مدل های رشد درو نزا دادند که محور اصلی آنها تأکید بر مؤلفه های دانش بنیان و افزایش بهره وری است. (ابطحی، (66 :1376 براساس چنین مدل هایی عواملی مانند سرمایه گذاری مستقیم خارجی، هزینه های تحقیق و توسعه و تمامی عواملی که می
توانند فناوری را در مسیر استفاده بهره ور قرار دهند به عنوان عوامل اصلی رشد درونزا مطرح هستند. به طور کلی هنگامی تولید شکل می گیرد که عوامل زمین، نیروی کار، سرمایه و منبع کارآفرینی که فناوری و تکنیک های مدیریتی است، در اختیار باشند .از همین جا تأثیر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی که نتیجه استفاده از فناوری های جدید است ، مشخص میشود. برای بررسی این مسئله معمولا از سه منظر اثر بهره وری ناشی از توسعه فناوری بر رشد اقتصادی مد نظر قرار می دهند : بهبود معنادار در بهره وری چندعاملی در صنایعی که فناوری جدید در تولید جای داده اند، صنایعی که آثار و تجارب مثبت فناوری جدید روی بهره وری نیروی کار به علاوه افزایش تمرکز سرما یه از طر یق سرمایه گذا ری در کالاهای سرما یه ای وارد پروسه تولید کرده اند و تغییر ساختار بنگاه تو لیدی از طریق امکا ناتی که فناوری جدید فراهم آورده است. به عبارت دیگر، استفاده از تجارت الکترو نیکی و فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث میشود در مسیر هماهنگ استفاده از فناوری ساختارهای جدیدی ایجاد شود که آثار نشتی آن نیز به نوعی تداوم بخش رشد اقتصادی است . در عین حال فن اوری اطلاعات و ارتباطات و بهره وری ناشی از آن نوعی ابزار تغییر است که در فرآیند این طریق امکان رشد بیشتر اقتصادی فراهم می شود. (ترابی، (53 :1387
تاریخچه تجارت الکترونیک:
تجارت الکترونیک یکی از مرسوم ترین اصطلاحات عصر دیجیتال است. با وجودی که در گذشته تجارت الکترونیک بطور ساده انگارانه ای به عنوان بزرگراهی به سوی ثروت تلقی می شد، ولی در حقیقت نحوه کسب و کار افراد را دگرگون ساخته است. تحلیلی تاریخی از تجارت الکترونیک، بینشی به سیر تکاملی کاربرد فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی در حوزه تجارت به دست می دهد.از این گذشته تجزیه و تحلیل سیر تکاملی تجارت الکترونیک در گذشته در کنار وضعیت فعلی آن، ما را قادر می سازد تا گرایشات آتی در تجارت الکترونیک را طرح ریزی کنیم.
دوران طفولیت تجارت الکترونیک : پیش از 1995
تجارت الکترونیک با توسعه تبادل داده الکترونیک (EDI : Electronic Data interchange) که قالبی استاندارد برای تبادل اسناد تجاری از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر بود ، ممکن شد EDI در نیمه دهه 1960 ، زمانی که شرکت های حمل و نقل و برخی از صنایع خرده فروشی سعی در ایجاد دفاتر بدون کاغذ (Paperless) داشتند ، بنیان نهاده شد . ( سرمد سعیدی، (76 :1383 نسل دوم تجارت الکترونیک با تبادل کالا و خدمات از طریق اینترنت ، که در ابتدا ابزاری تحقیقاتی بود اما بطور کلی به ابزاری
تجاری تبدیل شد ، مشخص می گردد.آغاز اینترنت را می توان تا دهه 60 که شبکه آژانس پروژه های تحقیقاتی پیشرفته (ARPANET) نمونه اولیه اینترنت، برای تحقیق در حوزه های ابر فناوری بنیانگذاری شد ، ردیابی کرد.
تا پایان دهه 80 اینترنت هنوز طبیعت غیر تجاری خود را حفظ کرده بود و تمام شبکه های آن بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر بکبن آزاد NSFNET استوار بود.
با این حال شاید مهمترین نقطه عطف، سال 1991 بود. زمانی که NSFNET تصمیم گرفت تا محدودیت استفاده تجاری از شبکه را بردارد و بدین وسیله فرصت هایی برای تجارت الکترونیک گشود. خدمات و شبکه پیشرفته (ANS) که توسط IBM، شرکت ارتباطات MCI و شرکت شبکه Merit بنیان گذاری شد، برای کاربران تجاری اتصال اینترنت بدون محدودیتهای دولتی در ترافیک آنلاین تجاری را فراهم آورد. علاوه بر این بخشی از درآمد این کاربردهای تجاری صرف بروز رسانی زیرساخت شبکه شد.در سال 1993، موزائیک، یکی از اولین مرورگرهای اینترنت ارائه شد.با رابط گرافیکی موزائیک و ازدیاد سریع آن اینترنت کاربر پسند تر و از لحاظ بصری جذاب تر شد.یک سال بعد Netscape مرورگر Navigator خود را عرضه کرد که طلیعه ورود به عصر طلایی تجارت الکترونیک شد. (زرگر، (21 :1382
عصر طلایی تجارت الکترونیک : از 1995 تا 1999
در سال ANS 1995 به آمریکا آنلاین (AOL) فروخته شد .عملی که بعنوان نشانه ای از انتقال زیرساخت بکبن از حمایت مالی دولت به تجاری سازی کاملا خصوصی اینترنت تلقی شد. با قطع کمکهای مالی NSF شرکت های خصوصی نقش رهبری اینترنت را بر عهده گرفتند .در اواسط دهه 90 به تدریج کاربرد تجاری از اینترنت به الگوی غالب استفاده از آن تبدیل شد. ورود اصطلاح تجارت الکترونیک به فرهنگ عموم ، نشانگر توسعه سریع کاربرد تجاری اینترنت است. (زرگر، (22 :1382
همچنین در سال 95 ، Amazon.com، بزرگترین کتابفروشی آنلاین بنیانگذاری شد و تنها یک سال بعد به یک بنگاه تجاری چندین میلیون دلاری با پایگاه داده ای با 1/1 میلیون کتاب قابل جستجو بوسیله عنوان ، مولف، موضوع یا کلمه کلیدی تبدیل شد.دو ماه بعد از آغاز به کار آمازون، eBay، اولین حراجی آنلاین ایجاد شد.در سال Dell 96 شروع به فروش مستقیم کامپیوترهای شخصی از طریق اینترنت کرد. در سال 1997 دامنه تجاری (com) به عنوان پر استفاده ترین دامنه جایگزین دامنه های آموزشی (edu) گشت.اینترنت به فناوری با بیشترین رشد در تاریخ اقتصاد بدل گشت.در این دوره سرمایه گذاران، بنگاه های اقتصادی و مصرف کنندگان همگی مانند هم جذب تجارت الکترونیک شدند.
در طول سالهای 95 تا 99 شرکت های بسیاری در وب حاضر شدند و به انجام تراکنش های آنلاین پرداختند.در سال 1996 تراکنش های تجارت الکترونیک در ایالات متحده 707 میلیون دلار سودآوری داشت. رقمی که در سال 1997 به 2,6 میلیارد و و در سال 1998 به 5,8 میلیارد دلار افزایش یافت. از اکتبر 98 تا آوریل 2000 بیش از 300 شرکت اینترنتی اعلام حضور کردند. در پایان سال 2000 نزدیک به 600000 سایت تجارت الکترونیک در ایالات وجود داشت. تبلیغات در اینترنت نیز از 267 میلیون دلار در سال 1996 به 907 میلیون در سال 1997 و 3 میلیارد در سال 99 رسید. فروش آمازون از کمتر از 16 میلیون دلار در سال 96 به 1,6 میلیارد در 1999 افزایش یافت. فروش روزانه Dell نیز از 1 میلیون دلار در سال 96 به در کمتر از 3 سال به 40 میلیون دلار افزایش پیدا کرد.در سال 1996 ، هیات بین المللی روبان آبی که بوسیله جامعه اینترنتی (ISOC)تشکیل شده بود کنترل سرویس دهنده اصلی را در دست گرفت . ( سرمد سعیدی، (77 :1383
ترکیدن حباب دات کام : 2000 و 2001
استقبال طلایی اواخر دهه 90 از تجارت الکترونیک به حباب دات کام معروف شد، حبابی که در سالهای 2000 و 2001 شاهد ترکیدن آن بودیم. از دهم مارس تا 14 آوریل سال 2000، NASDAQ بازار سهام ابرفناوری، کاهشی 34,2 درصدی و فهرست اینترنتی مرکب داو جونز کاهشی 53,6 درصدی را تجربه کردند. قیمت سهام تمامی 20 شرکت برتر اینترنتی کاهش یافت. از آن جمله می توان به آمازون با %29,9 ، Ebay با %27,9 ، Internet Capital با % 72,1 و VeriSign با 59,2 درصد اشاره کرد. ( گل محمدی، (63 :1380 بحران دات کام در سالهای 2000 و 2001 را به انتظارات غیر واقع گرایانه از تجارت الکترونیک و شرکت های اینترنتی نسبت
داده اند. سهام شرکت های اینترنتی بالاتر از حد ارزش گذاری می شد. تصورات اغراق آمیز دره سیلیکون، وال استریت، روزنامه نگاران و ماموران دولت همگی منجر به تورم حباب دات کام شد. حباب بالاخره ترکید و این به معنای کاهش سرمایه گذاری، کند شدن رشد اقتصاد و بهره وری و کاهش سود دهی بود.
تجدید حیات تجارت الکترونیک : از سال 2001 تا کنون
تجارت الکترونیک پس از ترکیدن حباب هم به رشد خود ادامه داد و برخی از شرکت های اینترنتی بازمانده از بحران سالهای 2000 و 2001 به موفقیت شایان توجهی دست یافتند. بعنوان نمونه آمازون بالاترین امتیاز رضایت مشتری در طول تاریخ صنعت خرده فروشی را بدست آورد .Ebay در فروش ماشین های دست دوم که در نگاه اول برای معاملات آنلاین مورد نامناسبی به نظر نمی رسد، فروش قابل توجهی به دست آورد. وال مارت به عنوان بزرگترین خرده فروش جهان تمامی تجارت خود با تهیه کنندگان را به شبکه B2B هدایت کرد. میزان تخمینی کل فروش تجارت الکترونیک در سال 2002 به 45,6 و در سال 2003 به 54,9 میلیارد دلار رسید. این روند در سال 2004 نیز ادامه یافت بطوریکه میزان فروش تجارت الکترونیک در ربع سوم سال 2004 نسبت به زمان مشابه در سال قبل از آن 21,5 درصد رشد داشت. ( گل محمدی، (63 :1380
تعریف تجارت الکترونیک
با توجه به مطالعات گسترده در زمینه تجارت الکترونیک شاید به جرأت میتوان ادعا کرد تعاریفی مناسب با این موضوع تدوین شده و میتوان به صورت اجمالی به آنها اشاره کرد. به زبان ساده میتوان گفت این تجارت اجرای امور تجارت بهوسیله ابزارهای الکترونیکی است که به طور کامل (از ابتدا تا انتها) بهوسیله ابزارهای الکترونیکی صورت میگیرد. حال آنکه ممکن است سازمانی بخشی از کارهای خود را به این وسیله انجام دهد (به طور مثال سازمانی که ارتباط با مشتریانش به وسیله اینترنت انجام بشود) و بخشی دیگری را با روشهای سنتی انجام دهد .
سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی OECD تجارت الکترونیکی را چنین تعریف کرده است: انجام تجارت (خرید و فروش کالاها و خدمات) به وسیله اینترنت خواه کالاها و خدماتی که قابلیت ارایه و تحویل از طریق اینترنت را دارند و خواه آنهایی که ندارند. گروه مشاوره ای بهعنوان یک شرکت تحقیقاتی و مشاوره ای تجارت الکترونیکی را چنین توصیف میکند: » درجهای که یک شرکت فرصتهای ایجاد شده از کانالهای ارتباطی اینترنت و الکترونیک را مورد هدف قرار داده است « بنابراین تعریف، تجارت الکترونیک قابل تبدیل به شکلهای متفاوتی است و درجههای کوچک و بزرگ قابل اجرا است . ( حقیقی طلب، :1376 (2 تعریف تجارت الکترونیک، مبادله کالا و خدمات و اطلاعات به وسیله شبکههای رایانهای از جمله اینترنت است. در فرآیند
مبادله ممکن است تنها بخشی از آن بهصورت الکترونیکی صورت گیرد. براساس گزارشهای »انکتاد« تجارت الکترونیکی زمانی اتفاق میافتد که وارد زندگی مردم شود و تولید کنندگان و مصرف کنندگان از آن منتفع شوند. بنابراین اگر بخواهیم به یک شرکت از دیدگاه تجارت الکترونیکی نگاه کنیم این شرکت باید ارتباطات خارج از سازمان خود را (مبادلههای تجاری پشتیبانی، بازاریابی و...) بهوسیله کامپیوتر و اینترنت حال به شکل الکترونیکی و یا غیره انجام دهد. ( قزل ایاغ، ( 67 : 1380 همان گونه که مشاهد میشود نکته اصلی در همه تعاریف، بهکارگیری اینترنت در تجارت است. خواه انجام امور و یا پاره ای از آن. براساس تعریف کمیسیون اروپا 1997 تجارت الکـترونیک بر پردازش و انتقال الکترونیکی دادهها شامل متن، صدا و تصویر مبتنی است. تجارت الکترونیک فعالیتهای گوناگونی مانند مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب، طراحی و مهندسی مشترک، منبع یابی، خریدهای دولتی، بازاریابی مستقیم و خدمات پس از فروش را در برمیگیرد. با توجه به تعاریف ارایه شده میتوان تجارت الکترونیکی را بهوسیله یک پیوستاری تعریفی کرد که در یک سوی آن انجام تمام امور بوسیله ابزارهای نوین ارتباطی مانند اینترنت و غیره بوده و در سوی دیگر استفاده نکردن از این ابزارها در انجام تجارت قرار میگیرد.
تقسیم بندی تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک را میتوان از لحاظ تقسیم بندی ارتباطات و تراکنشهای انجام شده، به انواع مختلفی تقسیم نمود که مهمترین اقسام آن به صورت ذیل می باشند:
