بخشی از مقاله
تأمین مالی زنجیره تأمین (SCF) بعنوان روشی نوین در تأمین مالی بنگاههای کوچک و متوسط (SMEs)
چکیده
امروزه نقش بنگاههای کوچک و متوسط(SMEs) 1 نه تنها در کشورهای در حال توسعه بلکه در کشورهای توسعهیافته نیز مورد بحث است و توانایی این بنگاهها وابسته به پتانسیل سرمایهگذاری در نوآوری و کیفیت میباشد که همه این موارد نیازمند سرمایه و در نتیجه تأمین مالی میباشد. با توجّه به مزایای SMEs از جمله تحریک و تشویق کارآفرینی، پویایی و انعطافپذیری، بازدهی بالا، گستردگی و تأثیر زیادشان در تولید ناخالص ملی یک کشور و به دلیل نوپا بودن و ریسک بالای این بنگاهها با مشکلات متعددی در تأمین مالی مواجهاند. در حالیکه مشکلاتی که SMEها در ارتباط با تأمین سرمایه مورد نیاز تجربه نمودهاند میتواند ازچند منبع نیز ناشی گردد، اوّل اینکه ممکن است بازار مالی داخلی، محصولات و خدمات مالی را به اندازه کافی ارائه ننماید و یا اینکه بدلیل کمبود مکانیزمهای مناسب تأمین مالی و عدم انعطافپذیری قانونی یا شکافهایی که در چارچوبهای قانونی وجود دارد، ناشی گردد. در این مقاله برآنیم که به یکی از شیوههای نوین تأمین مالی این بنگاهها یعنی تأمین مالی زنجیره تأمین(SCF)2 بپردازیم. SCFبه عنوان یکی از نوآوری مالی جدید، خدماتی است که فقط مؤسسات مالی حرفهای قادر به تأمین آن میباشند و هیچ مؤسسه حقوقی که حتّی از نظر مالی بعنوان مؤسسات با منابع مالی قوی به شمار میروند قادر به ارائه این خدمات نمیباشند. از اینرو نوشتار حاضر به طور عمده به بررسی و تبیین اهمیت SCF در SME و چگونگی حل مشکل تأمین مالی بوسیله SCF بعنوان یک روش نوین تأمین مالی از طریق بدهی میپردازد.
-1مقدّمه
پدیده جهانی شدنو لزوم ایجاد تحّرک، انعطاف و سرعت در تصمیمگیری در مناسبات تجاری و اقتصادی جایگاه ویژهای برای SMEها در سطح جهان فراهم ساخته است. در بسیاری از کشورها SMEها بعنوانبخش مهمّی از اقتصاد ملّی محسوب میشوند .[8] از آنجاییکه یکی از ملزومات اساسی برای ایجاد هر کسب و کار سرمایه و نیروی انسانی میباشد، کمبود سرمایه و عدم دسترسی به منابع مالی از جمله بزرگترین مشکلاتی است که کارآفرینان برای ایجاد کسب و کار با آن مواجه هستند.[1] با این حال دشواریهای SMEها نیز در تأمین مالی به یک مشکل عمومی در دنیا تبدیل شده است. همچنین به دلیل فشار اقتصادی حاصل از بحران مالی که خود ناشی از رکود اقتصاد جهانی میباشد، تعداد زیادی از این بنگاهها، در معرض زیان قرار گرفتهاند. بسیاری از این بنگاهها اقدام به توقف تولید خود نموده و یاحتّی بدلیل بحران ورشکست شدهاند و همچنین مؤسسات مالی بزرگ که درگیر بحران نیز بودهاند در سرمایهگذاریهای نامعقول غیره منتظره دچار زیان مالی گردیدهاند. مؤسسات مالی نیز برای حفظ موقعیت خودشان جهت کاهش زیان و ریسک مالی و ایجاد سلامت اقتصادی، دستور العمل مبتنی بر قطع اعتبار را اجرا میکنند. این دستورالعملها شرایط سختتری را برای SMEها ایجاد نموده است زیرا آنها بدون تزریق جریان مالی از بین میروند .[15]
بحران مالی سال 2008 که به دلیل مسائل مربوط به اوراق رهنبُنجل1 به وقوع پیوست، منجر به رشد سریع SCFها در بخش اعتباری گردید. SCF برایاوّلین بار در سال 2003 توسعه یافته است.بانک توسعه شِنزِن در جولای 2003 خدمات SCF را عرضه نمود در سال 2005 بعنوان یک ابزار تأمین مالی جدید به شرکتها یاری رسانده و از اینرو، SCF کانال های تأمین مالی جدید را توسعه بخشید. مجله یورو مانی2، از SCF بعنوان یکی از داغترین موضوعات در مبادلات بانکی و امور مالی تجاری یاد کرده است. از آنجاییکه مسئله دشواریهای تأمین مالی SMEها از دیرباز به عنوان یک مشکل وجود داشته است، SCF بعنوان یک ابزار تأمین مالی نوآورانه مدت زمان زیادی نمیباشدکه مورد استفاده قرار گرفته است. بسیاری از مؤسسات مالی این خدمت را ارائه می دهند. در ادبیّات آکادمیک مدیریت زنجیره تأمین(SCM) 3، جریانهای مالی زنجیره تأمین بین شرکتهای پاییندست4 و شرکتهای بالادست5 اغلب مورد غفلت قرار گرفته و بطور منحصرفردیب اخیراً موردتوجّه قرار گرفته است. از اینرو SCF یک مفهوم مبتنی بر SCM میباشد و منجر به کاهش ریسک می گردد امّا اگر بانکی نتواند مانع از ریسک های مالی خود گردد، ریسک عملیاتی و دیگر ریسک ها نیز افزایش می یابد .[15] هدف این مقاله نیز کشف مفهوم SCF و تشریح کاربرد آن در شرکتها میباشد.
-2 روشهای تأمین مالی SMEها
شیوهها و روشهای مختلفی جهت تأمین مالی SMEها وجودارد. یکی از این روشها عاملیت یا فاکتورینگ میباشد، در این روش پس از تحویل محصول، فروشندگان صورتحساب صادر می نمایند که به عنوان یک حساب دریافتنی توسط فروشنده و یک حساب پرداختنی توسط خریدار ثبت میشود. عاملیت یک نوع تأمین مالی در شرکتهایی است که حسابهای دریافتنی خود را به کسر (برابر بهره بهعلاوه هزینه کارمزد) یعنی به قیمتی پایینتر از آنچه که باید دریافت نمایند، به یک موسسه مالی (که عامل نامیده میشود) واگذار میکنند و در عوض آن در مدت زمان معیّن و کوتاهی وجه نقد دریافت مینمایند.[3] در گذشته تأمینکنندگان اغلب نسبت به تأخیر زیاد پرداختهای عاملیت واکنش نشان میدادند چرا که حسابهای دریافتنی به جای اینکه در رهن باشد (به عنوان وثیقه) به فروش میرفته است، بطورکلّی، تأمینکنندگان اسناد دریافتنی را به فروش میرسانند. عاملین قبل از خرید فاکتورها به توافق لازم میرسند. از اینرو عاملیت یک منبع گران مالی در بازارهای در حال ظهور را ایجاد کرده است .[15] عاملیت فروش یک دارایی است، نه یک وام.
لیزینگ نیز یک ابزار میانمدت تأمین مالی است که با هدف پوشش دادن نیازهای سرمایهگذاری شرکتها به ماشینآلات، تجهیزات، خودرو و ساختمان مورد استفاده قرار میگیرد. شرکتهای لیزینگ تجهیزات را خریداری مینمایند، معمولاً تجهیزاتی را که مستأجر انتخاب نموده است و امکان استفاده تجهیزات توسط مستأجر را برای یک دوره تعیین شده فراهم مینماید. از دیگر روشهای تأمین منابع مالی تبدیل به اوراق بهادارسازی می باشد. این روش یکی از نوآوریهای اخیر مهندسی مالی است که با پشتوانه قرار دادن انواع داراییها منجربه ایجاد جریان نقدی میگردد. از دیگر روشهای تأمین مالی، دریافت اعتبارات و وامهای داخلی، منطقهای و بینالمللی میباشد که به دو دسته کوتاهمدت و بلندمدت قابل تقسیم میباشند (موسوی و همکاران، .(1389 تأمین مالی از طریق سرمایه (صاحبان سهام) دیگر روش تأمین مالی محسوب میگردد. زیرااتّکاء صرف بر بدهی و استقراض برای تأمین مالی راهاندازی و یا رشد و توسعه شرکت، ممکن است مشکلات بیشماری را به وجود آورد. سرمایه به دست آمده از استقراض، سرمایهی صبوری نیست. مدت زمان وامهای آن به ندرت از 3 تا 5 سال فراتر میرود. از سوی دیگر سرمایه ناشی از بدهی (استقراض)، سرمایه متعهّدی نیست. گرچه تأمین مالی ناشی از بدهی (استقراض) هزینههای کمتری را نسبت به تأمین مالی از طریق سرمایه به شرکت تحمیل میکند، اما نمیتواند به عنوان منابعمتعهّد موردتوجّه قرار گیرد. از سوی دیگر، اگرچه منابع مالی ناشی از سرمایه مستلزم پرداخت بهره نیست، ولی میتواند با رقیق کردن مالکیت کارآفرین، توان کنترل وی را در فرآیند تصمیمگیریها کاهش دهد .[1] تأمین مالی از طریق منابع داخلی یعنی سود انباشته روشی دیگر میباشد. این روش کم هزینهترین منابع تأمین مالی میباشد که در مرحله جوانی، رشد یا بلوغ، شرکتها میتوانند از آن استفاده کنند [2]و نهایتاً اینکه از دیگر روشهای تأمین مالی می توان به سرمایهگذاری مخاطرهپذیر1 اشاره کرد. این روش یک شکل مهم از تأمین مالی برای کسب و کارهای جدید میباشد . این کسب و کارها با ویژگیهایی همچون ریسک بالا، عدم اطمینان و به احتمال زیاد داشتن درآمد منفی برای چند سال مشخص میشوند. در چنین شرایطی احتمال دریافت وامهای بانکی سنّتی وجود ندارد. ازینرو، سرمایهگذاری مخاطرهپذیر نقشی اساسی را برای توسعهی بیشتر کسب و کارهایی که پروژه های پر ریسکشان ممکن است، سودآوری بالایی نیز داشته باشند را بازی میکند .[7]
-3 مدیریت زنجیره تأمین (جریان مواد، اطلاعات و مالی)
زنجیره تأمین زنجیرهای است که همه فعّالیتهای مرتبط با جریان کالا و تبدیلمواد، از مرحله تهیّه مواداوّلیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف کننده را شامل می شود.
در فضای رقابتی امروز دنیا، شرکتها و سازمانها با بهرهگیری از انواع فناوری و علوم مدیریت، اقدام به ایجاد مزایای رقابتی از طریق ابزارهای مدیریت داده و مدیریت دانش و بهینهسازی روندهای سازمانی مانند تولید و یا ارتباطات سازمان می کنند. یکی از مهمترین علوم مدیریتی که در این زمینه مباحث بسیار سودمندی را مطرح کرده است، مدیریت زنجیره تأمین است. با بهرهگیری از این ابزار، سازمان قادرخواهد بود روابط تجاری خود را با بهینهسازی تبادل اطلاعات با همکاران تجاری نظیر تأمین کنندگان مواداوّلیه، توزیع کنندگان محصولات و پیمانکاران حمل و نقل کالا توسعه دهد. بدین ترتیب بنگاه اقتصادی مفّؤق خواهد شد تا در زمان بسیارکمتری محصول خود را به بازار عرضه کرده و زمان تولید و هزینههای اتلافی را پایین آورد.
در مطالعات سنتی مدیریت زنجیره تأمین، افراد به طور عمده تصمیمات را از دیدگاه مدیریت عملیاتی مانند ظرفیت، موجودی، سطوح سفارش، قیمتگذاری و غیره موردتوجّه قرار میدادند و تأثیر جریانهای مالی در زنجیره تأمین را نادیده می گرفتند. با این وجود عنصر کلیدی مدیریت زنجیره تأمین مربوط به هماهنگی جریانهای مواد، جریانهای اطلاعاتی و جریانهای مالی میباشد. بنابراین تصمیمات عملیاتی یک شرکت تحت تأثیر وضعیت سرمایهاوّلیه است. بعنوان مثال، با تشدید رقابت جهانی و بینالمللی، بسیاری از شرکتها با کمبود سرمایه مواجه شدند. سرمایه محدود یک شرکت میتواند بر جریان های مالی زنجیره تأمین و همچنین بر عملکرد کل زنجیره تأمین اثر گذارد .[5]
پاییندستی: مواد، اطلاعات، مالی
مشتریان 1؛ توزیعکنند تولید کننده عرضه کننده
بالادستی: مواد، اطلاعات، مالی
شکل :(1) جریانهای زنجیره تأمین [16]
جریان مالی در یک زنجیره تأمین شامل هزاران صورتحساب و پرداخت طی یک سال است. مشکلی که وجود دارد چالش شرکتها به منظور یافتن راههایی ساده برای پردازش این حسابها است. همچنین صرفهجوییهای قابل ملاحظهای در کنار بهبود فرایند نیز قابل دستیابی است. هر سازمان انفرادی در زنجیره تأمین شاملفعّالیتهای حسابهای پرداختنی(A/P) 1 و حسابهای دریافتنی2 است. هر صورتحساب یک فرم ( شکل) حساب پرداختنی از دید خریدار پاییندست و یک فرم حساب دریافتنی از دید فروشندهی بالادست محسوب میشود. با این حال، صورتحسابهای چندگانه اغلب توسط یک فاکتور پرداخت، پرداخت میگردد که نیازمند اطلاعاتی است که صورتحسابهای خاص را نیز پوشش دهد. زمانی که صورتحسابها قبل از پرداخت تطبیق دادهشوند، اگر اسناد و مدارک به دقّت ثبت نشوند، از ناحیهی صورتحسابهای سفارش خرید(P.0.) 3، رسید حمل و نقل و فاکتور دچار مشکل میشوند. همهی این مشکلات بالقوه اغلب می تواند توسط راه حل های نوآورانه ی پرداخت مانند فرایندهای خودکار برطرف شود.[16]
جریانهای مالی اغلب شامل انتقال اطلاعات از طریق ارائه صورتحساب الکترونیکی(EIP) 4 و پرداختهای الکترونیکی است. این ترکیب شرح صورتحساب الکترونیکی و پرداخت(EIPP ) 5 را تشکیل میدهد، یعنی یک درخواست پرداخت پیشرفته که وظایف مالی خاصی را بطور خودکار انجام میدهد، همانطور که فرصتی را برای جمعآوری، یکپارچه کردن و به اشتراک گذاری اطلاعات با ارزش در طی زنجیره عرضه فراهم میآورد.
تا همین اواخر، جریان های اطلاعاتی و مالی بطور جداگانه در نظر گرفته میشدند. با این حال راه حلهای نوآورانه پرداخت، امروزه میتواند مبادلات اطلاعاتی مانند تاریخ و زمان دریافت، مقادیر دریافتی، تعداد سفارش خرید و غیره را دربرگیرد. داشتن اطلاعات مالی و اطلاعات جزئیات محصول بطور همزمان و الکترونیکی می تواند خطاهای انسانی و زمان تطبیق را کاهش دهد و یک زنجیره عرضه منسجمتر را ایجاد کند و بانکها میتوانند به مشتریان این اطمینان را دهند که تطبیق و ارسال حسابها به دفتر کل بصورت خودکار انجام میگیرد.
بنابراین فرصتها و چالشهای زیادی در مدیریت جریانهای مالی6 در زنجیرههای تأمین نهفته است. در سی سال گذشته گامهای بلندی در زمینهی بهبود زنجیرهی تأمین برداشته شده است که شامل کاهش شدید زمان تأخیر، موجودی کمتر، بازدهیبیشتر، تنوّع بیشتر، همکاری بیشتر برای برنامهریزی و پیشبینی و بهبود خدمت به مشتری را میتوان نام برد. در بیشتر موارد، جریانهای مالی هنوز مانند آنچه در دههی 1970 صورت میگرفت، انجام میگیرد- یعنی از طریق تأخیرهای زیاد در پردازش و تطبیق صورتحسابها، دورههای (روزهای) طولانی فروشهای واریز نشده(DSO) 1 برای حسابهای دریافتنی و وجوه قابل ملاحظه در سرمایه در گردش2 برای مقابله با عدم اطمینان موجود در ورودیها و خروجیها صورت میگیرد. از این رو چالشهای مدیریت جریان مالی مانند فرایند کُند، جریان های نقدی غیر قابل اطمینان و غیر قابل پیش بینی، فرآیندهای پر هزینه، تعویق در واریز فروش و تصمیمات اعتباری غیربهینه، نیازمند سرمایه در گردش بیشتری میباشد. اگر این چالشها رفع شوند، در نقدینگی صرفه جویی خواهد شد و صرف موارد مفیدتری می شود. به منظور بررسی استراتژیک و به حداقل رساندن چالشهای جریانهای مالی و انجامفعّالیتهای مناسب، ابتدا باید دلایل رایج ایجاد هر یک از چالشها تعریف و ارزیابی شود.
-4 چالشهای مدیریت جریان مالی
چالشها و دلایل چالشهای مدیریت جریان مالی را می توان بطور خلاصه در نمایه زیر نشان داد :[16]
➢ فرایندهای دستی
فرآیندهای دستی کُند، غیرقابل اطمینان، غیرقابل پیشبینی و اغلب در تجزیه و تحلیلهای نهایی پر هزینه تر از راه حلهای خودکار میباشند.
➢ کمبود اطلاعات بموقع
در بسیاری از موارد، جریانهای مالی شامل اطلاعات جزئی کافی برای سیستمهای دستی و خودکار به منظور انجام وظایفشان نیستند. در نتیجه زمان و تلاش بیشتری برای دستیابی به اطلاعات از دست رفته مورد نیاز است.
➢ کمبود نیروی انسانی توانمند و شایسته
اگر خرید توسط افراد به دقّت نظارت و کنترل نشود، هزینههای نامعقول ایجاد میشود و ابتکار شرکت برای کنترل هزینهها و بهبود منابع استراتژیک تضعیف میگردد. تأمین منابع استراتژیک نیازمند این است که شرکتها بدانند چه مقدار از هر یک از تأمینکنندگان خریداری کنند. اجرای دورهای تجزیه و تحلیلها برای تهیّهی گزارشهایی به منظور کمک به نظارت و تبادل نظر با فروشندگان کلیدی برای تأمین منابع استراتژیک است که اگر بصورت الکترونیکی این اطلاعات ثبت نشود، ممکن است نیازمند زمان و هزینه ی زیادی باشد.
➢ تأخیر در تطبیق صورتحسابها
تأخیر در تطبیق صورتحسابها یکی از دلایل مهم سرمایه در گردش اضافی است که منجر به تأخیر در وصول صورتحسابها و افزایش زمان تعویق واریز فروش میشوند. وقتی این عدم تطبیق در فاکتور، سفارش خرید و رسید حمل و نقل ایجاد میگردد، تأخیر اجتنابناپذیری تا بررسی عدم تطبیقها صورت میگیرد. این بررسیها معمولاً زمان و هزینهی زیادی را ایجاد میکند.
➢ فرآیندهای تنظیم محدوده مطلوب
شرکتها اغلب دارای بخشهایی برای تعیین محدوده ی اعتباری مشتریان خود هستند. با این وجود، توانایی آنها برای تعیین محدودههای اعتباری مطلوب ممکن است نیازمند الگوریتمهای پیچیدهای باشد که اغلب خارج از دسترس شرکتهای غیرمالی است.
امروزه زنجیره تأمین مالی(FSC) 1، جزء یکی از مراحل اساسی تکامل میباشد. راه حل های اتوماسیون جدید، پتانسیل بالایی را برای کاهش قابل ملاحظهی هزینههای پردازش نشان میدهد و همچنین دید وسیعتری را ارائه می دهند که به معنی عدم قطعیت کمتر در حسابهای دریافتنی و پرداختنی است که منجر به کاهش شدید نیازهای سرمایه در گردش میشود. همچنین به فرآیند خرید کالاها سرعت میبخشد که به نوبه خود موجب تسریع در تطبیق پرداختها و صورتحسابها و کاهش دورههای طولانی فروشهای واریز نشده میشود.
-5 زنجیره تأمین مالی (FSC) و مدیریت زنجیره تأمین مالی (FSCM)
زنجیره تأمین مالی بیشتر به جریان پول در یک زنجیره اشاره دارد. برای بهینهسازی این فرآیندهای مالی، مدیریت زنجیره تأمین مالی(FSCM) 2 به شرکتها کمک میکند تا از بیرون به کل زنجیره بنگرند. این رویکرد جامع بر هماهنگی بین سایر بخش ها در زنجیره تمرکز دارد .[10]
مدیریت زنجیره تأمین مالی (FSCM) به چگونگی بهینهسازی سرمایه در گردش یک شرکت از دیدگاه داخلی و خارجی مربوط میشود (از دیدگاه سایر بخش های درگیر در زنجیره). این بهینهسازی میتواند از طریق هماهنگی در مدیریت حسابهای پرداختنی، حسابهای دریافتنی، موجودی نقدی و ریسک ایجاد گردد. در نهایت هدف دستیابی به قابلیتکنترل کلّی بر فرآیندهای خرید تا سفارش و سفارش تا دریافت پول نقد است. این موضوع میتواند منجر به کارآیی و صرفهجویی در هزینه زنجیره شود. هرچه شرکاء بهتر در جریان چگونگی جریانهای نقدی در زنجیره باشند (به عبارت دیگر، دید بهتری داشته باشند)، شرکتها بهتر میتوانند این جریانها را بهینهسازی کنند و ممکن است نیاز به سرمایه در گردش کمتری داشته باشند که این موضوع منجر به صرفهجویی هزینه تمامی بخشها و در نتیجه فرصتهای سرمایه گذاری بیشتری میگردد .[14]
شرکتها معمولاً زمانی کهپِی دستیابی به موارد زیر باشند، بر زنجیره عرضه خود تمرکز میکنند:[9]
