بخشی از مقاله

تاثير تمرينات بدني ، ذهني و ترکيبي بر تعادل ايستا و پوياي سالمندان
چکيده :
زمينه و هدف: تغييرات فيزيولوژيکي مربوط به افزايش سن و مشکلات عضلاني مي توانند خطر حوادث و صدمات را در ميان سالمندان افزايش دهد. افتادن ، از مشکلات عمده در افراد سالمند است که عاملي مهم در مرگ و مير اين افراد محسوب مي شود. هدف از پژوهش حاضر مقايسه تاثير نوع تمرين (تمرينات بدني ، ذهني و ترکيبي ) بر تعادل ايستا و پوياي سالمندان ٧٠-٦٠ سال شهرکرد بود.
روش بررسي : در اين مطالعه تجربي ٦٠ نفر از سالمندان به صورت تصادفي به سه گروه آزمايشي (تمرين بدني ، ذهني و ترکيبي ) تقسيم شدند. جهت اندازه گيري تعادل ايستاي سالمندان از آزمون تعادلي لک لک (ايستادن بر روي يک پا) و جهت اندازه گيري تعادل پوياي سالمندان از آزمون تعادل پوياي SEBT (Star Excursion Balance Test) استفاده شد. سپس تمامي آزمودني ها به مدت ٨ جلسه بر اساس پروتکل هاي تعيين شده تمرين و در پس آزمون که مشابه با مرحلة پيش آزمون بود، شرکت کردند. جهت تجزيه و تحليل داده ها از آزمون تحليل واريانس يک راهه ، تحليل واريانس عاملي با اندازه گيري هاي مکرر و آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد.
يافته ها: نتايج نشان داد که بين عملکرد گروه ها در هر دو نوع تعادل ايستا و پويا در مرحلة پس آزمون تفاوت معني داري وجود دارد (٠٠٥>P). گروهي که به صورت ترکيبي (تمرين ذهني - بدني ) تمرين کرده بودند نسبت به دو گروه ديگر عملکرد بهتري داشتند. همچنين عملکرد گروه تمرين بدني نيز بهتر از گروه تمرين ذهني بود (٠٠٥>P).
نتيجه گيري: جهت افزايش قدرت عضلاني اندام هاي تحتاني و بهبود تعادل ايستا و پويا در سالمندان بهتر است مربيان از تمرينات قدرتي و ترکيبي (ذهني -بدني ) استفاده کنند.
واژه هاي کليدي: تمرين قدرتي ، تعادل ايستا، تعادل پويا، تمرينات ذهني ، تمرينات بدني ، سالمندان .


مقدمه :
امروزه با توسعه علوم مربوط به پزشکي ، اقتصادي و اجتماعي ، ميزان مرگ و مير کاهش يافته و اميد به زندگي رو به افزايش است . در واقع با گذشت زمان ، جمعيت جهان به سمت سالمندي پيش مي رود. به طوري که سازمان بهداشت جهاني اين قرن را قرن سالمندان ناميده است و بيشترين مسايل و مشکلاتي که سيستم هاي بهداشتي حتي در کشورهاي پيشرفته با آن روبرو هستند، مربوط به اين قشر از جامعه است (٢،١). معمولا پس از گذشتن از مرز ٦٥ سالگي ، بسياري از سيستم ها و ارگان هاي بدن از جمله سيستم عصبي - عضلاني سالمندان دچار تغييرات پسرونده مي شود (٤،٣). بر اين اساس ، زمين خوردن يکي از مشکلات عمدة زمان سالمندي است که بعضا منجر به شکستگي هاي مختلف اندام ها و يا استخوان هاي لگن مي شود، در نتيجه آنها را زمين گير کرده و در نهايت مي تواند به مرگ آنها بيانجامد (٦،٥). محققان در مطالعات متعددي علل زمين خوردن سالمندان را مورد بررسي قرار داده اند. بر اساس نتايج آنها علل زمين خوردن اين قشر به دو دسته عوامل خارجي يا محيطي (مانند نور کم محيط و سطح اتکا) و عوامل داخلي (مانند ضعف عضلات اندام تحتاني ، کاهش حس ارتعاش ، کند شدن پاسخ هاي حرکتي و تعادل ) تقسيم مي شوند. آنها از بين عوامل داخلي کاهش ضعف عضلات اندام هاي تحتاني و به طبع آن کاهش تعادل را از اصلي ترين عوامل زمين خوردن سالمندان معرفي نموده اند (٨،٧). از اين رو توجه به پيشگيري يا کاهش احتمال سقوط در افراد مسن توسط برنامه ريزي تمرينات ويژه مي تواند به سلامتي و کيفيت زندگي آنها کمک قابل توجهي نموده و در نتيجه در استفاده از منابعي که صرف هزينه هاي مراقبت بهداشتي مي گردد، صرفه جويي شود (٩).
بر اين اساس اگر چه يکي از روش هاي افزايش قدرت عضلاني تحتاني در توانبخشي افراد سالمند استفاده از تمرينات و فعاليت هاي بدني به روش مقاومتي مي باشد (١٠) اما گاهي اوقات استفاده از اين روش ، خصوصا زماني که انجام حرکات مشکل و يا غير ممکن باشد، کاربردي نيست . از اين رو به کارگيري روش هاي درماني ديگر جهت رفع اين مشکل در سالمندان ضروري است .
در اين راستا يکي از روش هاي مطرح شده
تمرين ذهني (Mental practice) مهارت است (١٠، ١١).
تمرين ذهني به عنوان بازسازي يک الگوي حرکتي در ذهن مطرح است (١٢). مطالعات انجام شده طي سال هاي گذشته از يک سو نشان داده اند که تمرين ذهني همانند تمرين بدني ، سبب پيشرفت مهارت حرکتي افراد مي شود (١٢،١١). از سوي ديگر مشخص شده است که همان ساز و کارهاي عصبي که در يادگيري با تمرين بدني شرکت دارند، در تمرين ذهني نيز فعال مي شوند (١٤،١٣).
با کاربرد روش هايي مانند تصوير برداري رزونانس مغناطيسي (Magnetic Resonance Imaging) و توموگرافي از راه انتشار پوزيترون (Positron Emission Tomography) مشخص شده است که مناطق قشر مغزي که در برنامه ريزي و کنترل حرکتي نقش دارند در حين تمرين ذهني نيز فعال مي شوند (١٣). Roland و همکاران در تحقيقي جريان خون مغزي را در حين اجراي حرکات و تمرين ذهني آنها با روش توموگرافي مورد ارزيابي قرار دادند. بر اساس نتايج ، در حين اجراي حرکت و تمرين ذهني ، پروانه شمسي پور دهکردي و همکاران جريان خون در ناحيه قشر مکمل حرکتي افزايش يافته و نتيجه گرفتند که اجراي حقيقي حرکات و تمرين ذهني آنها نقاط مشترکي از مغز را درگير مي سازند (١٤). مطالعات مختلف نيز نشان داده اند که تمرين ذهني مکانيزمي عصبي است که ساختارهاي مغزي را که در کنترل شناختي و برنامه ريزي حرکتي نقش دارند فعال مي سازد (١٨-١٥).
در ارتباط با نقش تمرين ذهني ، بدني و ترکيبي (ذهني - بدني ) بر مهارت ها و توانايي هاي حرکتي مطالعات زيادي از جمله Jackson و همکاران (١٩) انجام گرفته و به اين نتيجه رسيدند که در مقايسه با تمرين بدني و ترکيبي ، تمرين ذهني تاثير ناچيزي در عمکرد افراد مورد مطالعة آنها داشته است (٢٢-٢٠).
همچنين Perrin و همکارن در مطالعه اي تأثير تمرينات مقاومتي (سبک ، متوسط و شديد) را بر تعادل سالمندان مورد بررسي قرار دادند و به اين نتيجه دست يافتند که تمرينات قدرتي سبک سبب پيشرفت بيشتري در تعادل ايستاي آنها مي شود (٢٣). از سوي ديگر Fansler و همکاران و مطالعات ديگري که در اين زمينه انجام گرديده ، طي تحقيقات خود بر روي سالمندان
٧٠-٦٠ سال به اين نتيجه رسيدند که تمرين ذهني باعث بهبود مهارت حرکتي و تعادل ايستاي سالمندان مي شود (٢٧-٢٤).
با وجود مزيت هاي فراوان تمرينات ذهني و نتايج ضد و نقيض مطالعات انجام شده ، تحقيق حاضر با هدف مقايسه تاثير نوع تمرين (ذهني ، بدني و ترکيبي ) با بکارگيري تمرينات قدرتي بر تعادل ايستا و پوياي سالمندان ٧٠-٦٠ سال شهرکرد انجام گرفت .
روش بررسي :
در اين تحقيق تجربي ٦٠ نفر از سالمندان مرد سالم شهرستان شهرکرد با دامنة سني ٧٠-٦٠ سال از اماکن عمومي و سه پارک بزرگ شهرکرد به صورت در دسترس انتخاب و به صورت تصادفي به سه گروه آزمايشي تقسيم شدند. شاخص هاي ورود به تحقيق شامل عدم استفاده از وسايل کمکي براي راه رفتن ، عدم محدوديت حرکتي مفاصل لگن ، زانو و مچ پا و عدم استفاده از دارو هاي ضد تشنج و دارو هاي اعصاب بود. شاخص هاي خروج از مطالعه شامل نقص هاي نرولوژيک مانند سکته مغزي ، بيماري MS يا پارکينسون ، نقص هاي ساختاري و بيماري هاي قلبي - عروقي بود. همچنين تمامي اطلاعات آزمودني ها از طريق پرسشنامه دموگرافيک از سالمندان جمع آوري شد.
جهت اندازه گيري تعادل ايستاي سالمندان از آزمون تعادلي لک لک (ايستادن بر روي يک پا) استفاده شد. براي اجراي اين آزمون ، فرد بر روي يک پا ايستاده و دست هايش را به کمر يا سينه تکيه مي دهد. مدت زمان تعادل ايستاي فرد به صورت ثانيه با استفاده از کورنومتر ثبت مي شود. آزمون زماني به اتمام مي رسد که فرد ديگر قادر به حفظ تعادل خود بر روي پاي تکيه گاهش نباشد و يا دست هايش را به طرفين بدني خود باز کند
(اين کار در اين آزمون خطا محسوب مي شود). براي اندازه گيري تعادل پوياي سالمندان از آزمون تعادل پوياي (SEBT)Star Excursion Balance Test استفاده شد. در اين آزمون ، ٨ جهت (قدامي ، قدامي جانبي ، جانبي ، خلفي ، خلفي جانبي ، خلفي داخلي ، داخلي ، قدامي داخلي ) به صورت ستاره بر روي زمين رسم مي شوند، که با زاوية ٤٥ درجه نسبت به هم قرار مي گيرند.
به منظور اجراي اين آزمون ، طول پاها يعني از خار خاصرة فوقاني قدامي تا قوزک خارجي اندازه گيري مي شود و سپس آزمودني در مرکز ستاره بر روي پاي برتر خود قرار مي گيرد و با پاي ديگر عمل دستيابي را بدون خطا (خطاها: حرکت پا از مرکز ستاره ، تکيه در نقطة تماس خط ستاره پاي ديگر و افتادن فرد)، در ٨ جهت ستاره انجام مي دهد. فاصلة محل تماس پاي آزاد تا مرکز ستاره فاصلة دستيابي مي باشد. سالمند هر يک از جهت ها را سه بار انجام مي دهد و در نهايت ميانگين سه بار تکرار براي به دست آوردن ميانگين کلي هر جهت محاسبه ، بر اندازة طول پا بر حسب cm تقسيم و سپس در
عدد ١٠٠ ضرب مي شود تا فاصلة دستيابي بر حسب درصدي از اندازة طول پا براي هر يک از هشت جهت پروتکل آزمون بدست آيد (٢٨). در مرحلة پيش آزمون ميزان تعادل ايستا و پوياي هر فرد با توجه به آزمون هاي ذکر شده بر اساس ميانگين سه بار انجام آزمون ثبت شد.
افراد در گروه تمرين بدني ، تمرينات قدرتي را جهت افزايش نيروي عضلاني پايين تنة خود بر روي دستگاه هاي Leg Extension (براي عضلات چهار سر) و Leg Flexion (براي عضلات همسترينگ ) به مدت ٨ جلسه و هر جلسه دو ست ده تايي به مدت ١٥ دقيقه (٥ دقيقه گرم کردن بدن با استفاده از تمرينات کششي و دويدن نرم و ١٠ دقيقه تمرين ) را انجام دادند (٢٩). برنامة گروه تمرين ذهني پس از آشنايي با دستگاه ها بدين طريق بود که کلية سالمندان اين گروه در محدودة زماني
١٢-٨ صبح جهت تمرين ذهني و مرور ذهني مهارت ها در اتاق آرام و مناسبي که بدين منظور طراحي و آماده شده بود حضور مي يافتند. مدت تمرين ذهني هر فرد ١٥ دقيقه بود که ٥ دقيقة اول تمرينات آرام سازي به روش آرام سازي عضلاني Jackson جهت آرامش ، راحتي ، تمرکز و آمادگي سالمند به منظور انجام تمرين ذهني به کار مي رفت . سپس تمرين ذهني مهارت به مدت ١٠ دقيقه در وضعيت دراز کشيده با چشمان بسته توسط سالمند انجام مي شد. در اين مرحله فرد سالمند تصور مي نمود که در حال اجراي مهارت هاي ياد شده بر روي دستگاه هاي بدنسازي است و در هر بار اين کار را با سرعت و مهارت بيشتري انجام مي دهد. گروه تمرين ترکيبي نيز نيمي از جلسات را تمرين بدني و نيمي ديگر را تمرين ذهني مي نمود (١٩،١٨). پس از ٨ جلسه تمرين از هر يک از گروه ها پس آزمون که مشابه با مرحلة پيش آزمون بود، به عمل آمد و نمرات سالمندان در آزمون هاي تعادل ايستاي لک لک و تعادل پوياي SEBT ثبت شد. جهت تجزيه و تحليل داده ها از آزمون تحليل واريانس يک راهه ، تحليل واريانس عاملي با اندازه گيري هاي مکرر (جهت ) ٨× (گروه ) ٣ و آزمون هاي تعقيبي توکي و بونفروني استفاده شد. سطح معني داري براي تمامي تحليل ها (0.05>P) در نظر گرفته شد.

يافته ها:
نتايج تحليل واريانس يک راهه براي مقايسه پيش آزمون گروه هاي تمريني در آزمون هاي تعادل ايستا و پويا نشان داد که ميانگين عملکرد گروه هاي آزمايشي تعادل ايستا و پويا معني دار نبود (0.05<P). همچنين نتايج آزمون تحليل واريانس يک راهه براي مقايسه تعادل ايستا در مرحله پس آزمون سه گروه آزمايشي تفاوت معني داري (0.05>P) را نشان داد.
نتايج آزمون تحليل واريانس عاملي با اندازه گيري هاي مکرر (جهت ) ٨× (گروه ) ٣ نشان داد که اثر اصلي گروه ها با 0.05>P معني دار مي باشد.
بر اساس نتايج به دست آمده تعادل ايستاي به ترتيب قبل و بعد از آزمون در گروه تمرين ترکيبي ٠.٨٢±٧.٩٠ و ١.٧١±٤١.٤٥ نسبت به گروه تمرين بدني ٠.٩٣±٦.٤٢ و ٠.٧٨±٢٩.٦٧ و گروه تمرين بدني نسبت به گروه تمرين ذهني ١.٠٤±٦.٩٧ و ٠.٠٨±٢٠.٦٩ عملکرد بهتري داشت (٠٠٠١>P). تفاوت جهت هاي خلفي ، خلفي جانبي ، خلفي داخلي ، داخلي و قدامي داخلي با هر يک از جهت هاي قدامي ، قدامي جانبي و جانبي معني دار بود و فاصله دستيابي آزمودني ها در جهت هاي خلفي ، خلفي جانبي ، خلفي داخلي ، داخلي و قدامي داخلي بيشتر از فاصله دستيابي آزمودني ها در جهت هاي قدامي ، قدامي جانبي و جانبي بود. همچنين اثر متقابل گروه ها در جهت با ٠٠٥>P معني دار بود و گروه تمرين ترکيبي در تمامي جهت ها عملکرد بهتري را نسبت به گروه هاي تمرين ذهني و بدني داشت (نمودار شماره ١).
پرت شدن و افتادن از مشکلات عمده در افراد سالمند است که عاملي مهم در مرگ و مير اين افراد محسوب مي شود. اگرچه افراد سالمند نسبت به محيط خود تجربة بيشتري دارند اما بيماري ، ضعف عضلاني يا صدمه هاي حسي ، حرکتي مي توانند خطر اين حوادث را در آنها افزايش دهد (٦). در اين بين ، قدرت عضلات اندام هاي تحتاني و به طبع آن تعادل از مشخصه هاي مهمي هستند که در راه رفتن و جلوگيري از افتادن هاي مکرر افراد سالمند نقش مهمي را بازي مي کنند.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید