بخشی از مقاله
تاثیر فرهنگ بر ارزش های حسابداری در ایران
چکیده
در این مقاله سعی شده تا یکی از متغبرهای مهم که در بسیاری از مطالعات قبلی قابل توجه نبوده، مورد نقد و بررسی قرار گیرد. این متغیر مهم فرهنگ میباشد ودر این مقاله سعی شده تا اثرات فرهنگ بر حسابداری و ارزش های حسابداری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. مک کینون در رابطه با روند تاریخی تغییر و تکامل حسابداری، مدلی تئوریک جهت بررسی توسعه تاریخی سیستم حسابداری در کشور ژاپن را مطرح کرد. دوسال بعد گری با تلفیق ارزش های فرهنگی مطرح شده توسط هوفستد و تعین چهار بعد ارزشی حسابداری، مدلی را برای بررسی تاثیر فرهنگ سیستم حسابداری ارائه داد. برای آزمون این مدل از روش لیزرل استفاده شده است. هدف پژوهش، آزمون مدل گری بررسی روابط تئوریک مطرح شده در این مدل در رابطه با نحوه ارتباط ابعاد فرهنگی با ارزش های حسابداری ایران میباشد. تحلیل آماری انجام شده در این تحقیق نشان دهنده پایین بودن قدرت توضیحی گری در ایران میباشد. دلیل آن شاید به این خاطر باشد که حسابداری در ایران بطور تدریجی و در نتیجه نیازهای جامعه تکامل نیافته است و رویه های حسابداری مورد استفاده در ایران الهام گرفته از روش ها رویه هایی است که در کشورهای توسعه یافته اجرا شده است.
واژگان کلیدی:ارزش های فرهنگی،ارزش های حسابداری،محافظه کاری،پنهان کاری،یکنواختی،فاصله قدرت،فرد گرایی،اجتناب از عدم اطمینان.
مقدمه
بر حسب ضرورتهای جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، ما ﳘانی هستیم که ﳎبورﱘ باشیم، به سبب اﳘیت نیروهای اجتماعی و فرهنگی ، برای درک یکا یک اعضای جامعه ، باید ساخت آن )چه در گذشته و چه در حال( مورد ﲡزیه و ﲢلیل قرار گیرد. بدین ترتیب ، شناخت ماهیت جامعه کلید درک شخصیت متغﲑ انسان است. فرهنگ هرچه باشد، افراد ﳘان خواهند بود، شخصیت خواه ساﱂ و خواه ناساﱂ، بستگی به فرهنگ دارد.فرهنگ است که مانع یا حامی رشد و کمال مثبته انسان است.«اریک فروم«
تاثیر فرهنگ در تشریح رفتار سیستم های اجتماعی تا قبل از سال 1970 میلادی که برای شناخت رفتار انساﳖا صورت گرفته ﲢت تاثیر شدید تعصبات نژاد پرستانه بوده است)تراندیس،)1980 امااز دهه1980به بعد ﳏققان با هدف بررسی جهان ﴰول بودن تئوریهای روانشناسی در اروپا و امریکا، ﲤایل زیادی به ﲢقیقات بﲔ فرهنگی پیدا کرده اند)بری،1975 نفوذ فرهنگ در سیستم های حسابداری در کشورهای ﳐتلف بیش از سه دهه است که مورد ﲢقیق قرار می گیرد. ارزشهای متفاوت فرهنگی از ﳓوه ی عمل حسابداری یکسان در سطح جهانی جلوگﲑی می ﳕاید.مطالعات زیادی وجود دارند، که اظهار می دارند فرهنگ یک کشور عامل بسیارمهمی است که بر سیستم حسابداری آن کشور اثر میگذار. ﲤرکز بر نقش فرهنگ در حسابداری برای اولﲔ بار در ادبیات ﲡارت بﲔ اﳌلل مطرح گردید و از سال 1980ﲞش مهمی از ﲢقیقات اساسی حسابداری بین المللی شد. نتایج این ﲢقیقات نشان میدهد که توسعه و تکامل حسابداری ﲢت تاثیر عوامل ﳏیطی ﳐتلفی قرار دارد که یکی از مهمترین این عوامل فرهنگ میباشد.مقاله حاضر تلاشی در جهت تبیین تاثیر تغییرات فرهنگی کشور ایران بر عملکرد حسابداری آن میباشد.
-1تعریف چارچوبی برای تجزیه و تحلیل فرهنگ بر حسابداری
به نظر مﲑسد که ﲡزیه وﲢلیل اثرات فرهنگ بر حسابداری از این مساله ناشی می گردد که چرا اعمال حسابداری در بﲔ کشورها با ﳘدیگر تفاوت اساسی دارند. در گذشته برای فرموله کردن تشاﲠات واختلافات اصولا از متغﲑهای اقتصادی برای تبیﲔ واستدلالات استفاده می شد و در حسابداری بین المللی نیز مطالعات زیادی اﳒام شده است.ﳐصوصا در کشورهای انگلو – امریکا و هم چنﲔ قاره اروپا، که یکی از مهمترین ﲢقیقات اواس دهه 1970مطالعات حسابداری در قاره اروپا بوده است )با توجه به اینکه انگلستان نیز به کمیته ای ای ال پیوسته بوده است(. یکی از مهمترین نتایج آن ﲢقیقات توجه به عوامل ﳏیطی در بﲔ کشورها بوده و اصولا ارتباط بﲔ حسابداری و فرهنگ در 3 کنفرانس زیر مطرح شده است.
-1کنفرانس سالانه اﳒمن حسابداری آمریکا-نیویورک-آگوست1986
-2حسابداری و فرهنگ،کار کارگاهی-بروکسل-دسامﱪ1987
-3حسابداری و فرهنگ، کار کارگروهی-آمستردام-ژوئن1985
رواب تئوریک بین ارزشهای فرهنگی و ارزشهای حسابداری )مدلگری گری,1988 (Gray با تلفیق ارزشهای فرهنگی مطرح شده از سوی هوفستد و تعیین چهار بعد ارزشی حسابداری شامل )حرفهگرایی، یکنواختی، ﳏافظهکاری و پنهانکاری( ، مدلی را برای بررسی تاثیر فرهنگ بر سیستمهای حسابداری ارائه داد که مورد استقبال ﳏققان قرار گرفت. هر چند پانزده سال از ارائه این مدل میگذرد، با اینحال هنوز از آن به عنوان الگویی برای اﳒام ﲢقیقات در سطح بین اﳌللی استفاده میشود، وحتی مدﳍای جدیدی نیز با اﳍام از مدلگری هوفستد برای تفسیر تاثیر فرهنگ بر توسعه و تغییر حسابداری در کشورهای ﳐتلف جهان ارائه شده است.
-2تعریف فرهنگ:
توجه انسانشناسان و جامعهشناسان و فلاسفه به فرهنگ و فرهنگشناسی سبب ارائه تعاریف گوناگوﱏ از این مقوله مهم انساﱏ شده است، بهﳓوی که گفته میشود تاکنون بیش از 300 تعریف از فرهنگ ذکر شده است.هر چند بهنظر میرسد که ﳘه برداشت یکسانی از معنی فرهنگ دارند و درباره فرهنگ مفاهیمی نظیر عقاید، ارزشها و باورها به ذهن خطور میکند. اما، معنی فرهنگ چیست؟ واژه فرهنگ از دوجزء"فر" و"هنگ" تشکیل شده است."فر"به معﲎ نیروی معنوی، شکوه، عظمت، جلال، و درخشندگی است. علاوه بر این 'فر 'پیشوند است که در این صورت بهجای معﲎ جلو، بالا و پیش مینشیند. در اینجا 'فر 'در معﲎ پیشوند به کار برده میشود."هنگ" ریشه اوستائی دارد به معﲎ کشیدن، سنگیﲏ، وزن، گروه و وقار میباشد. معﲎ ترکیﱮ این دو واژه بﲑون کشیدن و بالا کشیدن است که منظور از آن بﲑون کشیدن ﳎموع دانستﲎ هاونیروهاواستعدادهای ﳖفته افراد برای پربارکردن پدیدهها و خلاقیتهای ناشناخته آدمی است )ﳏمودﲞتیاری،علیقلی،فرهنگ وﲤدن ایران، ص ( 33- 33
ما فرهنگ را ﳎموعه ای از باورها و پندارها در سطح جامعه می شناسیم که دارای دو ویژگی می باشد. اولا در حوزه ذیرب نسبتاً عمومی باشد و ثانیاً پذیرش یا رد آن ها مستلزم استدلال علمی نباشد.یکی از نقش هایی که فرهنگ به عهده دارد، این است که انسان ها را با هم آشنا می کند. انسان ها علی الاصول از ناشناخته ها می ترسند. فرهنگ نقش آشناسازی را به عهده دارد. در یک کلام فرهنگ پس از این که به وجود آمد، نقش سیستم دفاعی جامعه را به عهده می گیرد)مقاله فرهنگ توسعه و توسعه فرهنگی -دکتر حسین عظیمی(.
در این مقاله از تعریف آقای هاف استید استفاده شده است:
"فرهنگ برنامه ریزی ﲨعی ذهنی است کا در آن اعضای یک گروه از گروه دیگر متمایز است."
با تعریف ارزشهای حسابداری توس گری،فرضیات او در رابطه با ارتباط فی مابین بین ارزشهای فرهنگی و حسابداری به شرح زیر است:
فرضیه:هرچه درجه فرد گرایی کشوری بیشتر و درجه اجتناب از عدم اطمینان و بلاتکلیفی و ﳘچنین فاصله قدرت کمتری وجود داشته باشد در این صورت درجه علاقه بیشتری برای کنترل حرفه ای در مقابل کنترل قانونی وجود دارد
فرضیه:هرچه درجه فاصله قدرت و اجتناب از عدم اطمینان بیشتر و درجه فرد گرایی کمتر باشد،درجه علاقه به یکنواختی در مقابل انعطاف پذیری بیشتر است.
فرضیه:هرجه درجه اجتناب از عدم اطمینان و بلاتکلیفی بیشتر و درجه فرد گرایی و مرد گرایی کمتر باشد درجه علاقه به ﳏافظه کاری در مقابل خوش بینی بیشتر است
فرضیه:هرچه درجه اجتناب از عدم اطمینان و بلاتکلیفی و فاصله قدرت بیشتر و درجه فرد گرایی و مرد گرایی کمتر باشد،درجه علافه به پنهان کاری در مقابل آشکار سازی بیشتر است.
برلی ﲡریه و ﲢلیل آثرات فرهنگ بر حسابداری از مطالعه آقای هاف استید استفاده شده است.هاف استید در رشته مدیریت مالی فعالیت داشته و سعی کرده که تفاوﲥای ارزشی مربوط کار را در بین کشورهای و فرهنگها مورد تقد و بررسی قرار دهد.ﲢقیقات او عمدتا در ساﳍای 1963و1968بود که از طریق پرسشنامه از کارکنان شرکتهای چند ملیتی استخراج شده است. وی با بررسیهایی که در53کشور اﳒام داد4 بعدبرای ارزشهای فرهنگی مطرح کرد که برآن اساس میتوان ملتهای جهان رابه گروههای ﳐتلف دستهبندی کرد. این ابعادعبارتنداز:
-1 فاصله قدرت زیاد در مقابل کم
–2 فردگرایی در مقابل مجع گرایی
-3مردگرایی در مقابل زن گرایی -4پرهیز از عدم اطمینان ضعیف در مقابل قوی
-1فاصله قدرت: فاصله قدرت معیاری است که تفاوت های موجود در توزیع قدرت میان افراد یک جامعه )افراد مافوق و زیر دست( را نشان می دهدو بیانگر این است که جامعه یک توزیع قدرت نابرابر را پذیرفته است و افراد به "جایگاه خود" در سیستم واقفند و از آن آگاهی دارند. و مردم ﲞوبی تقسیم شده است. این موضوع ﳘچنین به مفهوم آن است که افراد و اعضاء این جامعه خود را با یکدیگر برابر می بینند.مطابق با مدل هافستید در کشوری با فاصله قدرت بالا نظیرمالزی ،شایدتنهابتوان به مدیرارشد گزارش دادودر جلساتی که پشت درهای بسته و با حضورتنها تعدادی ازرهﱪان گزینش شد قدرﲤند برگزارمی شود،شرکت کرد.
-2 فردگرائی : فردگرایی معیاری است که رواب بین اشخاص و گروه را در جامعه نشان می دهد. فردگرایی در جوامعی وجود دارد که رابطه بین افراد بسیار ضعیف و کمرنگ شده است. در این جوامع افراد تنها مسول مراقبت از خود و اقوام درجه یکشان هستند.یک درجه فرد گرایی بالا حاکی ازارتباطی ضعیف بین افراد میباشد. درکشورهائی بافرد گرایی بالا، شاهد فقدان ارتباطات بین اشخاص و ناچیز بودن تقسیم مسئولیتها در حوزه های فراتر از خانواده و خویشاوندان و یا شاید دوستان نزدیک هستیم. جامعه ای با فرد گرایی پائین، دارای ساختار قدرﲤند برای اﳒام کارها به صورت گروهی بوده و در چنین جامعه ای وفاداری و احترام بسیار بالائی برای اعضاء گروه قائل هستند. خود گروه نیز مهم قلمداد می گردد و افراد برای ﲠبود وضعیت یکدیگر مسئولیت بیشتری را برعهده می گیرند.ﲢلیل هافستید نشان داده است که درکشورهای آمریکای مرکزی و پاناما و گواﲤالا که دارای فرد گرایی پائینی هستند ، یک کمپین بازاریابی با ﳏوریت منفعت برای جامعه و یا ﲨعیت و گروهی خاص یا ﲤرکز بر یک جنبش سیاسی مشخص، ﲠتر درک شده و مورد استقبال قرار می گیرد.
-3 مردگرایی :مردگرایی معیاری است که میزان گرایش افراد جامعه به داشﱳ رفتاری جسورانه در مقابل برخوردی متواضعانه را نشان می دهد. به عبارت دیگر، مردگرایی به معنای گرایش افراد جامعه به برتری طلبی، قهرمان پروری و دلاوری است. در مقابل، زن گرایی به معنای گرایش افراد جامعه به برقراری ارتباط، تواضع و فروتنی، مراقبت از ضعیف ترها و ﲠبود کیفیت زندگی می باشد. امتیاز بالای مرد گرایی درکشورهائی دیده شده است که ازمردان جامع خودانتظاردارندقوی وﳏکم بوده،عامل ﲥیه وتأمین نیازهاباشندوعاملی قدرﲤندبرای پیشﱪدن کارهابه حساب آیند. مرد گرایی پایین به مفهوم برعکس شدن نقش جنسیت نیست. در جامعه ای با مدر گرایی پائین، این نقش ها صرفاً ﳐتل ونامعین میشوند. میتوان درچنین جوامعی شاهدمردان وزنانی بودکه دوش به دوش هم دربسیاری ازحرفه هابه کاراشتغال دارند. مردان میتوانندعناصری حساس باشندوزنان نیزﳑکن است برای موفقیتهای شغلی وحرفه ای به سختی کار کنند.ژاپن یکی از کشورهائی است که این ویژگی را در سطح بالائی دارا می باشد،در حالیکه در کشور سوئد این امتیاز در پائین ترین سطح مشاهده شده است . مطابق با ﲢقیقات هافستید، اگر ﲞواهیم کسب و کاری را در ژاپن راه اندازی کنیم، احتمال بیشتر توفیق ما در گرو انتخاب یک مدیر مرد خواهد بود که دارای تسل قدرﲤند مردانه مآبانه برتیم باشد. ازطرفدیگربرای کسب توفیق درچنین کاری درسوئدبایستی مبتنی برمهارﲥای موردنیازونه جنسیت به دنبال گروه موردنظر باشیم.
-4پرهیز از عدم اطمینان: اجتناب از عدم اطمینان (به آینده و بلاتکلیفی) معیاری است که میزان نگرانی و اضطراب افراد جامعه یا سازمان را در رابطه با وضعیت های نامشخص و نامعلوم آتی نشان می دهد. مردم برای فائق آمدن بر این نگرانی ها به تکنولوژی، قوانین و اعتقادهای مذهبی روی می آورند.جوامع دارای امتیاز بالا پرهیز ازعدم اطمینان تلاش می کنند تا به هر ﳓو ﳑکن از شرای اﲠام بپرهیزند. آﳖا ﲢت قوانین و ضواب در جستجوی یک "حقیقت" گزینشی هستند. امتیاز پائین پرهیز از عدم اطمینان نشاندهند آن است که جامعه از رویدادهای جدید استقبال می کند و برای تفاوت ها ارزش قائل می شود. قواعد و قوانین زیادی وجود ندارد و افراد تشویق می شوند تا خودشان حقیقت را کشف کنند.مدل ابعاد فرهنگی هافستید دلالت دارد که وقتی می خواهیم در مورد یک پروژه با افرادی از کشوری مانندبلژیک باپرهیز از عدم اطمینان بالا صحبت کنیم،بایستی گزینه هایمختلف راموردبررسی قراردهیم وتعدادﳏدودی از این انتخاﲠا را ارائه دهیم اما اطلاعات وسیع و گسترده ای درمورداحتمالات وﳐاطرات دراختیارداشته باشیم. )توجه داشته باشیم که بین فرانسوی هاوهلندی های ساکن دربلژیک! تفاوﲥای فرهنگی معینی وجوددارد)
با استفاده از ارزشهای اجتماعی تعریف شده در بالا سعی شده تا بتوان ارزشهای حسابداری را را با ارزشهای اجتماعی مرتب کرد.گری از مطالعات آقای هافستید و ابعا چهار گانه او استفاده کرد و ارزشهای حسابداری رابه شرح زیر تبیین کرد:
