بخشی از مقاله
تحلیل و بررسی مسائل اقتصادی- اجتماعی حوزه های آبخیز
(مطالعه موردی:حوزه آبخیز کذاب،شهرستان صدوق)
چکیده
منابع طبیعی هرکشوری اززیربناهای مهم توسعهی اقتصادی آن میباشد. حفظ منابع طبیعی از قبیل جنگلها و مراتع یک مسئله تجملاتی نیست، بلکه یک مسئله حیاتی است واز الویتهای توسعه پایدار است. توسعه یافتگی پایدار هر کشوری به توسعه یافتن منابع در اختیار است که یکی از منابع مهم در اختیار ما جنگلها و مراتع است." این امر بهویژه در کشورهای درحالتوسعه ازجمله ایران مصداق بیشتری پیدا میکند. در کشور ما نیز منابع طبیعی موجود بهعنوان یکی از زیربناهای توسعهی اقتصادی- اجتماعی نقشی اساسی داشتهاند.هدف از تحقیق موردنظر ارزش گداری اقتصادی- اجتماعی و زیستمحیطی منابع طبیعی درروستای کتاب از توابع شهرستان صدوق دراستان یزد میباشد. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی بوده که با بهره گیری از فن پیمایش و پرسشنامه انجام شده است. نمونه گیری به صورت تصادفی ساده و از طریق مصاحبه رودرور به تعداد300 بهره بردار انجام گردید. در منطقه مورد مطالعه، اطلاعات لازم جمع آوری و سپس با استفاده از نرم افزارهای Excel shazam،مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.نتایج تحقیق بیانگرارتباطی مثبت و معنی داری بین میزان تحصیلات و درآمد اعضای خانوارها با میزان تمایل به پرداخت، که بازدید کننده قادراست درجهت حفظ ،احیا و استفاده از منابع طبیعی بپردازد وجود دارد. با توجه به نتایج این مطالعه،متغیر سن اثر مثبت و معنیداری بر پذیرش مبالغ پیشنهادی داشته است.
کلمات کلیدی:منابع طبیعی،روستای کذاب،تمایل به پرداخت،shazam،excel
مقدمه
متاسفانه تاکنون ارزش گذاری در منابع طبیعی و محیط زیست، کمتر از حد واقعی بوده و این امر هنوز جزء قواعد روز تلقی می گردد. از این رو فهم علل ارزش گذاری کمتر از حد واقعی دارای اهمیت است. یکی از علل عمده این موضوع، مسئله شکست بازار (Market Failure) می باشد. در زمان تعیین ارزش اقتصادی یک حوزه خاص اقتصادی، تصمیم گیران معمولاً فقط هزینه و فایده های مالی یا کمی قابل مبادله در بازار را به حساب می آورند در حالی که شماری از خدمات و کالاهای آن حوزه، در بازارهای معمولی تجاری، درگیر داد و ستد نمی شوند. اقتصاددانان از این مسئله بعنوان شکست بازار یاد می کنند. بازار تنها برای برخی از کارکردهای جنگل، مرتع و سایر منابع موجود در حوزه آبخیز، قیمت تعیین می کند و حتی برای این کالاها هم بدلایلی ارزش واقعی تعیین نمی شود. ارزشگذاری اقتصادی پیامدهای زیستمحیطی میتواند اهمیت مسائل زیستمحیطی را به خوبی مشخص کند. بهعنوان مثال شهر مکزیکوسیتی دهههاست که با مشکل آلودگی هوا دست به گریبان است. پس از دهه 1980میلادی قوانین فوقالعاده سختگیرانهای با هدف تعدیل وضعیت آلودگی هوا بهکار بسته شد که البته تا حدودی نیز مؤثر واقع شده است. یک برآورد اقتصادی نشان میدهد که حذف کامل سرب از هوای این شهر میتواند باعث کاهش 70422مورد فشار خون در بزرگسالان و 498مورد سکته قلبی شود. کل هزینههای بستریشدن این افراد در بیمارستان، درمان و... حدود 48میلیون دلار برآورد شده است؛ به این ترتیب اگر تنها سرب از هوای این شهر حذف شود، سالانه میتوان حدود 125میلیون دلار در هزینههای بهداشتی صرفهجویی کرد.مصرف بهینه منابع، همان انتخاب درست و صرف هزینه کمتر است. بهعنوان مثال برای تولید غلات بیشتر طبعتاًی لازم است که علفزارهای بیشتری تخریب شوند و این یعنی تحمیل هزینه بیشتر بر مراتع. اگر ارزش مرتع و میزان سود ناشی از تولید غلات مشخص باشد آنگاه میتوان بین سود و زیان رابطه معقولی برقرار کرد و بالطبع تصمیم درستتری هم اتخاذ کرد.در مواردی که یک کالا یا خدمات زیستمحیطی خاص در بازار تعریف شده باشد، این امکان وجود دارد که بتوان ارزش ضمنی آن را با استفاده از قیمتهای بازار تخمین زد. برای ارزشگذاری زمینمعمولاً از روشهای مختلف قیمتگذاری املاک و مستغلات استفاده میشود. قیمتهای مشاهدشده در بازار که عمدتاً قیمتهای خردهفروشی زمین هستند را میتوان بهعنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت محیط مورد استفاده قرار داد. اگر زمینی مرغوبباشد، قطعاً ارزش آن در قیمتش منعکس خواهد شد؛ درواقع مقایسه میزان حاصلخیزی در اکوسیستمهایی با مدیریت مختلف میتواند قیمت زمین را نشان دهد.معیارهایی نظیر ارزش، فایده، کیفیت و کارایی از مواردی هستند که برای تعیین ارزش زمین بهکار میروند. اما روشهای ارزشگذاری غیربازاری هم وجود دارند که هدف آنها بهدستآوردن دادههای مناسب جهت آنالیز سود و زیان است. اساس این روشها را »تمایل به پرداخت مصرفکننده« یا بالاترین قیمتی که یک فرد حاضر است برای بهدستآوردن یک کالا یا خدمات زیستمحیطی پرداخت کند، مشخص میکند. اقتصادمنابع طبیعی به عرضه،تقاضاوتخصیص منابع می پردازد.درواقع زیرشاخه ای ازاقتصاداست که به بحث استخراج منابع می پردازد.هدف اصلی از اقتصادمنابع طبیعی شناخت نقش منابع دراقتصادوبهره برداری بهینه ازمنابع جهت توسعه پایدارمی باشدتااین منابع برای نسلهای بعدی هم باقی بماند.توسعه پایدار الگوئی برای بهره برداری ازمنابع هست بطوریکه علاوه بربهره برداری بهینه ازمنابع،حفاظت ازمنابع راهم برعهده داردتااین منابع برای نسلهای آینده تضمین گردد.این علم به اثرات متقابل اقتصادانسانی واکوسیستم می پردازد.به این اصل تمرکزمی یابدکه باتوجه به محدودیت های اکولوژیکی ازچه شیوه ای ازمنابع استفاده اقتصادی بشود.اقتصاد منابع طبیعی بطورسنتی روی بهره برداری بهینه از جنگلها،مراتع،آبزیان ومنابع معدنی بحث می کند. ولی اموزه علاوه براین مسائل،به مسائل جدیدی ازقبیل تغییرات آب وهوائی،اثرات کشاورزی برمحیط زیست،شهرنشینی،اقتصادانرژی وارزشیابی محصولات غیربازاری می پردازد. اقتصاددانشی است که باتوجه به کمبودکالا وابزارتولیدونیازهای نامحدودبشری به تخصیص بهینه کالاهاوتولیدات می پردازد.پرسش بنیادین
برای دانش اقتصادمسئله حداکثرشدن رضایت ومطلوبیت انسان هاست. خسروی و صبوحی ، به برآورد ارزش حفاظتی درختان گز حاشیه رودخانه فهلیان با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط پرداختند. آنها متوسط تمایل به پرداخت هر خانواده برای ارزش حفاظتی درختان گز را 5540 ریال در ماه برآورد کردند.مرادی و همکاران، میزان تمایل به پرداخت هر بازدیدکننده و ارزش تفریحی سالانه پارک جنگلی یاسوج را به ترتیب 992/73ریال و 7/43میلیارد ریال محاسبه کردند. نتایج حاصل از برآورد مدل لاجیت در این مطالعه نشان میدهد که متغیر پیشنهاد، درآمد، تحصیلات و اندازه خانوار دارای اثر معنیداری بر پذیرش مبلغ
پیشنهادی دارد. مطالعه ی فتاحی و همکاران،متوسط تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان از پارک جنگلی چهل چای 19724 ریال به دست آمده است. آبخیزداری به فر آیندتنظیم و اجرای مقدماتی برای اداره ی منابع یک آبخیز با هدف فراهم آوردن خدمات و محصولات، بدون آسیب رساندن به منابع خاک و آب، تعریف شده است و در برنامه های آبخیزداریمعمولاً بایستی عوامل اجتماعی،اقتصادی و سازمانی موثر در داخل و خارج آبخیز را نیز در نظر گرفت نجفی نژاد ( .(1376
مواد و روش ها
جامعه ی تحقیق مورد بررسی در این تحقیق گردشگران غیربومی،ساکنین منطقه بویژه دامداران و کشاورزان موجود درروستای مورد مطالعه می باشد،در مرحله اول ویژگی های فردی مصاحبه شوندگان شامل سن، جنس، تحصیلات،گروه های شغلی و محل زندگی بررسی شد.ازنظرگروه های سنی، مصاحبه شوندگان را به 4 رده تقسیم کرده به این صورت که 10-14 سال، رده اول، 15 تا 29 سال رده دوم، 30 تا 64 سال رده سوم، بالای 60 سـال رده چهارم می باشد. سپس نسبت جنسی،هرم سنی پرسش شوندگان مشخص شده است. از نظر جنس مردان بالاترین پاسخ دهندگان در این منطقه بودند که میزان آن %81 می باشد .ازنظرمیزان تحصیلات، مصاحبه شوندگان را به 2 گروه بیسواد، باسواد تقسیم وسپس فراوانی و درصد هر گروه به دست آمده است. شغل افراد مصاحبه شونده به 9 دسته متخصص، آزاد، کارمند، خانه دار، گارگر، بازنشسته، دانشجو، بیکار و سایر موارد تقسیم شده و فراوانی و درصد هر دسته محاسبه شده است. در این روش از پاسخدهندگان خواسته میشود که تمایل خود را برای پرداخت مبلغ پیشنهادی جهت استفاده تفریحی از منطقه مورد نطربا "بلی" یا "خیر" گفتن ابراز نمایند. لازم به ذکر است که برای تشزیه و تحلیل آماری، محاسبات ریاضی و تخمین پارامتر به ترتیب از نرم افزارهای Excel، Shazam استفاده شده است.
موقعیت منطقه مورد مطالعه
دهستان کذاب در استان یزد، بخش صدوق و در جنوب شرقی قله شیرکوه قرار دارد،حوزه آبخیز کذاب به وسعت 32/35 کیلومتر مربع از نواحی کوهستانی منطقه را در می گیرد. از لحاظ جغرافیایی محدوده حوزه بین عرض های جغرافیایی28 .31 52 31 تا32 .4 52 31 شمالی و طول های5.71 53 53 تا37 .12 53 53 شرقی واقع شده است. بلندترین نقطه حوضه با ارتفاع 3825 متر از سطح دریا و پست ترین نقطه حوضه با ارتفاع 1750 متر در خروجی حوزه محاسبه شده است. تنها مسیر دسترسی به حوزه جاده آسفالته صدوق-هامانه می باشد. دهستان کذاب یکی از مناطق خوش آب و هوای شهرستان صدوق است که علاوه بر داشتن آثار باستانی و تاریخی، از جاذبه های خاص اکوتوریستی نیز برخوردار است. حوزه مورد مطالعه در اقلیم نیمه خشک سرد واقع شده است که دارای دو واحد ژئومورفولوژی کوهستان و دشت سر می باشد.
