بخشی از مقاله


دانشجو، رسانه و مدگرایی بررسی نقش رسانههاي جمعی داخلی و خارجی در مدگرایی دانشجویان دانشگاه-
هاي شهر دیواندره در سال 1393


چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رسانههاي جمعی خارجی و داخلی بر مدگرایی دانشجویان صورت پذیرفته است. جامعه آماري تحقیق را دانشجویان دانشگاههاي شهر دیواندره تشکیل داده و اطلاعات از طریق مصاحبه فردي ساختیافته با 45 دانشجوي مشغول به تحصیل در سال 1393 گردآوري شد. ابزار تحقیق پرسشنامه بوده که پایایی آن با محاسبه آلفاي کرونباخ براي متغیر فاصلهاي 0/768 بهدست آمد. اطلاعات در بسته آماري spss با استفاده از جداول توافقی و تحلیل واریانس یکطرفه و دوطرفه تحلیل شد. نتایج تحقیق که با پیشینه پژوهش سازگار میباشد، از عمومیّت مدگرایی در بین دانشجویان خبر میدهد و نتایج تحلیلی تأثیر رسانههاي خارجی و برخی رسانههاي داخلی بر مدگرایی دانشجویان را تأیید میکند. اثر تعاملی مجموع رسانههاي جمعی داخلی و خارجی بر مدگرایی معنادار نیست (P≥0/05)، لاکن اثر اصلی تماشاي برنامههاي ماهواره (P≤0/05) و اثر تعاملی تماشاي برنامه-

هاي ماهواره و استفاده از مطبوعات داخلی معنادار است .(P≤0/05) استفاده از تلوزیون ایران نه به صورت اصلی و نه تعاملی بر مدگرایی اثر معنادار ندارد .(P≥0/05) رسانههاي خارجی تأثیرات عمیقی بر مدگرایی دارند و مطبوعات داخلی نیز در تعامل با رسانه خارجی، چنین تأثیري دارند. با توجه به عدم اثرگذاري تلوزیون ایران بر مدگرایی؛ متنوع کردن برنامههاي تلوزیون و دردسترس قرار دادن آن در محیطهاي دانشجویی، همچنین، کنترل استفاده دانشجویان از ماهواره و نظارت بر مدلهاي پوشش در مطبوعات داخلی، از جمله اقداماتی است که میتواند در پیشگیري از اثرات منفی رسانههاي بیگانه و برخی مجلات داخلی، چارهساز گردد.

کلید واژهها: دانشجو، رسانه، مدگرایی.

.1 مقدمه

تعداد قابل توجهی از مصرفکنندگان پوشاك مد را دانشجویان و دانشآموختگان دانشگاهها به خود اختصاص می-

دهند (ایوب، نورلینگ و تودین1،(220 : 2013 و تهیه پوشاك جدید به دلمشغولی بزرگی براي این دانشجویان مبدل شده است و بهطور کلی دانشجویان، خرید پوشاك را به چیزهاي دیگر ترجیح میدهند(حیدرزاده، اکبريمقدم و بکتاشی، :1390



1


.(62 تحقیقات نشان دادهاند، به طور فزاینده، دانشجویان وقت و هزینه زیادي را جهت گشت و گذار براي خرید پوشاك صرف میکنند. حتی اگر قدرت خرید بالایی نداشته باشند، وقت و پول زیادي را صرف رفتن به مراکز خرید و تماشاي محصولات جدید میکنند و از منابع مختلف مالی اعم از هزینههاي آموزشی، درآمد خانواده، هزینه غذا و غیره چشم-

پوشی کرده و براي خرید لباسهاي مد و لوازم جانبی آن صرف میکنند (ایوب، نورلینگ و تودین،.(220 :2013
رکود اقتصادي طولانی مدت و نرخ پایین رشد جمعیت در اروپا، از آبشخورهاي اصلی این مسئله است، که کشورهاي اروپا را مجبور کرد بسیاري از مدها و ماركهاي خود را به مصرفکنندگان جوان آسیایی که مدلهاي غربی را به مثابه یک نماد در نظر میگیرند، عرضه نمایند(ایوب، نورلینگ و تودین،(220 :2013 و جوانان آسیایی با پوشیدن آنها به بازتعریف هویت و موقعیت اجتماعی خود اقدام میکنند. به همین دلیل با وجود بحران اقتصادي غرب، بهخاطر استقبال جوانان آسیایی، بازار مد، چندان تحت تاثیر این بحران قرار نگرفته (تویکاي و جیراواتانانوکول2، (1 :2010 و در عوض توانسته با کمک ابزارهاي نوین ارتباطی، اقتصاد و فرهنگ سایر جوامع را متأثر سازد .

درگیري در مد3 یا مدگرایی که به افراط در کشش به سوي محصولات جدید به ویژه لباس گفته میشود(حیدرزاده، اکبريمقدم و بکتاشی، (62 :1390 و با هدف، آراستن ظاهر و احساس لذت آغاز میشود (ایوب، نورلینگ و تودین،:2013 (225، تا حدود زیادي از آگاهی نسبت به مد ناشی میشود(حیدرزاده، اکبريمقدم و بکتاشی، .(62 :1390 یکی از مهمترین عوامل آگاهیدهنده درباره مد، رسانهها هستند(ایوب، نورلینگ و تودین،.(226 :2013 رسانهها آگاهی دانشجویان نسبت به مدهاي روز را تحت تأثیر قرار میدهند و در روند رشد مدگرایی مانند بنگاه، عمل میکنند (تویکاي و جیراواتانانوکول،

.(7 :2010 همچنین، فرصت بهروز شدن را در اختیار افراد قرار میدهند و قشر دانشجو که از رسانهها به عنوان اولین منبع براي کسب اطلاع از مدهاي روز استفاده میکند، از جمله گروههاي هدف براي این رسانهها محسوب میشود

(آذین و پیرمحمدي،.(142 :1387 قرار گرفتن در برابر رسانهها خصوصاً رسانه خارجی ماهواره، با سیل عظیمی از مدلهاي غربی باعث شده که جوانان با الگوهاي پوششی مغایر با فرهنگ خود روبرو شوند که نتیجه این امر، تغییرات عظیم در باورها و منش دانشجویان در طول تحصیل و پس از آن میباشد. این روند اثرات منفی عمیقی در زمینه ارزشهاي اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی جامعه نیز برجاي میگذارد که میتوان آن را در گرایش و انطباق بیشتر نسل جوان با فرهنگ بیگانه مشاهده کرد (تویکاي و جیراواتانانوکول، .(2 :2010 بهاین ترتیب، درك بهتر تاثیر رسانههاي جمعی بر دانشجویان، که قشر عظیمی از جمعیت کشور ما را تشکیل میدهند(رحمانزاده و طهماسبی، (3 :1391، از طرفی در تشخیص رفتارهاي اجتماعی و سیاسی این قشر(هرسیج و همکاران، (1391 و از طرف دیگر، در توجه به مسائل زمینهساز سلایق و سبک زندگی آنان(رحمانزاده و طهماسبی، (4 :1391 حائز اهمیتی اساسی است. تغییرات چشمگیري که در طرز پوشش قشر دانشجو در مقایسه با سالهاي گذشته صورت گرفته و تأثیر انکارناپذیر این وضعیت از رسانههاي جمعی بهویژه پدیده ماهواره بهعنوان نمود بارز رسانه خارجی، مسئله اصلی تحقیق حاضر است. پژوهش در پرتو این سؤالات آغاز شده که رسانهها تا چه اندازه بر مدگرایی دانشجویان مؤثرند؟ و کدام رسانهها تأثیر بیشتري بر این روند دارد؟ در پاسخ، فرض شده که استفاده از رسانه خارجی ماهواره، رسانه داخلی تلوزیون ایران و مطبوعات داخلی ایران در مجموع بر مدگرایی اثرگذارند و هر یک، تأثیرات جداگانهاي نیز بر جاي میگذراند.


.2 ادبیات تحقیق

2

.1 .2پیشینه پژوهش

نخستین تحقیقاتی که در زمینه مدگرایی جوانان صورت گرفت، حاصل واکنش کشورهاي آسیایی و مسلمان به رواج مدهاي غربی در بازارهاي داخلی و تهدید فرهنگ این کشورها بوده است. تویکاي و جیراواتانانوکول در سال 2010

انگیزههاي خرید لباسهاي مارك و مد در بازار تایلند را جستجو کردند و تحقیقی باعنوان گرایش به مصرف محصولات لوکس در میان دانشآموزان دختر تایلندي به روش پیمایشی انجام دادند. نتایج آنان نشان داد، میزان قابلتوجهی از نیات خرید محصولات مارك و مد در بین دانشآموزان تایلندي وجود دارد. وضعیت اجتماعی یکی از شاخصهاي مهم اجتماعی است که به آن شتاب میبخشد. متغیر شناخت و آگاهی نیز رابطهاي در سطح قوي با تمایل به سمت خرید این محصولات دارد. محققین، سایر ارزشهاي شخصی را به صورت ماديگرایی، نیاز به منحصر به فرد بودن، انطباق با دیگران، و پوچی طبقهبندي کردند که همه آنها داراي سطوح بالایی از رابطه با خرید محصولات لوکس و مد هستند. در این تحقیق، قومگرایی هیچ رابطهاي با خرید محصول مد و لوکس نداشت(تویکاي و جیراواتانانوکول، .(2010 ایوب، نورلینگ و تودین تحقیقی با هدف تحلیل رفتار خرید محصولات لوکس در میان دانشجویان دانشگاههاي مالزي در سال

2013 با روش پیمایشی به انجام رسانند. پرسشنامه در پنج دانشگاه مالزي بین 450 دانشجو توزیع شد. نتایج نشان داد که درآمد و طبقه اجتماعی عوامل پیشرو در خرید محصولات لوکس در جمعیت نمونه هستند. یادگیري و حافظه، انگیزه و ارزش، ادراك، شخصیت و سبک زندگی، بازاریابی، نفوذ گروه، و محیط هم جزء عوامل اثر گذارند(ایوب، نورلینگ و تودین، .(2013

در ایران آذین و پیرمحمدي تحقیقی با عنوان بررسی نقش رسانههاي نوین با تأکید بر ماهواره و اینترنت بر هویت فرهنگی دانشجویان دانشگاههاي استان چهارمحال و بختیاري در سال 1387بهصورت پیمایش اجتماعی بر روي 390

نفر از دانشجویان دانشگاههاي استان چهارمحال و بختیاري به انجام رساندند. نتایج نشان داد جنسیت، وضعیت اقتصادي – اجتماعی، استفاده از رسانه و میزان پایبندي به موازین اسلامی، داراي رابطه معنادار با هویت فرهنگی دانشجو هستند، اما محل سکونت ارتباط معناداري نشان نداد (آذین و پیرمحمدي، .(1387 عموزاده و همکاران با هدف بررسی تاثیر عوامل جمعیت شناختی، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی مختلف بر مدگرایی جوانان تحقیقی بهصورت پیمایشی در سال 1390 انجام دادند. نتایج این محققین نشان داد که رابطه بین متغیرهایی مانند درآمد خانواده، میزان هزینههاي ماهیانهاي که صرف خرید لباس میشود، تقلید از لباسهاي تبلیغ شده در تلویزیون، ماهواره و اینترنت و تقلید از گروههاي مرجع در گرایش به مدگرایی تأثیر معنادار دارد، اما متغیرهایی مانند داشتن دوستان با پوشش ساده، دوستانی که از مدهاي روز پیروي میکنند، داشتن دوستانی از طبقه متوسط به بالا، خواندن نماز، گرفتن روزه، شرکت در نماز جمعه و شرکت در نماز جماعت، در گرایش به مدگرایی معنادار نیست(عموزاده و همکاران، .(1390 هرسیج و همکاران در سال 1391 به بررسی رابطه میان تاثیرات مصرف رسانهاي بر روي هویت اجتماعی و مدگرایی در بین 188 نفر از دختران و پسران دانشجوي دانشگاه اصفهان اقدام کردند. یافتههاي این تحقیق نشان داد که همبستگی معناداري بین ابعاد کیفیت و کمیت رسانههاي جمعی با ابعاد هویت اجتماعی پاسخگویان وجود دارد. استفاده از رسانه هاي چاپی-

نوشتاري و دیداري- شنیداري بر روي هویت ملی، گروهی، مذهبی و جنسیتی تاثیر مثبتی میگذارد و باعث تقویت این هویتها میشود، ولی با هویت قومی رابطه منفی دارد. هویت قومی کسانی که از رسانههاي الکترونیکی استفاده می-
کنند، قویتر از کسانی بوده که از این وسیله استفاده نمیکنند. تاثیر رسانههاي الکترونیک بر دیگر ابعاد هویت اجتماعی نظیر مدگرایی نیز منفی بوده است(هرسیج و همکاران،.(1391

3


.2 .2 چارچوب نظري پژوهش

تاٌثیر رسانههاي جمعی در زندگی روزانه شهروندان، محدود به تقویت یا تغییر نگرشها و رفتارها نیست، بلکه منجر به کسب ارزشها و نگرشها و الگوهاي رفتاري جدید میشود که از آن به آثار اجتماعی رسانهها تعبیر میکنند. یکی از نظریههاي مربوط به آثار اجتماعی رسانهها، نظریه یادگیري اجتماعی و جامعهپذیري البرت باندورا است. بر اساس این نظریه انسانها بیشتر آنچه را که براي راهنمائی و عمل در زندگی نیاز دارند، صرفاٌ از تجربه و مشاهده مستقیم یاد نمی گیرند، بلکه عمده آنها بهطور غیرمستقیم از طریق رسانههاي جمعی آموخته میشود (مک کوییل،(493 :2006 ادعاي اصلی باندورا این است که رسانههاي جمعی به خصوص رسانههاي تصویري، منبع اصلی یادگیري اجتماعی هستند و روي مردمٌتاثیر مستقیم دارند. این معنا که ارزشها و هنجارهاي مقبول و جاافتاده اجتماعی را از رهگذر پاداش و تنبیه نمادین به مردم یاد میدهند(مهدي زاده،.(60 :1392 در این دیدگاه ملوین دفلور و اورت دنیس، به دو جنبه متفاوت جامعهپذیري رسانهها اشاره میکنند؛ اولینِ آنها، نظریه الگوبرداري است که طی آن مخاطبان، الگوهاي رفتاري به نمایش درآمده در رسانهها را جالب و قابل تقلید تشخیص میدهند. دومین جنبه جامعهپذیري وسیعتر است و بر خلاف الگوبرداري قبلی که متوجه رفتار فردي است، نوعی رفتار اجتماعی را بیان میکند و الگوهائی را براي رفتار فرد در یک گروه اجتماعی ارائه میدهد(دفلور و دنیس،.(638 :1383 واضع نظریه کاشت جرج گربنر نیز بر آثار تدریجی و دراز مدت رسانهها به ویژه تلویزیون بر شکلگیري تصویر ذهنی مخاطبان از دنیاي اطراف و مفهومسازي آنان از واقعیات اجتماعی تاٌکید میکند(مهدي زاده،.(68 :1392 براساس این تئوري، اهمیت اساسی رسانههاي نوین، در ایجاد شیوهها و گرایشات مشترك در انتخاب، و چگونگی نگریستن به وقایع است(رحمانزاده و طهماسبی، .(3 :1391 گربنر نتیجه میگیرد که از نظر تماشاگران پرمصرف، تلویزیون عملاً، دیگر منابع اطلاعات، افکار و آگاهیها را به انحصار در میآورد و یک کاسه میکند. اثر این، یعنی آموزش جهانبینی رایج یا »کاشت« و مواجهه با پیامهاي مشابه، چیزي را تولید میکند که گربنر آن را ارزشهاي رایج میخواند. گربنر بر این باور است که، متداولسازي، هنگامی روي میدهد که تماشاي بیش از اندازه، منجر به تقارن دیدگاهها در گروهها شود. سپس، تشدید زمانی اتفاق میافتد که اثر کاشت در گروه خاصی از جمعیت بیشتر باشد(محمدپور و همکاران، .(139 :1389 در این حالت تاثیرات اجتماعی، به منظور مطابقت با آنچه در گروه شکل میگیرد رخ میدهد. این تغییر در پاسخ به حضور فیزیکی دیگران و یا فشار گروه است، که شامل فشار هنجارها و انتظارات اجتماعی میشود. بهعلاوه، انطباق نیز به عنوان نفوذ اکثریت در فرد، به این فرایند شدت میبخشد.

از جمله مهمترین نظریات مربوط، به تأثیر رسانهها به تغییر فرهنگ جوامع به سوي فرهنگ آمریکایی و غربی، رویکرد امپریالسم فرهنگی یا جهانی شدن فرهنگی و همگونی فرهنگی است که به نوعی انفعال و استحاله فرهنگی اشاره دارد (ساروخانی، کروبی، ؟: .(37 رسانههاي جمعی از قدرت تأثیرگذاري و اقناع بخشی بالایی برخوردارند. همین قدرت نمادین و اقناعی در شرایط خاصی از سوي صاحبان قدرت در نظام بینالمللی مورد سوء استفاده قرار میگیرد. در چنین شرایطی رسانهها به عنوان ابزار نظام سلطه با دستکاري در نمادها و واقعیتها به دنبال تغییر اذهان و افکار در چارچوب منافع نظام سلطه برمیآیند(عبداللهی نژاد، (15 :1390 که این همان مفهوم امپریالیسم رسانهاي یا فرهنگی است. ایده اصلی امپریالیسم فرهنگی را میتوان در نوشتههاي متفکرینی چون والرشتاین مشاهده کرد. از نظر والرشتاین، جهانی شدن فرهنگی به معناي سیطره فرهنگ غرب بر دیگر فرهنگهاست که به دوگانگی فرهنگی منجرخواهد شد. سلطه غرب به ابزارهاي نوین رسانهاي بهویژه شبکههاي جهانی ماهوارهاي و اینترنت به بیثباتی فرهنگی، ارزشی و هویتی درکشورهاي پیرامونی منجر میشود. برخی از صاحبنظران با تأکید بر اهمیت نقش رسانهها معتقدند، امروز رسانهها، نه به مثابه ابزار، بلکه همشأن دولتهاي ملی عمل میکنند و از حیث توانمندي و امکانات در

4


شکلدهی به ماهیت جامعه انسانی، حضور فعال دارند و معناي تازهاي از زندگی پدید میآورند. در چنین رابطهاي، معمولاً فرهنگها، منفعل و پذیرندهاند و حتی ضمن پذیرش فرهنگی که جهانی شدن اقتصادي حامل آن است، ویژگی هاي خود را از دست میدهند .این برداشت، در واقع همان نظریه امپریالیسم فرهنگی است که فرد این جهانی شدن را در خدمت گسترش نوعی فرهنگ مصرفی میداند(ساروخانی، کروبی، ؟: .(39 نظریه ژوزف کاپلا با عنوان میمیها یا رسانههاي سرایتدهنده نیز میتواند چارچوب تفهیمی قوي از تأثیر رسانهها بر تغییر نگرشها والگوهاي رفتاري اعم از الگوي پوشش و مدگرایی به دست دهد. کاپلا وسایل ارتباط جمعی را به عنوان مجموعه عواملی میبیند که موجب تکثیر ایدهها یا اشاعه آنها از طریق فرآیند تقلید میشوند. منظور کاپلا از »تقلید« همان چیزي نیست که بین دو نفر اتفاق میافتد؛ یعنی تقلید یک فرد از دیگري، بلکه او از نوعی تقلید رفتاري ذهنی و همهگیر سخن میگوید که این موارد تقلید شده را با هویت دقیقشان در ذهن نداریم، اما نتایج آنها را میبینیم و آنها را در رفتار دیگران تجربه میکنیم .
کاپلا این فرآیند تقلید را »میمی« مینامد. میمیهایی که از طریق رسانههاي جمعی ایجاد میشوند، نظیر »مدها« و

اصطلاحهایی که مردم آنها را از رسانه یاد گرفتهاند، به مرور زمان به فرهنگ تبدیل میشوند. ازاین رو، وي اظهار می-

دارد که رسانهها میتوانند نگرش مخاطبان خود را به محیط دگرگون سازند (جلالی و قمرانی، .(46 :1391
در تمامی این نظریهها میتوان به نقش پررنگ رسانهها بهخصوص رسانههاي تصویري و در کشورمان ایران به نقش شبکههاي ماهوارهاي در ارائه سبکها و الگوهاي رفتاري و پوششی پی برد که منجر به گرایش جوانان بهویژه جوانان دانشجو به مدها و الگوهاي رفتاري و نگرشی متفاوت با فرهنگی ایرانی اسلامی میگردد. نقشی که طی آن سرمایهداري جهان براي کسب سود بیشتر از رسانهها به عنوان ابزاري جهت رسیدن به منافع خود استفاده میکند.

دیدگاههاي نظري فوقالاشاره در رابطه با تأثیر پیامهاي رسانهاي بر مدگرایی و تبیین پدیده مدگرایی بر اساس نوع رسانهاي که دانشجو استفاده میکند، در متغیرها و فرضیات پژوهش حاضر منعکس شده است.

.3 روش تحقیق

تحقیق حاضر که در یک مقطع زمانی به انجام رسیده، از لحاظ هدف، کاربردي و از نظر نحوه جمعآوري و تحلیل اطلاعات، پیمایشی و از نوع توصیفی- تحلیلی میباشد. جامعه آماري و واحد تحلیل را دانشجویان دانشگاههاي شهر دیواندره تشکیل دادهاند. انتخاب نمونهها با روش دسترسپذیر براي حجم نمونه 45 نفري از دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاههاي پیامنور، آزاد و علمیکاربردي انجام گرفت و براي جمعآوري اطلاعات، با هر دانشجو به صورت فردي مصاحبه ساختمند به عمل آمد. ابزار تحقیق پرسشنامه است که از روایی صوري برخوردار بوده و پایایی آن با محاسبه آلفاي کرونباخ براي متغیر فاصلهاي0/721 به دست آمد. اندازهگیري متغیرهاي سنجش به این صورت بود که متغیر وابسته مدگرایی با 7 سؤال استاندارد، متغیر رسانههاي جمعی شامل تماشاي برنامههاي ماهواره با یک سؤال، استفاده از تلویزیون داخلی و استفاده از مطبوعات داخلی هرکدام با یک سؤال در طیف لیکرت اندازهگیري شدند. کلیه اطلاعات در بسته آماري spss با استفاده از جداول توافقی و آزمونهاي آنالیز واریانس یکطرفه و دوطرفه تحلیل شده است.


4. تحلیل اطلاعات

4. .1 توصیف


5

ششمین همایش سراسري آسیب هاي پنهان زیست دانشجویی


از مجموع دانشجویان مورد مطالعه 22/7درصد پسر و 77/3درصد دختر میباشند. میانگین مدگرایی پسران دانشجو

19/22 و دختران دانشجو18/51 است. براي نشان دادن میزان مدگرایی بر حسب استفاده از ماهوار، استفاده از برنامه-

هاي تلویزیون داخلی ایران و همچنین استفاده از مطبوعات داخلی از جدول توافقی استفاده شده که در جدول شماره1
خلاصه شده است. مقادیر جدول نشان میدهد کسانی که گرایش نسبی به تماشاي ماهواره دارند، در متغیر مدگرایی نیز نمره بالاتري به دست آوردهاند (جدول .(1

درخصوص میزان مدگرایی بر حسب استفاده از برنامههاي تلویزیون داخلی نیز مشاهده میشود، بالاترین ارقام
جدول، بر روي گزینههاي زیاد و خیلی زیاد متمرکز هستند. یعنی، آن تعداد از نمونه که به میزان زیاد برنامههاي تلوزیون ایران را تماشا میکنند، در متغیر مدگرایی نیز داراي نمره بالایی هستند. همچنین پاسخگویانی که خیلی زیاد برنامههاي تلویزیون داخلی را تماشا میکنند نیز به میزان زیاد مدگرا هستند(جدول .(1 درخصوص میزان مدگرایی برحسب استفاده از مطبوعات داخلی ایران نیز ارقام جدول نشان میدهد دانشجویانی که از مطبوعات داخلی کم استفاده میکنند، تا حدودي و زیاد مدگرا بودهاند. دانشجویانی که خیلی زیاد از مطبوعات داخلی استفاده میکنند نیز تا حدودي و زیاد مدگرا بودهاند (جدول .(1

.2 .4 تحلیل

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید