مقاله در مورد‌ حشرات و جوندگان موذی

بخشی از مقاله

حشرات و جوندگان موذي

از ديرباز حشرات و جانوران موذي به سبب ايجاد مزاحمت براي انسان و ساير موجودات زنده مورد توجه قرار گرفته اند .اين موجودات با گزش و نيش خود مزاحمت بسياري براي انسان فراهم مي آورند و گاه نيش سمي آنان مرگ موجودات را به همراه داشته و مشكلات عديده اي پيامد اين گزش مي باشد .گاهي اوقات نيش و گزش باعث تحريك و آلرژي شديد مي شود .انتقال عوامل بيماري زا به روشها و به صورت مختلف توسط حشرات و جانوران موذي و ايجاد اپيدمي هاي چندان بزرگ جان هزاران انسان را با خطر جدي مواجه نموده و گاهي سبب مرگ مي شود .
در ادامه سعي گرديده به معرفي چند نمونه از حشرات و جانوران موذي از لحاظ اهميت پزشكي و راههاي مقابله با آنها پرداخته شود .

پشه ها :
اهميت پزشكي :
بيماريهاي مالاريا ،وشرريا بانكروفتي ،تب زرد ،تب دانگ ،بروگيا مالائي ،آربوويروسها و ويروسهاي مولد آنسفاليت بيماريهايي هستند كه توسط پشه ها منتقل مي شود .
راههاي مبارزه :
الف )مبارزه با لاروها
1- مبارزه بيولوژيك :استفاده از ماهيها مانند آفانيوس و گامبوزيا
2- مبارزه فيزيكي :زهكشي اراضي ،از بين بردن آبهاي راكد ،جلوگيري از ورود فاضلابها به اراضي كشاورزي ،پركردن گودالها و چاله ها ،ايجادتغيير شكل درلانه هاي لاروي،كندن و از بين بردن گياهان آبزي
3- مبارزه شيميايي:استفاده از حشره كشهايي كه خاصيت لارو كشي دارند مانند Abate ،استفاده از روغنهاي معدني مانند نفت و گازوئيل
4- مبارزه تلفيقي :تلفيق دو يا چند راه مبارزه مانند تلفيق مبارزه بيولوژيك و شيميايي
ب )مبارزبا بالغين
1- محافظت شخصي :مسدود كردن در و پنجره با استفاده از توريها –استفاده از پشه بندو پشه كشهاي برقي –استفاده از آئروسل ها(اسپري) –استفاده از دور كننده ها (پمادهاي حاوي دي متيل فتاليت)
2-سم پاشي ابقايي :استفاده از حشره كش ها مشروط بر اينكه مقاومت نسبت به آنها مشاهده نشده باشد .

مگس خانگي :
اهميت پزشكي :در انتقال بسياري از عوامل بيماريزا از طريق مكانيكي (برگرداندن غذاي خورده شده ،مدفوع ،موهاي موجود بر روي پاهاي بدن بر روي سطوح و مواد غذايي )نقش دارد از جمله :
-ويروسها (از قبيل فلج اطفال،تراخم،هپاتيت )
-ريكتزياها و باكتريها (از قبيل تب كيو ،وبا ،حصبه ،سل ،جذام ،سياه زخم)
راههاي مبارزه

الف )بهسازي محيط
-قراردادن مواد زائد و زباله داخل كيسه زباله پلاستيكي و بستن زدن آنها ،سوزاندن و دفن زباله
ب)مبارزه فيزيكي
-نصب توري بر روي درب پنجره و هواكش ساختمان ها
-نصب تله هاي نوري ماوراءبنفش در فروشگاههاي مواد غذايي و رستوران ها
ج)مبارزه شيميايي
-استفاده از اسپري حشره كش
-سم پاشي اماكن داخلي و خارجي با استفاده از حشره كشهاي ابقائي به شرط نداشتن مقاوت نسبت به آنها
-استفاده از طناب هاي آغشته به حشركشها
-استفاده از طعمه هاي جامد يا مايع :مخلوط شكر يا سبوس با حشره كش به غلضت 1تا2 درصد و قرار دادن آنها در دسترس مگس ها
-سم پاشي مرتب محل جمع آوري زباله ها

ساس تختخواب =ساس رختخواب
اهميت پزشكي :
آزار نيش و گزش ،ايجاد آلرژي و ناراحتي مي كند .
راههاي مبارزه :
-دقت در هنگام خريداري لوازم چوبي دست دوم
-مبارزه شيميايي (استفاده از مالاتيون 2 درصد –استفاده از ديازينون 5/0 درصد –استفاده از پريمفوس متيل 1درصد –استفاده از پروپكسور=بايگون 1 درصد –استفاده از كارباريل 1 درصد(سوين ) –استفاده از بنديو كارب 24/0 درصد(فايكام) –استفاده از دلتامترين 005/0 درصد –استفاده از بيوزرمترين

توجه :بايد كليه شيارها ،شكافها، درز لوازم چوبي و كف اطاقها سم پاشي شود .براي هر 25 تا 50 متر 1 ليتر حشره كش كافي است .فاصله 2 سم پاشي كمتر از دو هفته نباشد .

کنترل هیره (کنه انسانی و دامی یا مایت) مولد بیماری گال
یکی دیگر از بیماریهایی که در زمانها و در محلهای خاص بوجود می آید بیماری گال است که توسط یک بندپا (مایت یا هیره ) به نام سارکوپت اسکابیئی ایجاد میشود. با ورود و فعالیت این هیره داخل پوست، در نواحی مخصوص از بدن خارش شدید ایجاد میشود که علا

وه بر خارش، محل خراشها هم راه ورودی برای باکتریهای مختلف میباشد که عفونت ثانویه پیامد آن است . این بیماری در جوامعی مشاهده میشود که تعداد زیادی از افراد مجبورند با هم در یک محل و تحت شرایط خاص زندگی کنند مانند زلزله ، سیل و سایر بلایا .
جهت درمان بیماری گال
1 – مالیدن کرم یا امولسیون 1% گامکسان بر روی بدن ، استفاده از بنزیل بنزوات 10% . داروهایی نظیر میتیگال نیز در صورت در دسترس بودن توصیه میشود . یک بار درمان کافیست ولی اگر به میزان کافی دارو در دسترس باشد 7-2 روز بعد تکرار شود .
2 – جوشاندن ملحفه ها و لباسها (عدم استفاده از ملحفه ها و لباسهای زیر آلوده لااقل برای یک هفته )
3 – سمپاشی کمپ یا چادر با استفاده از حشره کشهای بهداشتی
کلیه افراد اعم از آلوده یا سالم که در یک محل زندگی میکنند بایستی در یک زمان از مواد فوق استفاده نمایند تا بیماری کنترل شود.

شپش سر و بدن
اهميت پزشکي :
انتقال بيماريهاي پديکولوزيس ‘ تيفوس اپيدميک و آندميک ‘تب خندق ‘تب راجعه اپيدميک ‘تيفوئيد ‘تب ولگردان توسط شپش بدن مي گردد و بيماري زرد زخم توسط شپش سر ايجاد مي شود .
راههاي مبارزه :
1-شپش سر :
-رعايت بهداشت شخصي و آموزش بهداشت در مدارس
-شستشوي مرتب سر با آب گرم و صابون يا شامپو
-شانه کردن موها با استفاده از شانه هاي فلزي يا چوبي دندانه ريز
-استفاده از شامپوهاي اختصاصي مانند شامپو پرمترين 1 درصد
-استفاده از گرد حشره کشها مانند پرمترين 5/0 درصد ومالاتيون 1 درصد
2-شپش بدن :
-تعويض لباسها
-عدم استفاده از لباسهاي ديگران

-شستشوي لباسها و ملحفه ها در حرارت 60 درجه سانتيگراد
-اطو کشيدن لباسها خصوصا درزها و چين هاي لباسها
-عدم استفاده از ملحفه ها و لباسهاي آلوده به مدت 1 ماه
-استفاده از گرد حشره کشها ‘مانند استفاده از کارباريل (سوين ) 5 درصد ‘پروپکسور(بايگون ) 1 درصد ‘تمفوس 2 درصد ‘و ساير حشره کشهايي که شپشها نسبت به آنها مقاومت نشان نداده اند مشروط بر اينکه مورد مورد تاييد وزارت بهداشت و درمان باشد

ککها :
اهميت پزشکي
1- آزار نيش و گزش ککها
2- طاعون
3- تيفوس آندميک
4- سستودها
5- سالمونلوزيس
مبارزه :
1-حفاظت شخصي
استفاده از مواد دور کننده مانند بنزيل بنزوات ‘دي متيل فتالات و دي اتيل تولاميد
2-حيوانات خانگي
-گردپاشي حيوان :مالاتيون 5-2 درصد ‘کارباريل 5-3 درصد و پرمترين 1 درصد
-سم پاشي محيط زيست :مالاتيون 2 درصد ‘ديازينون 5/0 درصد (سم پاشي هر دو هفته يکبار تکرار شود .
3-اماکن مسکوني

-سم پاشي منازل و مسير حرکت جوندگان :مالاتيون 5 درصد ‘ديازينون 2 درصد و کارباريل 5-3 درصد
-گردپاشي کف منازل :بنديوکارب(فايكام ) 1 درصد ‘کارباريل 5(سوين ) درصد ‘پروپکسور(بايگون ) 1 درصد ‘دلتامترين 005/0 درصد
پرمترين 5/0 درصد ديازينون 2 درصد ‘مالاتيون 5 درصد و پريمفوس متيل 2 درصد

سوسريها (سوسکها )

سوسك ها ( هيولا هاي كثيف )
اين روزها كمتر ساختماني است كه در گوشه وكنار آن آلودگي به سوسكها وجود نداشته باشد. تاكنون بيش از هزار نوع سوسك شناسايي شده‌اند كه فقط تعداد معدودي از آنها تمايل به ورود به اماكن مسكوني داشته و از نظر بهداشتي پراهميت هستند.
بهترين روش عاري ساختن محيط از زيانها و مشكلات به وجود آمده به وسيله حشرات، كنترل خود حشرات است كه اين كنترل بايستي با مطالعات كافي در مورد نحوه زندگي حشره، محيط زيست و…. انجام پذيرد تا باعث بروز مشكلات ديگر نشود.
سوسريها يا سوسكها:
سوسكها در تمام دنيا، خصوصاً مناطق گرمسير انتشار داشته و گرما دوست مي‌باشند و در طول روز پشت رادياتورها، لوله‌هاي آب‌گرم، نقاط تاريك مثل مجاري فاضلاب، توده‌هاي زباله، زير قفسه‌ها و كشوها و دستشويي و حمام يافت ميشوند. اين حشره در شب فعال است و روي كف اطاقها و جاهاي مختلف دنبال غذا مي‌گردد. سوسكها همه چيزخوار و پرخوار هستند و به برگرداندن بخشي از غذاي خود كه كمي هضم شده و همچنين دفع مدفوع روي غذا و يا هرچيز ديگر عادت دارند. فرم بدن سوسك به گونه‌اي است كه ميتواند از شكافهاي باريك عبور كند. سوسكهايي كه وارد اماكن انساني شده و از نظر بهداشتي اهميت دارند شامل سوسكهاي آلماني، آمريكايي، استراليايي، شرقي و …. ميباشند.
سوسكهاي آلماني بيشترين پراكندگي را در دنيا داشته و حدود ۲-۱ سانتي‌متر طول دارند. اين سوسكها به رنگ زرد مايل به قهوه‌اي بوده و قدرت پرواز دارند و سريعتر از گونه‌هاي ديگر تكثير يافته و زياد مي‌شوند. سوسكهاي آمريكايي طول بيشتري داشته و داراي رنگ قهوه‌اي روشن بوده و مي‌توانند پرواز كنند.
سوسكها تخم‌هاي خود را داخل كپسولهايي مي‌گذارند كه تقريباً شبيه لوبيا قرمز است. بعضي گونه‌ها مثل سوسك آلماني كپسول تخم را تا چند هفته همراه خود حمل مي‌كنند تا تخم براي باز شدن آماده شود. بعضي ديگر تخمها را مستقيماً داخل شكافها مي‌گذارند. در موقع باز شدن تخم، سوسك جوان كاملاً سفيدرنگ و بدون بال است و تعداد نوزادان داخل كپسول در گونه‌هاي مختلف بين ۴۸-۱۴ عدد گزارش شده است كه با چند بار پوست اندازي به يك سوسك بالغ تبديل مي‌شوند.

نقش سوسكها در انتقال بيماري‌ها:
سوسكها معمولاً تمايل به نزديك شدن و گاز گرفتن انسان ندارند. ولي در مورد نوزادان و افراد ناتوان و ضعيف مواردي از گازگرفتگي سوسكها ديده مي‌شود. كه گاهي موجب زخمهاي سطحي و عفوني مي‌شوند. سوسكها ناقل عوامل بيماريزاي مختلف مانند ويروسها، باكتريها، تخم انگلها و غيره مي‌باشند.
عوامل بيماريزايي را كه تاكنون توانسته‌اند از بدن سوسكها جدا كنند شامل ويروسهاي فلج اطفال،‌ دو نوع قارچ بيماريزا، عامل بيماري تب زرد، وبا، ديفتري، كزاز، سل، ژيارديا و انواع اسهال خوني و ….. مي‌باشند. گاهي نيز مواد مترشحه از بدن سوسك مانند مدفوع، استفراغ و اصولاً خود سوسكها براي بعضي افراد ايجاد حساسيت مي‌نمايند.
لازم به يادآوري است كه وجود سوسكها بخصوص وقتي به تعداد زياد باشند براي بسياري از اشخاص واكنشهاي رواني ايجاد مي‌كند.
سوسكها بخصوص در محلهايي مثل بيمارستانها كه عوامل بيماريزا به ميزان فراوان و از انواع مختلف وجود دارند بسيار خطرناك مي‌باشند.
مبارزه :
با توجه به زيانهاي بهداشتي و اقتصادي ناشي از وجود سوسكها در اماكن لازم است كه محيط زيست انساني از وجود اين حشرات پاك شده و پيشگيريهاي لازم جهت جلوگيري از پيدايش و ازدياد آنها به عمل آيد. بهسازي محيط بهترين روش مبارزه با سوسكها است كه طي آن لازم است پناهگاههاي سوسكها از بين برده شوند. براي اين منظور بايد در چهارچوب درهاي فرسوده تعويض شوند و كليه شكافهاي ديوارها، كف، سقف، درزهاي بين پله‌ها و …. با سيمان يا مصالح ديگر دقيقاً‌ گرفته شوند. گاهي لازم است بندكشي بين كاشي‌هاي ديوار و كف و حاشيه و اطراف قرنيزها تشديد گردد.
حفظ بهداشت، نظافت ساختمانها و جمع‌آوري، حمل و دفع بهداشتي زباله‌ در داخل اماكن و معابر تاثير مستقيم بر كاهش تعداد سوسكها دارد. از ريخت و پاش مواد غذايي و انبار كردن پس مانده‌هاي مواد غذايي و نان خشك در ساختمانها بايد جلوگيري شود.

پوشاندن آب انبارها و مخازن آب، دفع صحيح فاضلاب، نصب صحيح و تراز نمودن سيفونها، خشكاندن محيط‌هاي مرطوب، گذاشتن توري در مدخل هواكش فاضلاب‌ها و چاههاي فاضلاب و گذاشتن سرپوش كف‌شويه‌ها از ورود و خروج سوسك و لانه گزيني اين حشره جلوگيري مي‌كند.
علاوه بر به كارگيري موازين بهسازي، با استفاده از سموم حشره‌كش نيز مي‌توان به مبارزه با سوسكها پرداخت كه اين روش با توجه به ايجاد آلودگي محيط زيست به عنوان آخرين روش براي مبارزه با سوسكها تلقي مي‌گردد.

اگرچه وجود سوسكها در اماكن موجب بروز مخاطرات بهداشتي فراوان مي‌گردد اما خطرات ناشي از استفاده از تركيبات سمي براي از بين بردن آنها بخصوص در صورتي كه با رعايت كامل جوانب احتياط نباشد به مراتب بيشتر از وجود سوسكهاست.
نوع سم و نحوه سمپاشي بايد توسط افراد ورزيده و متخصص اين امر انتخاب گردد و سمپاشي بايد توسط اين افراد انجام شود. هنگام سمپاشي بايد كليه موازين احتياطي رعايت گردد.
لازم است قبل از سمپاشي محلهاي مورد نظر تميز و در صورت امكان شستشو گردند و مواد غذايي، ظروف غذاخوري، وسايل كودكان و وسايل خواب و پرندگان بايد از محل خارج يا روي آنها كاملاً پوشانيده شود.
براي مبارزه با سوسكها، يك بار سمپاشي محلهايي كه زود به زود شسته مي‌شود و استفاده از سمومي كه اثر ابقائي آنها كم است كافي نمي‌باشد و ممكن است كپسولهاي تخم موجود در محل كه پنهان مي‌باشند به تدريج باز شوند، بنابراين لازم است سم بيش از ۲-۳ ماه روي سطوح باقي بماند و يا در صورت شستشوي محل، سمپاشي بايد تكرار گردد.
علت عدم موفقيت در مبارزه:
از علل عدم موفقيت در مبارزه با سوسكها مي‌توان ورود سوسكها را از ساختمانهاي مجاور از طريق درزها و شكاف و منافذ زير دربها و يا انتقال سوسك يا تخم سوسك توسط اشيا و لوازم خريداري شده از خارج منزل دانست.
اهميت پزشکي :
عوامل بيماري زا را بطور مکانيکي منتقل مي کند مانند:ويروسها (ويروس فلج اطفال )‘تک ياخته ها ‘ باکتريها ‘کرمها و نماتدها ‘دفع مواد آلرژي زا
مبارزه :
1-بهسازي محيط و کنترل مکانيکي
-جلوگيري از ورود سوسريها به داخل ساختمانها ‘نصب توري بر روي دربها و چاههاي فاضلاب ‘کنترل لوازمي که وارد منازل مي شود مانند :گوني هاي برنج ‘شانه هاي تخم مرغ ‘و سبزيجات
-جمع آوري پس ماندهاي غذا
-نگهداري غذا در ظروف در بسته
-قراردادن زباله در کيسه هاي پلاستيکي و بستن درب آنها و يا ظرو

ف سربسته و دفع به موقع آنها
-درزگيري شکافها
2-مبارزه شيميايي
-استفاده از طعمه ها (مواد غذايي حاوي قند ، چربي و نشاسته به علاوه يك حشره كش يا استفاده از اسيد بوريك به علاوه ماده نشاسته دار و زرده تخم مرغ)
-استفاده از سموم مختلف مشروط بر اينکه نسبت به اين سموم مشاهده نشده باشد .
-استفاده از مالاتيون 5 درصد ‘ديازينون 2 درصد ‘دوراسبان 2 درصد ‘بايگون 1 درصد و سايپرمترين
-استفاده از نفت و گازوئيل(به ميزان 1تا2 قاشق ) در مناطق آلوده به سوسري آمريكايي داخل چاههاي فاضلاب (دقت شود لوله پليكا نباشد )

عقربها :
اهميت پزشکي

گزش عقربها مشکلاتي براي انسانها ايجاد مي نمايد که از يک واکنش موضعي جزئي تا دگرگونيهائي که منجر به مرگ مي شود متغير است .علائم کلينيکي بستگي به نوع گونه عقرب ‘مقدار سم دريافت شده ‘قواي جسماني ‘موقعيت سني ‘تعداد نيش و فصل گزش متفاوت است .
ماده سمي در نيش عقربها بستگي به اندازه آنها ندارد .تعدادي از عقربهاي بزرگ بدون خطر مي باشند و نيش آنها فقط باعث تورم و التهاب و سوزش مي شود در حالکه اغلب گونه هاي کوچک خطرناک هستند .سم عقرب داراي موادي است که روي اعصاب تاثير مستقيم داشته و علائم مسمويت را ايجاد مي کند که شامل عرق زياد ‘تنفس سريع ‘تهوع ‘استفراق ‘تشنج ‘و افزايش ترشحات بدن مي باشد .مرگ غالبا به علت فلج دستگاه تنفس و نارسائي قلب پيش مي آيد .
مبارزه با عقربها
1-داخل اماكن
-استفاده از امولسيون حشره کشهاي :بنديو کارب(فايكام ) 48/0-24/0 درصد ‘پروپکسور 2 درصد ‘ليندين 5/0 درصد
-استفاده از گرد حشره کشهاي :بنديو کارب (فايكام )1 درصد ‘کارباريل(سوين ) 5-2 درصد ‘پروپکسور(بايگون ) 2 درصد ‘ليندين 1 درصد
2-در خارج ازاماکن
-استفاده از حشره کشهاي فوق ‘دقت شود قسمتهايي از ساختمان که با خاک تماس دارند مانند پي ها و ستون هاي لااقل تا 60 سانتي متري سم پاشي شود .
اقدامات احتياطي
-پوشيدن کفش در مناطق آلوده ‘خصوصا شبها
-دقت درهنگام پوشيدن لباسها
-قراردادن يخ در محل عقرب گزيدگي تا رساندن بيمار به مراکز بهداشتي

مارها :
اهميت پزشكي :
هر ساله تعدادي از مردم(به ويژه كودكان) در اثر نيش مار جان خود را از دست مي دهند .اين افراد بيشتر افرادي هستند كه در بوته زارها و علف زارها تردد مي كنند .
علائم محلي مارگزيدگي :

الف )علامت نيش يا دندان مار بر روي پوست ،جاري شدن خون ،ورم ،درد شديد ،احساس سوزش ،وجود لكه ،درمحل گزيدگي
ب)علائم عمومي :تهوع ،استفراغ ،عرق شديد ،تب و لرز،سرد شدن پوست ،رنگ پريدگي ،سردرد ،سر گيجه ،احساس سستي و ضعف ،اشكال در بلع غذا ،اشكال در تكلم وتنفس ،كند يا تند شدن نبض ،تيرگي ديد و افتادگي پلك چشم ،خونريزي عمومي ،اضطراب و شوك
ج)علائمي كه با تاخير به وجود مي آيد :سستي ،بي حسي ارگانهاي بدن ،سوزش ،شل شدن ماهيچه ها ،اشكال در تنفس ،بهم ريختن افكار ،فلج
مبارزه با مار :
1-استفاده از چسبهاي نظير آترارت و تله هاي محتوي ماده چسبناك (مقداري از اين چسبها را بر روي تكه سنگ يا كاشي ريخته و آن را در محل رفت و آمد مار بيشتر در كنار و حاشيه ديوار قرار دهيد )
2-استفاده از طعمه هاي محتوي سموم
اقدامات احتياطي :
جلوگيري از تجمع لوازم اسقاطي ،الوار ،سنگ و خاك نزديك اماكن مسكوني

موشها دشمن اصلی انسانها در شهر
جوندگان يا (Rodents) گروه بزرگي از پستانداران را با حدود2000جنس تشكيل ميدهند از جمله موش درگروه ياد شده شامل موشهاي بزرگ يا Rat با (قريب 500 جنس) موش خانگي يا Mouse با (قريب 130 جنس) مي باشند. موش خانگي MusMusculus ، موش سياهRattusrattus و موش قهوه اي Rattus norvegicus راميتوان سه گونه عمده از جوندگان نام برد كه دراغلب نقاط دنيا از جمله تهران مشاهده مي شوند و اغلب موجب خسارت مي گردند ازلحاظ اكولوژيكي جوندگان يكي ازحلقه هاي اصلي زنجيره غذايي در طبيعت هستند لذا اهميت شناخت جوندگان در يك سيستم ضروري است . از نظر اقتصادي موش ها علاوه بر خسارت به محصولات غذايي و كشاورزي وخدمات بهداشتي همواره خطر بزرگي براي زندگي بشر محسوب مي گردند .
موش ها مي توانند مخزن وعامل انتقال وانتشار عوامل بيماريزاي انساني اعم از ويروس ، ريكتزيا Ri KTezyA باكتري اسپيروكت ، پروتوزوا ProtozoA و انگل باشند .به همين دليل موش هايي كه در جوار انسان زندگي مي كنند همواره بعنوان يك آفت مهم بهداشتي تلقي مي گردند.

مسموميت از نوع سا لمونلايي از جمله بيماريهاي انتقال يافته توسط اين جانور مي باشد كه عامل بيماري از طريق خوردن غذاي آلوده به ادرار ، مد فوع يا بزاق موش به انسان منتقل مي گردد .
بعضي از موشهای نروژي در برخي موارد ممكن است حتي به انسان حمله كرده و در نتيجه گاز گرفتگي نوع اسپريل