بخشی از مقاله
بررسي عوامل موثر در پيدايش رفتارهاي ونداليستي جوانان و نوجوانان (تخريب آگاهانه اموال عمومي)
پیشگفتار :
من مطمئن هستم شما خواننده گرامی تاکنون در خیابانها ، مدرسه ، محل تحصیل ، اتوبوسها ، استادیومهای ورزشی و یا پارکهای محل اطراف زندگیتان و یا سایر نقاط شهر حتماً با اشیاء و لوازم خراب شده و یا نوشته های مستهجن برخورد داشته اید و شاید از دیدن همه این نابسامانیها احساس دلزدگی و ملامت در وجودتان شکل گرفته باشد و یا اگر به اتفاق دوستان و اقوام به مسافرت و یا یک گردش کوتاه رفته باشید باز هم چشمهای نظاره گر شما از دیدن این آشفتگیها و خرابکاریها متاسفانه بی نصیب نبوده است ! در هر نقطه و هر مکان می توانید شاهد این گونه تخریبات باشید ولی آیا تاکنون به این گونه موارد به عنوان یک معضل اجتماعی و حتی یک روحیه بیمارگونه نگاه کرده اید و درباره آن به تفکر پرداخته اید؟
به هر حال من از نوع نگاه و تفکر شما آگاه و مطلع نیستم ولی دیدن این آشفتگیها و خرابکاریها برای من ، انگیزه ای را به وجود آورد تا درباره این مسئله به مطالعه و تحقیق بپردازم و درباره علت و انگیزه های این گونه خرابکاریها ، شرایط رشد و گسترش آن و دیگر زمینه های این معضل اجتماعی آگاهی پیدا کنیم.
امیدوارم که مطالعه این پژوهش برای شما و سایر دوستانی که این اثر را مطالعه می کنند سودمند واقع شود و دریچه ای تازه را نسبت به مسائل اطراف برایتان بگشاید.
فصل اول : كليات
مقدمه
تاريخچه در جهان و برخي ا زكشورها
تاريخچه در ايران
چارچوب نظري
مفاهيم
ادبيات
هدف تحقيق
فايده تحقيق
مقدمه :
با نگاهی به تاریخچه زندگی اشخاص مشاهده می کنیم که هنگامی که فرد عرصه گروههای اولیه را ترک می گوید و قدم به پیوستگیهای متعدد و وضعیات ساختار نیافته می گذارد و سرو کار با کسانی پیدا میکند که به عنوان اعضای جامعه از افرادی مختلف تشکیل می شوند و ارزشهای متفاوتی را نمایندی می کنند ، ارزشهای الگو یافته که در گروههای اولیه اخذ شده اند ، مضافاتی از طریق تعاملات اجتماعی پید می کنند که معنی تجارب اولیه او را تغییر می دهند.برای آنهایی که به دنبال ارزشهای الگو شده می روند و به نتایجی می رسند که به آنها تعلیم داده شده بود که
انتظارش را داشته باشند ، الگویی مفروض در رفتار علنی آنها در ساختار روانی شان شید می شود و برای آنها که از الگوی پیشین تبعیت می کنند ولی به نتایجی غیر از آنچه که پیش بینی می کردند برخورد می نمایند وضع تازه ای بوجود می آید که عبارت است از پدید آمدن دگرگونی در رفتار علنی یا ساختار روانی آنها و یا ترکیبی از هر دو (پویان ، 1373، ص11).
با نگاهی هرچند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و موشکافانه در اطرافمان هر روز می توانیم شاهد صدها نوع رفتار باشیم که جملگی حکایت از عدم تطابق و ناهماهنگی رفتارهای انسانی و مناسبات بین آنها با محیط اطراف دارد.
ملاحظه موارد گوناگون ، متعدد و متنوع اعمال تخریب ارادی اموال عمومی در اجتماع از قبیل : تخریب عمومی تلفن های عمومی ، پاره کردن روکش های صندلی اتوبوسها ، تخریب عمومی انواع لوازم روشنایی و تزئینی پارکها ، حکاکی کردن اشکال ، شعرهای نابهنجار در تنه درختان و نیمکت ها ، از بین بردن علائم راهنمایی و رانندگی ... صدها نمونه رفتار ضد اجتماعی دیگر ، که همه این موارد خود گواهی بر این ادعاست.
با توجه به مطالبی که در بالا ذکر شد در این طرح پژوهشی قصد داریم تا علل و ریشه های ناهنجاریها و رفتارهای وندالیستی (تخریب آگاهانه اموال عمومی) را در میان برخی از پسران دانش آموز دوره راهنمایی منطقه چهار تهران مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم.
تاریخچه در جهان
در جوامع کنونی با توجه به گسترش روند شهر نشینی و متداول شدن استفاده از اموال عمومی و به تبع آن اضافه شدن دامنه تخریبات و اقدامات خرابکارانه این پدیده یکی از موضوعات مهم و مطرحی است که محققان و اندیشمندان کشورهای توسعه یافته و بعضاً برخی کشورهای در حال توسعه را گرد هم می آورد تا درباره چرایی و راهکارهای موثر آن با هم به بحث و گفتگو بپردازند.
این مطالعات موضوع تخریب ارادی اموال عمومی تحت عنوان وندالیسم (vandalism) و با موضوع قراردادی و مورد نظر این کلمه مورد تبیین قرار می گیرد (ساده ترین معنی این کلمه عبارت است از روحیه ای که متمایل است به نابود کردن آثار هنری و همه چیزهای زیبای دیگر ، وندالیسم را مجازاً به تخریب آثار هنری ، دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن نیز اطلاق می کنند (ژانورن ، پاتریس ، ص28) همه این معانی اشاره ای تاریخی دارد به قوم وندال که از طایفه های ژرمنی و تا حدی اسلاو بوده اند و روزگاری در سرزمینهای واقع در میان دو رودخانه بزرگ او در ویستول می زیسته اند ، این قوم پادشاهی داشته اند بنام گنسریک یا ژنسریک و یا گالسیریک که از سال 428 تا 477 میلادی سلطنت می کرده و در عهد او وندالها ، که قبلاً سرزمین گل یا فرانسه امروزی و اسپانیا را تصرف کرده بودند به متصرفات روم در آفریقا هجوم آوردند ، کارتاژ را گرفتند ، بر مدیترانه مستولی شدند ، مردم را تاراج کردند و ظاهراً بر سر راه خود از آبادانی و آبادی چندین بر جای نهادند .
در دایره المعارف بریتانیکا کلمه (vandal) این گونه آمده است «عضو یک قوم آسمانی که از سال 429 تا 534 پس از میلاد یک پادشاهی در شمال آفریقا بوجود آورند و در سال 455 رم را مورد غارت و تهاجم قرار دادند.نام آنها به عنوان نشانه او مترادفی برای تخریب یا هتک حرمت آگاهانه باقی ماند .(ژانورن پاتریس ، ص 28) همین شهرت تاریخی سبب شده است که امروزه وندالیسم در معنی محدود آنها به کار گرفته شود و مقصود از آن نوعی روحیه بیمار گونه است که به تخریب تاسیسات عمومی مثل تلفنهای عمومی ، صندلیهای اتوبوس شهری و مترو ترن ، باجه های پست و تلگراف و تخریب پارکها و امثال اینها تمایل دارد.وندالیسم در این معنی از بلاهای جامعه امروزی است و در گذشته دیده نشده است.
وندالها در هجوم وحشیانه خود چیزی را ویران می کردند که خود نساخته بودند ، اما همنامان امروزی آنها به نابود کردن چیزی کمر بسته اند که از جامعه خودشان است.(ژانورن ، پاتریس ، 1995 ، ص28) (نیستی ، 29) .
و تعداد بسیاری بین 12 تا 18 سال و سن متوسط متخلفین 25 ساله بود.(89% مذکر بودند) (Hauber.A.R.OP.Cit.P.P.7.9) مصاحبه های متعدد با متخلفین نشان داده است که اکثر آنها به دارایی حمل و نقل آسیب رسانده اند و یا روی آنها چیزی نوشته اند و تا حدودی متعجب شده بودند که زودتر دست به این اعمال نزده بودند.
بر اساس عواملی از جمله شخصیت ، پیشینه و کثرت و وقوع ، این امکان بود که در گروه تحقیق در درون نمونه بیش از 500 نوجوان یعنی گروه کم تخلف که 76 درصد متخلفین را نشان می دانند و
یک گروه پر تخلف که شامل 24% بقیه می شد تشخیص داده شود.
اولین گروه جوانانی هستند که به طور عادی مشکلات جدی ندارند.گروه دوم ، دردسر درست کن می باشند ، این افراد اعضا یک گروه واقعاً خرابکار هستند که دست به اشکال دیگری از جرم مانند دزدی و خشونت می زنند و اغلب در اداره پلیس و مقامات دادگستری پرونده دارند.این گروه همچنین می توانند به عنوان هسته مرکزی و اصلی در نظر گرفته شوند ، در شبکه این مطالعه یک رویکرد تجربی آزمایش با جوانان انتخاب شدند فلسفه ای که پشت این رویکرد بود که ما این احساس را نداشتیم که همانطور جوانان را به روشهای مرسوم تنبیه کنیم ، بهتر است آنها را طوری تنبیه کنیم که تصور از متخلف مورد حمله و تاثیر واقع شود به علاوه تنبیه باید طوری باشد که تکرار تخلفات را در آینده کاهش دهد ، تنبیه باید به ترتیب این دو شرط را شامل شود : Hauber.A.R.OP.Cit.P.P.12)
- تنبیه باید بلافاصله بعد از تخلف انجام گیرد تا ارتباط بین آندو احساس شود.
- باید بین تخلف و تنبیه رابطه ذاتی و باطنی وجود داشته باشد.
این به آن معناست که مثلاً شخصی که به ترامواها آسیب می رساند یا روی آنها چیزی می نوشت باید خودش آنها را تعمیر و تمیز نماید.در اینجاست که متخلفین از نتایج اعمال
هلند :
در سال 1971 راه آهن هلند برای اولین بار در گزارش سالانه خود وندالیسم را اعلام کرد.در حال حاضر خسارت سالانه مربوط به این گونه اعمال بیش از 500 میلیون فلورن تخمین زده شده است.نسبت برآورد خسارت به حمل و نقل عمومی در حدود 10 یا 50 میلیون است.میزان وندالیسم بسیار بالاست ، در حقیقت تعداد کلی تخلفات ثبت شده در 10 سال گذشته افزایش بسزایی در مورد خسارات عمومی در حمل و نقل نشان می دهد. Hauber.A.R.OP.Cit.P.P.7-9).وندالیسم افزایش بیشتری را در این دوره نسبت به هر گونه جرم نشان می دهد.رشد ثابت در خسارات عمومی از اواخر دهه 1970 یعنی زمانی که مسئولین برای اولین بار از این موضوع به عنوان یک شکل آگاه شدند ، موجب توجه بسیار زیاد به سطوح ملی و محلی دولت شد.به خصوص در این دوره رشد ثابت توسط عقب افتادگی اقتصادی و کمبود مالی نشان داده شده است به این دلایل شهرداری رتردام (از جمله شرکت حمل و نقل شهرداری) در اواخر دهه 1970 تصمیم گرفت که شکل و کنترل آن را بررسی کند.مطالعه این مطلب به موافقت بین پلیس و مقامات دادگستری انجامید و به موجب این موافقت افسرانی با لباسهای معمولی در اتوبوسها ، ترامواها و متروها سفر می کردند و در جایی که یکی از متخلفین در حال آسیب رساندن به وسیله نقلیه عمومی را می
دیدند وی را دستگیر می کردند.این عمل همراه با مبارزه شهرداری بود که نشان می داد انتظار آن می رود که این اقدامات تاثیر باز دارنده دارد.این امکان وجود داشت که بتوان از متخلفین دستگیر شده در هفته ، سن تخمینی آنها را فهمید اکثر آنها جوان بودند خودآگه می شونددر ضمن این امکان هم هست که احساس مسئولیتی در قبال تعمیرات خودش در او بوجود آید به دنبال این اص
ل ، یک جوان ممکن است یک روز شنبه را تحت نظارت مامور حمل و نقل عمومی به تمیز کردن و تعمیرات جزئی ترامواها در ترمینال بگذارند.اگر کارش رضایت بخش باشد.می توان از دادگاهی کردن او صرفنظر کرد.
ارزیابی ها نشان می دهد که تجربه کار سخت و طولانی اما کاملاً صادقانه و تنبیه صادقانه بوده است.به نظر می آید که این تماس و ارتباط کاملاً موثر است ، به ویژه برای گروه کم تخلف ، اما برای گروه پر تخلف نمی توان گفت که تمیز کردن یک روزه ترامواها مشکل را حل می کند برای بسیاری از آنها مشاوره طولانی ضروریست.این مطالعه نشان داد که بازرسی بیشتر در ترامواها و بنابراین بازداشتهای بیشتر به علاوه رویکرد محکم و نه خشونت آمیز ، می تواند صدمات عمومی وسایل نقلیه عمومی را تا 30 درصد کاهش دهد.به منظور به حداکثر رساندن تاثیر رویکرد روش بکار گیری اقدامات بازدارنده بطور همزمان مورد نظر است.استفاده از مواد و مصالحی که کمتر مورد نظر این گونه افراد است ، مثلاً مواردی که به آسانی قابل شکستن نمی باشد و گران به نظر می آید مانند شیشه نشکن که می توان به عنوان نمونه ذکر کرد.(همان ماخذ- صفحه 28)
آزمایشات «آلن» و «گرین برگر» در سال 1978 در مطالعه شهر رتردام تایید شده است.کاربرد مواد و مصالح گران تر ، مقاومت در برابر وندالها را افزایش می دهد.این مسئله در مورد پناهگاههای اتوبوسهای جدید و همچنین وسایل نقلیه و ایستگاههای خط راه آهن جدید شرق به غرب و رتردام صدق می کند که برای آنها طراحی های جذاب و ویژه ای بکار رفته است.یکی از بازدارنده ها بدون شک ، امکان تاثیر گذاری بر متخلفین بالقوه است (وان دالمن ، 1983).
پیشنهادات «هاوبر» جهت مبارزه با وندالیسم (تخریب آگاهانه اموال عمومی) درسیستم حمل و نقل عمومی هلند :
1- مواد و مصالحی را استفاده کنید که در برابر خطر نوشتن و خراب کردن محکم تر و مقاوم تر باشد ، مثلاً در آمستردام ورتردام پوشش صندلی ها پولیستر است که ماده ای با دوام است.
2- از موادی استفاده کنید که به چشم زیباتر بیاید ، آزمایش نشان داده است که خسارات بسیار جزئی است.این مواد نباید بادوام باشند آنچه مهم است این است که آنها جای چیز جدید قرار می گیرند که تازگی آنها از بین رفته است.این کار با ذهنیت مصرفی که خصوصیت بیشتر خرابکارهاست بازی می کند.
3- با همکاری پلیس و کارآگاهانی که لباس معمولی به تن دارند بر خشونت و خرابکاری نظارت کنید.
4- متخلفینی که دستگیر می شوند باید خسارات وارده را در یک روز از وقت آزادشان صرف تعمیر و تمیز کردن اتوبوسها و ترنها کنند.
5- مدارس را در بازداری خرابکاری دخالت دهید.پیشنهاد می شود که در مدارس درسی بنام آموختن طریقه برخورد با کشمشک گذاشته شود.
6- تیمهای سواره ای برای تمیز کردن وسایل نقلیه در حال سفر قرار دهید با این کار تمیزی را در بین مسافران اشاعه می دهید.
7- خسارات را بر اساس کار روزانه توسط خرابکار تعمیر کنید که نشانه های خسارت قبلی فوراً برطرف شود.
8- مبارزه بالا را با پیام در رسانه های گروهی همراه کنید (به نقل از رمضانی 75-74/136+130).
در کشور هلند اینک برای مقابله با تخریب ارادی اموال عمومی روشهای نوینی را در نظر گرفته اند مثلاً یکی از مجریان حمل و نقل عمومی طی یک حرکت جالب آموزشی ، اتوبوسی را که مورد تعرض وندالها قرار گرفته بود در معرض دید دانش آموزان بین 10 تا 14 سال قرار داد.در این برنامه
ها ، راننده ها درباره میزان آسیب وارد شده و علت تنبیه مجرمین صحبت کردند.همچنین برای دانش آموزان علاقه مند به حفظ وسایط نقلیه و اموال عمومی یک گواهی نامه مبارزه با وندالیسم صادر می شود همچنین اطراف ایستگاههای مترو و اتوبوس باید پاکیزه نگاه داشته شود ، نوشته
های حک شده بر روی دیوارها به سرعت پا شده و آثار تخریب از سوی وندالها زدوده می شود.
با وجود اینکه این پروژه در کشور هلند تاکنون دارای پیامدهای ارزنده و موثری بوده است، اما تا رسیدن به تصویری مطلوب و ایده آل از حمل و نقل و منابع و تحقیقات بسیار نیاز است (به نقل از رمضانی 75-74 صفحه 137 (Passenger Security).
نروژ :
در کشور نروژ برای جلوگیری از تخریب اموال عمومی راه حلهایی ارائه شده است و به مرحله اجرا درآمده که اهم آن عبارت است از :
- به والدین متخلفین در مورد خطرات ناشی از وندالیسم اطلاع داده می شود.در سال 1986 بین والدین و فرزندان 60 مصاحبه انجام گرفت و تنها دو مورد خلاف تکراری صورت گرفت.
- خرابکاری جدی به پلیس اطلاع داده شود و خطا کاران موظفند برای خسارت پول پرداخت کنند و یا در جبران کردن تخریب وارده اقدام به کمک نمایند.
- بر طبق طرحهای جدید ، اطلاعاتی در مدرسه به شکل فیلم ویدئو و پرسشنامه به بچه ها داده می شود.به نقل از رمضانی 75- 74 صفحه 138).
ایالت متحده آمریکا :
در آمریکا مدارس ، هدف درجه اول وندالیسم است.در یک ارزیابی که بوسیله کمیته سنا در سال 1985 انجام شده است ، برای مدارس حدود 500 میلیون دلار فقط در نتیجه وندالیسم تخمین زده شده است شیشه ها را می شکنند ، اشیا منقول و لوازم التحریر از همه نوع تخریب شده یا به سرقت می رود کتابخانه ها به نحو وسیعی تحت تاثیر وندالیسم قرار می گیرد.صفحاتی از کتب کنده می شوند علاوه بر هدف درجه اول مدارس ، تمام اموال عمومی به نظر می رسد که تخریب آنها برای جوانان جالب می باشد.جوانانی که وسایل پارک و یا زمین بازی را تخریب می کنند و همین طور علائم و نشانه های جاده ها و درختها و فواره ها را که به منظور زیبایی منطقه نصب شده است.(به نقل از رمضانی ، صفحه 147).
انگلستان :
منطقه وست میدلنز مشکل کشیدن خط و نوشتن در ایستگاهها و وسائل نقلیه عمومی ، خرابکاری و خشونت را همواره داشته و در طی 3 سال گذشته روند رو به افزایش داشته است.هزینه خسارات به اتوبوسها در حدود هزار پوند برای هر اتوبوس تخمین زده شده است که این هزینه ها را باید با مقدار کمبود سرمایه ، هزینه های تحقیق و بررسی .... جمع کرد.
متخلفینی که دستگیر می شوند باید اسم و نشانی خود را بدهند و اگر متخل
ف جوان باشد باید نام مدرسه اش را نیز بگوید.نتیجه از آنی که انتظار می رفت بی مایه تر و کم اثر تر بود زیرا توسعه همکاری بین مقاطعه کاران و پلیس ، مدرسه و دادگاهها مستلزم پرسنل و کارمندان بیشتری بوده است (رمضانی ، صفحه 139).
تاريخچه در ايران
عصيان روز افزون انسان ، به خصوص نسل جوان ، نه تنها نشان دهنده احساس اجحاف و درماندگي توام با خشم ، پرخاشگري و آشوبگري آنان است ، بلكه معرف تحميلات ا
جتماعي و تجويزهاي نيروهاي قاهره و سركوبگر بيروني در جامعه اي اس كه به جاي در نظر گرفتن نگرشها ، باورها ، رفتارها و الگوهاي فرد ، گروه ،قشر يا نسلي ديگر ، تنها نگرشها و الگوهاي خود را به آنان تجويز مي كند.در حقيقت ونداليسم واكنشي است در مقابل برخي از صور فشارها ، تحميلات ، ناملايمات ، حرمانها ، اجحاف و شكستها كه مبين تمايل به تخريب آگاهانه ، ارادي و خودخواسته اموال ، تاسيسات و متعلقات عمومي است.
محققان آسيبهاي اجتماعي دريافته اند كه شرايط و محيط اجتماعي افراد در شكل گيري شخصيت وندال در آنها نقش تعيين كننده داشته اند كه ريشه هاي آن را در محيط خانواده مي توان يافت.در اين خصوص دو ديدگاه متفاوت و حتي در برخي موارد متضاد در مورد ونداليسم ارائه شده است.ديدگاه نخست بر اين باورست كه ونداليسم معمولاً در خانه هايي غير منضبط با والديني سردرگم و مردد و نامطمئن از ارزشها و فلسفه اجتماعي خويش پرورش مي يابد و غالباً احساس درماندگي و احساس اجحاف خود را به صورت قهرآميز و پرخاشگرانه در مقابل نسل بزرگتر ، صاحبان قدرت و همه نهادها و سازمانهاي تاسيس شده در جامعه نشان مي دهند.ديدگاهي ديگر ونداليسم را نتيجه مستقيم بريدگي و عدم پيوندي مي داند كه بين ارزشهاي تحميل شده از سوي نهادهاي پرورشي با آنچه به منزله شرايط و واقعيتهاي حاكم بر جامعه مطرح است ،پديد مي آيد.آن تجويزها از والدين و مدرسه گرفته تا دولت و رسانه ها را در بر مي گيرند.با يك بررسي دقيق و نگاهي ژرفتر مي توان دريافت كه دليل چنين تمايزي در چيست.
ديدگاه نخست ونداليسم را به جوانان محدود مي كند ،از اين روي خانواده آنان را به چشم وندال نمي بيند ،از اين روي بي نظمي ها و سهل انگاري والدين را دليل آن مي بينند ،در حالي كه در ديدگاه دوم والدين خانواده نيز مي تواند جزو اشخاص وندال باشند ، بنابراي هنجار گريزي و بي نظمي آنها همچون فرزندانشان معلول تجويزها و سختگيري هاي جامعه است ،نه سهل انگاريها و نظم گريزيها.توجه به اين نكته بسيار ضروري است ، زيرا با معكوس شدن علت واقعي ونداليسم از سختگيري و تجويزها به سهل انگاري و بي نظمي ،پديده ونداليسم نه تنها برطرف نمي شود ، بلكه گسترش مي يابد.
ونداليسم بين نسلي
هنگامي كه فاصله بين فرهنگ عمومي و فرهنگ رسمي زياد باشد ،فاصله بين معيارهاي تنظيم كننده واقعيات با شرايط واقعي حاكم بر واقعيات زياد مي شود و عكس العمل نسلي را در پي دارد كه هنجارها ، قواعد ،رسوم ،الگوها و عادات و قوانين نسلي ديگر را كه واقعيات و شرايط او را در نظر نمي گيرد طرد مي كند.فاصله هرچه بيشتر و عميق تر بين فرهنگ عمومي و فرهنگ رسمي نيز يكي از عوامل تعيين كننده اي است كه معين مي سازد ،يك نسل تقابل ديدگاهها ،رفتارها و الگوهاي خود با نسلي ديگر را به شكل مشاركتي و اصلاحي ببيند يا تعامل را راه حل مناسبي
نديده چرا كه شكاف را آنقدر اساسي و عميق بيابد كه تنها راه را در خرابي و فروپاشي تمامي نظامي ارزيابي كند كه انعطافي براي در نظر گرفتن خواستها ، نگرشها و الگوهاي نسل او قائل نمي شود.به بيان ديگر ، كنش و واكنش نسلها نسبت به شرايط موجود و نسبت به يكديگرست كه مي تواند موجب شود آسيب اجتماعي ونداليسم پديد آمده ، گسترش يافته و متجلي شود ، اگر تفاوتهاي نسلي در جامعه اي به حدي باشد كه شكاف محسوسي را نشان دهد ، آنگاه نسلهاي در تقابل با يكديگر چند راه پيش روي دارند ،اگر نسلي كه نهادهاي جامعه را در كنترل هنجارها ،
نگرشها ، رفتارها و الگوهاي خود دارد به نگرشها ، ايده ها ،هنجارها ،رفتارها و الگوهاي نسلي كه در زير دست او پرورده مي شود ، توجه نكرده و كاملاً تجويزي و يك طرفه ،نحوه كنش مورد انتخاب او نسبت به شرايط موجود و نسل مقابل باشد ، اولين گام براي تشكيل پديده ونداليسم را برداشته است.نسل زير دست چند راه پيش روي خود دارد ، يا آنچه را كه در تقابل با نسل مسلط مي بيند از طريق تعامل و همفكري و همجوشي برطرف سازد ،از سرايت ونداليسم به خود تا اين مرحله از كنش اجتناب كرده است ، ولي انتخابهاي بعدي او تحت تاثير واكنشهاي نسل مسلط قرار دارد.اگر نسل مسلط همچون گذشته بر شيوه تجويز و تحديد يك طرفه خود استمرار ورزد ، علاوه بر آن كه خود را نگرشها ،باورها و الگوهاي ديگري كه برخاسته از شرايط جديد حاكم بر واقعيت و جامعه است محروم ساخته ، خود را در خطر واكنش بعدي نسل زير دست به شكل خرابكاري و آشوبگري وندال قرار داده است محروم ساخته ، خود را در خطر واكنش بعدي نسل زير دست به شكل خرابكاري و آشوبگري وندال قرار داده است.اما واكنش بعدي نسل زير دست چگونه مي تواند باشد؟ اگر بنا به هر دليلي كنش مناسب خود را براي حل مشكل رها كرده و به مقابله به مثل بپردازد در راه آشوبگري گام برداشته است و به جاي حل مشكل ،مشكل را حذف كرده است و اگر روزي بخواهد براي برطرف كردن نيازهاي خود از آن استفاده كند ، بايد مجدداً خرابهاي خود را آباد كند.در نهايت نحوه عمل و عكس العمل نسلهاي مسلط و زير دست نسبت به يكديگر و نسبت به
واقعيات موجود است كه تعيين كننده نهايي است.اين امر هنگامي بيشتر از كنترل افراد خارج شده و ونداليسم را تابع شرايط موجود مي سازد كه اولاً فاصله بين واقعيات و شرايط اجتماعي جامعه با هنجارها ،باورها ، رفتارها و الگوهاي نسلها زياد بوده و ثانياً شكاف بين فرهنگ رسمي و فرهنگ
عمومي عميق و گسترده باشد وهنگامي بيشتر متاثر از انتخاب كنشهاي نسلهاست كه آنها به جاي مشاركت و تعامل با يكديگر ، تجويز و حذف يكديگر را دنبال كنند و براي ديدگاهها ، هنجارها ،باورها ،رفتارها و الگوهاي ديگري مشروعيت قائل نشوند.بايد دقت كرد كه در بسياري از موارد تفاوتهاي موجود در هنجارها ،نگرشها ، رفتارها و الگوهاي هر نسل برخاسته از شرايط حاكم بر تعامل يك نسل است و از منظر نسلي كه با تعاملات ديگري سر و كار داشته و از شرايط ديگري متاثر شده به شكلي اجتناب ناپذير متفاوت است.به نظر مي رسد كه مي توان به بررسي برخي از اين علل اجتناب ناپذير پرداخت.
ونداليسم به مثابه آشوبي اجتماعي
جوامع روستايي و عشايري به دليل شرايط جديد جهاني و شهري شدن ، رشد جمعيتشان كه ديگر كفاف ظرفيتهاي جامعه را نمي كرد و بسياري از خدمات اجتماعي و امكانات زندگي و رفاه هاي با مهاجرت به خصوص نسل جوان خود به شهرها مواجه هستند.اين امر خود افزايش بي رويه جمعيت شهري را به دنبال دارد.اما شهرها همواره ظرفيت لازم براي حداقل امكانات رفاهي و انواع خدمات شهري را به دنبال دارد.اما شهرها همواره ظرفيت لازم براي حداقل امكانات رفاهي و انواع خدمات ضروري را ندارند.به سبب قدرت خريد پايين مهاجرين مناطق محروم ، آنان ناگزيرند كه زمينهاي ارزان قيمت در حاشيه شهر يا زمينهايي را كه در فاصله اي دورتر از شهر مالكي ندارند ، تصاحب كرده و با حداقل امكانات ، محل زندگي و حتي كار خود را بسازند.كمبودهاي متعدد در هر زمينه اي موجب مي شود تا آنان از طريق همبستگي گروهي مضاعف ، بسياري از كاركردهايي را كه جامعه شهري قادر به برآوردنش نيست خود مرتفع سازند.آن هم به تشكيل گروهها و جريانات و جنبشهايي پرشور منتهي مي شود كه مي تواند به سرعت فشارهايي را به دولت و جامعه شهري وارد سازد.از طرفي بسياري از فعاليتهاي اين اقشار كه برخي به نان شب محتاج اند ،به سوي فعاليتهايي كشيده مي شود كه به سبب آسيبهاي اجتماعي كلان براي جامعه ،ممنوع و غير قانوني به شمار مي روند ، پس مقاومت گروههاي مذكور براي كسب معاش از اين طريق غير قانوني به پيدايش باندهايي منجر مي شود كه انواع فعاليتهاي اقشار آسيب پذير مذكور را بدتر كرده و يا ناخواسته باعث گسترش آنها به زمينه هاي جديد و فعاليتهاي جبراني گسترده تبديل شود.ح اجتماعي به شكل اعتراضات گروهي و آشوبها بروز كند و چنان رفتاري هنگامي كه به شخصيتي در افراد بدل شد ، ونداليسم و آسيبهاي اجتماعي مربوط به آن را پديد مي آورد و گروههايي را كه شكل مي بخشد كه تنها راه درست هر چيز را در خراب كردن و از بيخ و بن كندن آن مي بينند.در اين شرايط اجتماعي جوانان حاشيه نشين هرچه بيشتر خود را با چنان اخلاق ،
منش و نگرش و باورهاي غالب حاشيه نشيني همراه ساخته و جامعه پذير مي شوند ، زيرا حامي اي جز آنان براي پاداش نگرشها و رفتارهايشان نمي يابند.
اما از طرفي ديگر شهرها براي تامين نيازهاي شغلي و نيروي كار خود نياز به اين مهاجرين دارند ، بنابراين چنين فرايندي طبيعي است ،تنها جامعه شهري مي بايست در ازاي چنان عرضه نيروي كار ، حداقل نيازهاي اساسي و تامين اجتماعي اين اقشار را تامين كند و اشتغالزايي و فرصتهاي شغلي را در اين مناطق پديد آورد تا بيكاري موجب پناه بردن شان به كارهاي خلافكارانه و اعتياد و ساير جرائم و تخلفات نشود.بنابراين موضوع توزيع مناسب و عادلانه خدمات اجتماعي و رفاه اجتماعي و ايجاد فرصتهاي شغلي پديد مي آيد ، پس مسائل جوامع حاشيه نشين و آلونك نشين بايد در زمره اولويتهاي اصلي قرار گيرد.آن شامل فرصتهاي شغلي ، قوانين كار و حقوق و دستمزد كارگري مي شود تا بيمه هاي اجتماعي ،حق بيكاري ،حق بازنشستگي ،خدمات بهداشتي و حداقل خدمات رفاهي و فرهنگي و همچنين شهرك سازي و ترميم و تقويت سكونت گاههايي غير رسمي كه از بين بردني نيستند.
نظریه های حاکم بر انحراف وندالیسم :
نظریه پاتریس ژانورن :
پاتریس ژانورن در بیان وندالیسم نظریاتی دارد :
«وندالیسم نوعی روحیه بیمار گونه است که به تخریب تاسیسات عمومی مثل تلفنهای عمومی ، صندلی های اتوبوس شهری ، پارکها و وسایل موجود در آن ، باجه های پست و تلگراف ، علائم راهنمایی و رانندگی و نظایر اینها تمایل دارد.... روحیه ای که متمایل است به نابود کردن آثار هنری و چیزهای زیبای دیگر.وندالیسم را مجازاً به تخریب آثار هنری ، دشمنی ، با علم صنعت و آثار
تمدن نیز اطلاق می کنند» (ژانورن 1376 ، صفحه 29).وی پدیده گلوله برفی را عنوان می کند و می گوید : «پدیده گلوله برفی و جنبه سرایت آمیز آن در روانشناسی امری شناخته شده است ، کافی است که کسی اولین گلوله برفی را بزند ، دیگران نیز معمولاً از او پیروی می کنند و به عواقب کار خود نیز نمی اندیشند.قربانیان وندالیسم نیز این پدیده روانی را می شناسند یک صندلی چ
اقو خورده را در مترو به حال خود بگذارید ، خواهید دید که در مدت بسیار کوتاهی همه صندلیهای واگن با نیش چاقوهای وندالها آشنا خواهد شد.این همان قانون جاذبه و جذابیت است که در برخی از دانشکده ها هم دیده شده است.همین که شخص پوستر مستهجنی را به دیوار زد ، دیگران هم از او تقلید می کنند.سرویسهای حفاظت تاسیسات عمومی (بویژه در بخش وسائط حمل و نقل) هر سال پولهای کلانی خرج می کنند ، تا هر چه زودتر نمونه های بدآموز وندالیسم را از بین ببرند و نگذارند که خرابکاران بالقوه با دیدن الگوهای تحریک کننده ، عنان اختیار را از دست بدهند» (ژانورن ، 1376 ، صفحه 29).
نظریه پروفسور گابریل مورز :
پرفسور گابریل مورز استاد روان شناسی اجتماعی درباره انگیزه خرابکاری می گوید :«انگیزه خرابکاری دو چیز است : 1- احساس ظلم و ستم و اجحاف ، 2- احساس عدم موفقیت در کار (همان ماخذ صفحه 32).
نظریه هاوبر :
هاوبر درباره تخریب اموال عمومی می گوید :
«بسیاری از موارد وندالها سعی در جلب توجه دارنتد و در برخی موارد رفتار سوء آنها به ای
ن دلیل است که آنها نیاز به توجه دارند.اغلب آنها جوانانی هستند که از اوان کودکی کمبود محبت داشتند» (هابز ، 1980 صفحه 22-19).
تحلیل از مشخصه های روان شناسی اعمال خرابکارانه نشان می دهد که این اعمال در برابر سیستمی که احساس گمنامی را ایجاد می کند قرار گرفته اند.افراد جوان عموماً در نقطه م
قابل تکنوکراسی و اقتدار اجتماعی عمل می کنند ، و اگر این افراد درون گرا باشند ، چنانچه برخی از آنها در جستجوی تشخیص باشند.دست به اعمالی می زنند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند تا از طرف دیگر عکس العملی ببینند که نمودی از توجه دیگران باشد.اعمال دیگر خرابکاری به دست افراد جوانی صورت می گیرد که مشکلات هویتی دارند در این افراد می خواهند در جهت لذت و کامجویی ، در مقابل کلیه موارد نمود قدرت ایستاده و کارهای ناشایست انجام دهند.گرچه می دانند در این موارد لذت خراب کردن چیزی ، با خطرات مجازات و جریمه همراه است.انگیزه سیاسی در بین افرادی که به رفاه اجتماعی صدمه می زنند ، از عوامل اصلی نمی باشد.این هم درست نیست بگوییم که فقط بیکاران دست به تخلف می زنند.اما اغلب این طور معلوم شده است که متخلفین ازسطح تحصیلی پایینی برخوردار بوده اند (هابر ، 1980 ، صفحه 192).
نظریه مارشال ب کلینارد و رابرت ف- هییر :
این دو تن از صاحبنظران موضوع وندالیسم در تبیین کجروی اجتماعی اظهار می دارند :
«... وندالیسم عبارت از تخریب ارادی اموال عمومی بصورت تکرار که عمدتاً متوجه اموال و اشیاء بوده تا اشخاص و چنانچه متوجه شخص نیز باشد اموال فرد مورد نظر است نه خود فرد... اعمال وندالیسم عموماً به وسیله جوانان اجرا می شود ، بدون آنکه بدانند این عمل جرم است.آنها این
عمل خود را شوخی و مزاح (Prank) و یا آتش سوزاندن (Raisinghell) تعبیر می کنند (ژانورن ، پاتریس ، صفحه 32).
این واقعیت که اغلب در حین اعمال وندالیسم چیزی دزدیده نمی شود این مفهوم را تقویت می کند که آنها شیطنت می کنند وآتش می سوزانند و بزهکار نیستند.تخریب ارادی برای آنها تفریح و هیجان به بار می آورد و در واقع اعتراضی است در مقابل نقشهایی که مبهم تعریف شده اند و اعتراضی است به موقعیت مبهم در ساختار اجتماعی در واقع اعمال وندالیسم به ندرت دانش پیچیده قبلی را بکار می گیرد و حتی به آن احتیاج ندارد.
این عمل از تعامل اجتماعی نشات می گیرد.بخش کمی از این اعمال هستند که قبلاً عملاً برنامه ریزی شده اند ، وندالیسم در بسیاری موارد ، رفتار به خودی خود است و رشد موقعیتهای اجتماعی است که در آنها واکنشهای گروهی اتفاق می افتد هر پاسخ تعامل یکی از شرکت کنندگان ، روی اعمال یک شرکت کننده دیگر تاثیر گذاشته و اعمال وندالیسم به صورت گروهی نتیجه می شود شرکت در این اعمال به هر شخصی ، موقعیت تعامل گروهی می دهد و از طریق درگیری مستقیم ، فرد از این که عضو حاشیه ای گروه باشد پرهیز می کند (به نقل از رمضانی 75-74 ، صفحه 47).
همانطور که قبلاً اشاره شد موضوع تخریب مکرر و عمومی اموال از سوی کودکان و نوجوانان در حیطه ای از مباحث و موضوعات بزهکاری قرار گرفته است.لذا به تعریفی از جرم ، جرم شناسی ، بزهکاری و انحراف و تئوریهای مربوط به پژوهش اقدام می گردد.
تعریف بزهکاری :
بزه عبارت است از «اقدام به عملی که بر خلاف موازین ، مقررات ، قوانین و معیارهای ارزشی و فرهنگی جامعه باشد (فرجاد ، 1374 ، صفحه 169).
بزهکار به نوجوانی (معمولاً زیر 18سال) گفته می شود که عمل غیر قانونی انجام داده است که برای بزرگسالان جرم محسوب می شود (دزدی حمله قهرآمیز ، تجاوز و جنایت) یا آنکه کاری کرده است که تنها برای نوجوان جرم به حساب می آید (گریز از مدرسه ، نادیده گرفتن مقررات رفت و آمد ، اصلاح ناپذیری» (انسلون وایزرائیل ، 1371 ، صفحه 536) «چون کلمه ناهنجار اصولاً معنی دور بودن از حالت طبیعی را می دهد ، بنابراین دلالت بر انحراف از بعضی استانداردها دارد.در مورد بیماری بدنی ، استاندارد عبارت است از : انسجام کنشی و ساختمانی بدن که با استمداد از علم پزشکی و ابزارهای دقیق و فنون پیشرفته می توان خط و مرز مشخصی بین بهنجاری و نابهنجاری ترسیم نمود.ولی در روان شناختی ، مدل آرمانی و یا حتی مدل طبیعی برای مقایسه نداریم.بنابراین نمی توان گفت که کدام رفتار نابهنجار است».(آزاد ، 1374 ، صفحه 14)
با این وجود ملاکهایی برای تشخیص بهنجار وجود دارد که عبارت است از :
1- ملاک اجتماعی :
بسیاری از دانشمندان اجتماعی این نظریه را بیان داشته اند که مطابقت رفتار را استانداردهای اجتماع نشانگر بهنجار بودن آن است در صورتی که انحراف از این استانداردها دلیل نابهنجار بودن آن است.(آزاد ، 1374 ، صفحه 11) به تعبیری دیگر ، بهنجاری یا نابهنجاری در رابطه با فرهنگ معنی دار است ، لیکن به این ملاک انتقادهایی وارد شده است.یکی از انتقادها این است که ارزشهای فرهنگی نسبی است.یعنی آنچه در یک فرهنگ قابل قبول و پذیرش است ، ممکن است در فرهنگ دیگری به کلی مردود باشد.بنابراین باید ملاک دیگری را در نظر گرفت.
2- ملاک آماری :
همانطور که می دانیم ، فرمها ، استانداردهای اجتماعی مواردی هستند که اکثریت افراد جامعه آن را پذیرفته اند که خود در واقع یک ملاک آماری است ، یعنی از نظر آماری وقتی که گفته می شود مثلاً فلان لباس مد شده است ، یعنی بیشتر افراد جامعه آن را می پوشند ، بنابراین صفتی که بیشتر افراد جامعه نپذیرند خارج از هنجار محسوب شده و غیر طبیعی و نابهنجار تلقی می شود.اما فقط ملاک اجتماعی و آماری نمی تواند بهنجار بودن یا نابهنجار بودن یک رفتار را معین کند ، بلکه باید ملاک مهم دیگری را به حساب آورد که ملاک روانی است.(آزاد ، 1374 ، صفحه 14)
3- ملاک روانی :
توجه به این نکته ضروریست که ملاک تشخیص رفتار نابهنجار از طبیعی فقط واکنش جامعه نیست بلکه رفتار طبیعی ، رفتاری است که رفاه مردم و سرانجام رفاه جامعه را تامین کند ، رفاه تنها شامل بقای نفس نیست ، بلکه رشد و کمال فرد و تحقق تواناییهای بالقوه فرد را نیز در بر می گیرد.بر این اساس اگر رفتار فرد مطابق و سازگار با هنجارها و ارزشهای اجتماعی نباشد ، ناسازگار بوده و نابهنجار تلقی می شود.منظور از رفتار ناسازگارانه رفتاری است که با حداقل رشد و کنش مناسب فرد در تضاد باشد.بنابراین طبق این ملاک ، رفتار نابهنجار فقط شامل اختلالاتی از قبیل سایکوز یا نوروز نمی شود بلکه الگوهای از قبیل می بارگی ، مشاغل نادرست ، بی حسی
عاطفی ، ناسازگاریهای بیولوژیکی ، روانی و اجتماعی را که موجب آسیب رساندن به رفاه شخص می شود را نیز در بر می گیرد. (آزاد ، 1374 ، صفحه 15)
انواع بزهکاری :
بطور کلی بزهکاری را می توان به سه دسته تقسیم کرد :
1- بزهکاری بر علیه شخص عادی جامعه مانند ضرب و جرح ، تجاوز به عنف و کشتن عمد یا غیر عمد.
