بخشی از مقاله
بنای حافظيه
زمين انتخاب شده براي ساختمان ، بخش انتهايي باغ سعدآباد و محوطة بي درخت متروكه اي است كه قبلاً زمين بازي نيروي انتظامي بوده است . در جلو اين زمين تعدادي خانة مسكوني و چند ساختمان آموزشي و يك ساختمان اداري قرار داشت كه براي احداث باغ ايراني در نظر گرفته شد. شيب زمين از شمال به جنوب است با دو بريدگي اصلي . اولي در شمال ي ترين بخش زمين به ارتفاع حدود 10 متر و دومي در ميانه به ارتفاع حدود 5 متر. اين دو پله با دو افت شيب ، در بخش يك پارچة زمين يعني محوطة بي درخت انتهايي باغ سعدآباد واقع شده است. بعد از اين محوطه ، شيب زمين همچنان به جنوب ادامه پيدا مي كند ولي قطعات كوچك خانه ها كه بنا و حياط هر كدام بنا به موقعيت و وضعيت را ايجاد مي كند.
چنين زميني امكانات و محدوديتهاي خاصي دارد كه با زمين صاف و بكر قابل مقايسه نيست. بنا بايد بر اين زمين مي نشست . با بريدگيهاي آن جفت و جور مي شد و از پستي و بلندي آن سود مي برد. تعامل زمين و حجم ساختمان مي بايست چنان باشد كه كاركردهاي داخلي را به بهترين وجه تسهيل كند و ساختمان به زيبايي با زمين ارتباط يابد و در ضمن بسياري از اصول و آموزه هاي هندسي نيز در تركيب با افت و خيز زمين محفوظ و پايدار باقي بماند.
شكل بنا را بيش از همه شكل خاص زمين تعيين كرده است. هميشه اگر حرفي را كه زمين دارد و با ما مي زند درست بشنويم ، كار طراحي در مسير صحيح هدايت مي شود. و نتيجه دلپذير و منطقي از كار در مي آيد. فكر كالبدي تالار اجتماعات در درجة اول تحت تأثير 10 متر افت ارتفاع از خيابان شمالي زمين به دست آمد و سپس با تركيب با عوامل ديگر به شكل نهايي خود در آمد. پنهان شدن بخش مياني در زير زمين ، احداث حياط مركزي و نيز شكل احجام
جنوبي زمين الهام گرفته شد. عامل درجه دومي كه نمي بايست از نظر دور بماند انطباق محور اصلي ساختمان با محور باغ و اضلاع آن با خيابانها و عناصر مجاور بود. زمين شكل هندسي منظمي نداشت ؛ محور شمالي كه خياباني بود پر درخت و نه چندان پهن كاملاً بر تركيب حجمي و پيش فضاهاي بخش شمالي مسلط بود در حالي كه محور با ميان كرت باغ ايراني
واقع در جنوب زمين كه عنصر اصلي و ستون شكل دهندة باغ است ، در زاويه مناسب با خيابان بالا قرار نداشت . بخش مياني نيز به سبب وجود چند ساختمان با اهميت محدوديت داشت و نمي شد زواياي دلخواه را در ارتباط با آنها به آساني برگزيد.
چارة كار انتخاب شكلهايي بود كه بيش از همه تغيير محور و پيچش ساختمان را پذيرا باشند . شكل نيمدايره تالار اجتماعات كار چرخش محور را بسيار تسهيل كرد ، و حجم ورودي به اتاق گهواره اي نيز مانند لولايي دو عنصر حياط داخلي و تالار اجتماعات را بهم متصل كرد ؛ پيچش حجمها بدون آنكه چندان آشكار باشد انجام پذيرفت .
در اتصال محور باغ به ساختمان هم در محوطه يك حوض دايره شكل و مجسمه مربوط به آن همين كار پيچش و اتصال دو محور را انجام مي دهد.
بدين ترتيب ، ساختمان به فرمان زمين و در موافقت با طبيعت خود را در دل زمين جاي داده و با ظرافت و دقت در سطح گسترده كرده تا تركيب موزون و متنوعي از حجم و زمينه به وجود آيد رسيدن به اين هماهنگي در يك زمين صاف مقدور نبود ، با آنكه كار بسيار آسان تر مي شد.
ساختماني با حدود 30 هزار متر مربع وسعت ساختمان كوچكي نيست و به سبب حجم زياد اطراف خود را به شرت تحت تأثير قرار مي دهد . رابطة ساختمان با زمين و سيبها و ساختمانهاي اطراف ، خيابانها و بخصوص درختان و وضعيت عمومي باغ اگر رابطة متوازن و متواضعانه نباشد نه تنها موقعيت محيط را بر هم مي زند محاسن و زيباييهاي خود ساختمان را نيز از بين مي برد و منظر بدي براي استفاده كنندگان ايجاد مي كند.
در شمال ساختمان اقامتگاه خياباني پر از درخت و نه چندان پهن است كه بيشتر ساختمانهاي مجاور آن دو يا سه طبقه اند . درختان به تناسب در حدود 7 تا 12 متر ارتفاع دارند ، ورودي اصلي تالار اجتماعات در اين خيابان است . براي رعايت مقياس و احترام به خلوت خيابان پر درخت ، بناي تا لار به صورت نيم دايرهاي از كنار خيابان عقب نشيني كرده و ميدان متناسبي را ايجاد كرده است . كه با ديواره اش به ارتفاع 7متر هماهنگي كامل دارد . اين ميدان علاوه بر آنكه نياز پياده و سواره شدن و دور كردن اتومبيل ها را از خيابان بر آورده مي كند ، فاصله لازم
براي ديدن ساختمان و نزديك شدن تدريجي به آن را نيز فراهم مي آورد ، به طوري هر عابري كه از اين خيابان بگذرد با ديدن اين عقب نشيني در مييابد كه ساختمان مهمي بعد از ميدان قرار دارد . ارتفاع كم آن نيز هيچ حجم بزرگ ، خشن و نامناسبي را به درختان و خيابان تحميل نمي كند .
اين رعايت مقياس و تواضع در اندازه ها در مورد ساختمانهاي كناري نيز
رعايت شده است . ساختمان چهار گوش و بلند مرتبة شمالي كه به ساختمان تابلو معروف است هنوز همان ابعاد و مقياسي را دارد كه از روز اول احداث داشته و ساختمان جديد چنان دقيق طراحي شده كه آن را تحت تاثير قرار ندهد .
با آنكه حجم و تنوع ساختمان جديد به مراتب از ساختمان قديمي بيشتر است ، با ايجاد حياطها و محوطه هاي متناسب ساختمان قديمي را هم بهتر به محيط خويش وابسته
كرده است .
دقت خاصي مبذول شده تا منظره هاي متنوع ساختمان كه پس زمينه اي از كوههاي زيباي البرز و درختان باشكوه سعد آباد را دارد همواره از اين عناصر سود جويد ، بنابر اين ارتفاع ساختمانها طوري است كه با ارتفاع درختان تناسب داشته باشد و درختان را به عنوان عنصر اصلي طبيعي محيط كوچك جلوه ندهد . به همين مناسبت و با استفاده از شيبهاي موجود ، بخش قابل توجهي از ساختمان طوري در دل زمين پنهان شده كه نور و هوا و دسترسي خود را از حياط مركزي دريافت كند ولي هيچ تظاهر حجمي در خارج نداشته باشد تا حجم ساخت و ساز روي زمين هم متنوع و پاره پاره شود و از يك حجم سنگين يك پارچه احتراز گردد و هم به همة نيازها عملكردي پاسخ مناسب داده شود وهم درختها از بيشتر زوايا منظر ساختمان را تكميل كنند در باغ سازي نيز درختها مورد توجه فراوان قرار گرفتند ، و اين امر با توجه به طبيعت هندسي باغ كار بسيار دشواري بود . همان طور كه قبلاً نيز گفته شد ، باغ جلو ساختمان از تركيب و تجمع تعدادي از حياطهاي كوچك مسكوني به وجود آمد . طبيعي است كه درختان موجود هركدام بنا بر سليقة خاصي و در امتداد خاصي كاشته شده بودند و سطح حياط هر واحدي با واحد ديگر تفاوت داشت . بعد از برداشتن ديوارها ، تنظيم اين سطوح و رديف هاي نامنظم درختان ، به طوري كه مجموعه به صورت يك باغ ايراني يكپارچه و هماهنگ جلوه كند ، كار بسيار دشواري بود كه با موفقيت انجام شد .
فكر اصلي با الهام از معماري سنتي به دست آمد و در حقيقت باغي منظم در درون باغ طبيعي شكل گرفت . اگر اين تلفيق انجام نمي پذيرفت ، اولاً اتصال باغ منظم به مجموعه سعد آباد بسيار مشكل مي شد ، ثانياً ، درختان كهن و زيباي بسياري در مجموعه جاي مناسبي پيدا نمي كرد .
سدر تمام عمليات باغ سازي هيچ درختي بجز چند درخت نزار و بدشكل قطع نشد و هشت درخت نيز به علت تعارض هندسة منظم باغ با بي نظمي كاشت قبلي در موقع مناسب و با تمهيدات قبلي جا به جا شد .
كامران افشار نادري : نقد صحيح مستلزم توجه به سه جنبه است : مقايسه اثر با ساير آثار داخل كشور ، پاسخ اثر به اهداف مورد انتظار ، و مقايسة اثر با آثار قبلي طراح كه نشان دهندة سير تحول حرفه اي اوست . چون برسي ساير آثار طراح براي من مقدور نبود ، فقط به جنبة اول و دوم مي پردازم .
اين طرح در مقايسه با ساير كارهاي انجام شده در تهران ، چه بناهاي عمومي و چه ساختمانهاي خصوصي ، بسيار خوب است . در محيط آلودگي مفرط بصري تهر
ان سادگي آشكار اين اثر قابل تحسين است .
دقت در اجرا در مقايسه با امكانات موجود جلب توجه مي كند . محاسن و معايب يك اثر تنها به طراحي مربوط نمي شود.
يكي از نقشهاي مهم آثار موفق معماري تبديل شرايط عادي به موقعيتي خاص و ممتاز است . در اكثر تجارب ما در ايران ، به عكس ، موقعيتهاي خاص و ممتاز به وضعيت معمولي تبديل شده اند .
