بخشی از مقاله

عناصر شهری یونان
عناصر اصلی شهر یونانی عبارتند از : آکروپلیس ، حصار شهر ، اگورا ، محجلات مسکونی ، یک یا چند محل تفریحی و فرهنگی ، یک منطقه مذهبی (اگر جدای از آکروپلیس باشد ) ، اسکله و بندر و احتمالا یک منطقه صنعتی ، پرینه بهترین نمونه شکل گیری این عناصر جز دو عنصر اخیر در قالب یک شهر می باشد .


آکروپلیس نام عمومی است که به تپه دفاعی اولیه شهر اطلاق می شود . مرکز مرتفع شهرهای قدیمی تر یونان و قلعه محصور بسیاری از شهرهای مستعمراتی ان با این نام خوانده می شدند . آکروپلیس که در ابتدا تمامی شهر را در خود جای می داد به تدریج یا به بخش مقدس و مذهبی شهر بدل گردید چنانکه آتن نمونه بارز آن است و یا تخلیه شده و خارج از محدوده بوده و مستقیما پیرامون آکروپلیس واقع شده بود . به حصار دفاعی پیرامون آن نیازی نبود در مواقع هجوم شهروندان به درون آکروپلیس پناه می بردندتا آنکه یا شهر سقوط می نمود و یا دشمنان دست از حمله باز می داشتند ، و با توجه به اینکه اکثر ساختمانهای مهم در آکروپلیس واقع بودند تنها بخشی از خانه های نسبتا ارزشمند از بین می رفتند .


آگورا فقط یک فضای عمومی در شهر نبوده بلکه مرکز شهر و قلب تپنده ان محسوب می شده است . علی رغم پراکندگی و اختصاصی شدن اجتناب ناپذیر فعالیتها طی زمان ، آگورا بخش اعظم فعالیتهای گوناگون خود را حفظ نمود . آگورا اساسا تمایمت خود را حفظ نموده و حداقل در برابر پراکندگی و فروپاشی به شدت مقاومت نموده . این مکان که محل اجتماع همیشگی تمام شهروندان بوده به یکباره بوجود نیامده بلکه صحنه حیات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی روزانه جامعه بوده است . در شهرهای طراحی شده ، آگورا تا حد امکان در مرکز فیزیکی شهر واقع شده بود و در شهرهای بندری نیز آگورا در کنار بندر قرار می گرفت . در شهرهای طراحی نشده محل طبیعی آگورا در حد فاصل میان دروازه شهر و آکروپلیس بوده ، در آتن این نکته به وضوح دیده می شود .


آگورا معابد ، تئاتر ، ورزشگاه و غیره در مکانهای مقدس باستانی و یا محلهای مناسب و قابل دسترسی قرار گرفته بودند و واحدهای مسکونی فضاهای خالی را پر می کردند .
روم و امپراتوری
بر اساس افسانه های باستان شهر رم در سال 753 ق . م پایه گذاری شده است . تاریخ روم به سه دوره تقسیم می شود . دوره پادشاهی 510-753 ق . م . دوره جمهوری 27-509 ق . م . و دوره امپراتوری 27 ق . م . 330 میلادی تا سال 270 ق . م و قبل از جنگهای پونی (جنگهای سه گانه روم با کارتژ قدیم) رومیان بر ان بودند تا به حاکمیت خود بر شبه جزیره ایتالیا تحقق بخشند . پس از جنگهای پونی بر علیه کارتژیها که بین سالهای 264 تا 146 ق . م . در جریان بود مصمم

شدند که به صورت قدرتی جهانی درا»ده و معتقد بودند که سرزمینهای غرب بایستی تحت حاکمیت یک نژاد آریائی و نه سامی قرار داشته باشد . در سیصد ساله بعد از جنگ رومیان محدوده امپراتوری خود را مرتبا گسترش دادند . تا ا«که در طی حکومت تراجان روم به نهایت وسعت خود رسید . تراجان پس از فتح بین النهرین و سومر محدوده شرقی امپراتوری روم را از فرات به دجله تغییر داد . جانشین وی هادریان این مناطق و ارمنستان را ترک گفت اما در عوض

استحکامات مرزی را بطور موفقیت آمیزی برای یک دوره اگر چه نه آرام اما صلح آمیز تحکیم نمود . گرچه در دوره مارکوس آرلیوس جهت جریانات تغییر نمود از این پس روم در موضعی دفاعی قرار گرفت و بدین ترتیب دوره نزول و سقوط روم آغاز شد .
در گذشته اثار هنری ، معماری و شهرسازی رومیها با این پندار که کپی معمولی از کارهای یونانیاست نادیده انگاشته می شود . در حالی که یونانیان به عنوان هنرمند به معنای کامل کلمه شناخته شده بودند به رومیان تنها به عنوان مهندسان عملی که هیچگونه نظریه زیبایی شناسی خاص و مهمی نداشتند نگریسته می شد .
شهرسازی رومی
ت1اد بارز میان رشد ارگانیک و بی نظم شهر روم و نظم رسمی بسیاری از شهرهای کوچکتر رومی حتی از اختلاف میان آتن و شهرهای طراحی شده متعدد یونان بعد از عهد هیپوداموس بارزتر است . این امر یکی به دلیل وسعت و جمعیت بیش از حد رم جمعیت شهر در قرن دوم میلادی حداقل 000/200/1نفر تخمین زده شده است و همچنین در پیچیدگی ارتباط ساختمانهای ان بوده و تا حدی نیز به علت سادگی طرحهای مورد نظر مهندسان رومی برای شهرهای طراحی شده و کوچکتر می باشد .
همه اسکانهای شهری پایدار چه کسترا و چه شهرهائی که از منشائی خاص سرچشمه گرفته بودند بطور همانند دارای طرحهای استاندارد و ساده ای بودند . ونتاسیلوریوم یک شهر رومی بریتانیائی و تیمگاد در شمال آفریقا نمونه های خوبی هستند . البته چنانکه بعدا شرح داده خو

اهد شد نحوه توسعه بلوکهای مسکونی انها متفاوت است . شکل شهر معمولا مربع یا مستیطیل بوده در داخل این محوطه دو خیابان اصلی متقاطع ساخت خیابانها را پایه ریزی می کند . دکومانوس که از وسط شهر گذشته و کاردو که معمولا دکومانوس را بطور عمود قطع می نماید و تنها در جهت یک ضلع امتداد دارد خیابانهای فرعی طرح شطرنجی را کامل کرده و بلوکهای ساختمنی معروف به اینسولا را بوجود می اورند . منطقه فوروم مشابه رومی آگورای یونانی مع

مولا بر یکی از زوایای ایجاد شده در تقاطع دکومانوس و کاردو قرار دارد . معمولا فوروم از یک صحن با ستونهائی در اطراف آن و یک سالن جلسه مستقر در یک سوی ان بوجود می آمد . معبد اصل

ی ، معبد اصلی تئاتر و حمام عمومی که سکونت رومیان در بریتانیای مه الود و مرطوب را تا حدی تسهیل می نمود نیز در نزدیکی فوروم در مرکز شهر قرار داشتند . آمفی تئاتر یک عنصر وسیع کالبدی که مستلزم زمین شیب دار برای استقرار جایگاههای خود بود نیز معمولا در خارج شهر قرار داشت . در بعضی موارد بعلت تجهیزات دفاعی قوی امپراتوری در مرزها حصارها حذف می شدند . اما بعدها در ادوار پرآشوب تاریخ لزوم وجود این حصارها پیرامون شهر ثابت شد .
رم
اسکان اولیه
مبدأ پیدایش رم شهر هفت تپه ، دهکده هائی چند بوده که توسط قبایل لاتین پس از کوچ از کوههای جنوب شرقی به دشت تیبر آنها را بنا نمودند .
تامین آب آشامیدنی و دفع فاضلاب
شرح کامل عناصر متشکله شهر رم در همین بخش آمده است . با این همه نقش شبکه های آبرسان و فاضلاب در تعیین شکل شهری بررسی مستقل این شبکه را در اینجا الزامی می سازد . نهرهای متعدد و کم عمق اب و شبکه جمع آوری فاضلاب سطحی که به منظور زهکشی باتلاقه

ا ایجاد شده بود و شبکه عظیم آبرسانهای معلق و مخازن آب مربوطه همگی موانعی بر توسعه مجدد رم ایجاد نمودند ، همانطور که پلهای راه آهن و سایر موانع مشابه در شهرهای امروزی از جمله در جنوب لندن مسئله می آفرینند . همواره چه در نمونه های قدیم و چه در نمونه های جدید هر چند ملاحظات برنامه ریزی خواستار تغییر جهت سرمایه گذاری در سیستمهای موجود بوده است اما در اکثر موارد محدودیتهای اقتصادی ابقاء سیستم موجود را تحمیل نموده اند .


فوروم رومانوم در مرکز رم قرار داشت و توسط دیوار طویل 2/1 5 مایلی سرویان محصور شده بود . در دره میان تپه های پالاتین ، کاپیتولین و کویرینال بازار سنتی و محل اجتماعات عمومی که مشرف به معبد ژوپیتر بر کاپیتول بود قرار داشت .
مرکز شهر
مرکز اولیه شهر که در پایئن دره میان تپه های پالاتین و کاپیتولین و انتهای پرتگاه کویرینال قرار داشت به دو شیوه متفاوت به فشار ناشی از افزایش جمعیت پاسخ گفت . نخست انکه در جهت جنوب شرقی رشد طبیعی کنترل شده ای یافت که نهایتا در سال 82 میلادی دیوار کلسیوم که از فاصله 600 یاردی و پائین تپه کاپیتولین آغاز شده بود گسترش آنرا متوقف ساخت . دومین عکس العمل ساختن یک سری فوروم های سلطنتی مرتبطی بود که به ترتیبی خاص قرار داشتند و محور اصلی آن با کمی انحراف به طرف شمال و میان کاپیتولین و کویرینال بود و در فاصله میان سالهای 50 ق . م تا 114 میلادی ساخته شدند . مرکز نخستین این سری فوروم ها قسمتی از رجیوی هشت را بوجود آورده و به درستی به نام فوروم رومانوم ماگنوم نامیده می شود . عنوان فوروم رومانوم بطور کلی به سری ساختمانها و فضاهائی که در جهت جنوب شرقی گسترش یافته اند اطلاق می شود .
و به طور خلاصه می توان گفت :
به دلیل وسعت این متدن برای این که امپراتوری ها بتوانند نظارت خود را داشته باشند در بخش های مختلف اردوگاههای نظامی ایجاد کردند که کسترا نام گرفت و دارای شکل شطرنجی است .
در گذشته آثار هنری – معماری و شهرسازی رومی ها با این پندار که کپی معمولی از کارهای

یونانی است نادیده انگاشته می شود .
یونانیان هنرمند
رومیان مهندسان عملی که هیچ گونه نظریه زیبا شناختی ندارند .
احتمالا روم اعجاب انگیزترین و پیچیده ترین ترکیب شهری دوره ی باستان بوده است . شکل کلی شهر به صورت مربع یا مستطیل بوده .
فوروم مشابه آگورا در یونان است که از یک صحن با ستونهایی در اطراف ان و یک سالن جلسه مستقر در یک سوی آن به وجود آمده .
دو محور اصلی شهرهای رومی = دکومانوس و کاردو
سه گروه اصلی شهرهای امپراتوری روم = کلینا (اسکانهای نوبنیاد) میونسیا (مراکز قبیله

ی مهم ) سیوتیاش (مراکز تجاری و اداری قبایل محلی)
شهرهای قرون وسطی
شهرهای قرون وسطای اروپا (قرن 11 الی 15) بر اساس منشاء پیدایش آنها به پنج گروه کلی دسته بندی می شوند . سه گروه از این پنج گروه شهرهای هستند که به طور طبیعی رشد کرده اند :
1 – شهرهای رومی مبدأ هم آن دسته از این شهرهاست که موقعیت شهری خود را علی رغم کاهش وسعت طی قرون وسطی حفظ نمودند . و هم ا« دسته از شهرها که پس از سقوط امپراتوری متروک شده اما دوباره در مکان قدیمی حیاتی تازه یافتند.
2 – باروهایی که نخست به عنوان پایگاههای نظامی بنا شده و سپس عملکردهای تجاری یافتند .
3 – شهرهائی که در اثر رشد طبیعی روستاها بوجود ا»دند . سایر گروهها ، نوشهرهائی هستند که در یک برهه خاص زمانی بصورتی رسمی احداث شده اند . این نوشهرها گاه طبق طرح از پیش تعیین شده ای شکل یافته اند و گاه نیز بدون طرح پیشین بنا شده اند .
4 – باستیدها که در فرانسه ، انگلیس و ولز هستند .
5 – شهرهای احداثی که به طور کلی در سرتاسر اروپا پراکنده هستند .
فمر شهرهای قرون وسطی
شهرهای قرون وسطای هر یک از پنج گروهن مطرح شده فارغ از منشاء ظهورشان از زمینه اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی مشترکی در تمامی کشورهای اروپائی برخوردار بودند . همچنین بسیاری از جزئیات بصری این شهرها مشابه یکدیگر بود . همان ساختمانهای محلی خاص هم در شبکه شطرنجی نو شهر های طراحی شده و هم در بافت کنترل نشده و آزاد شهرهای طراحی نشده آن زمان دیده می شود . عناصر و اجزای اصلی تشکیل دهنده شهر قرون وسطایی بطور

کلی عبارتند از : حصار با برجها و دروازه های مربوطه خیابانها و سایر فضاهای تردد فضای بازار که احتمالا بازار و سایر ساختمانهای تجاری را در بر می گرفت . کلیسا که معمولا در محل خاص خود قرار داشت و بطور کلی ساختمانها و باغات خصوصی مربوطه شهر .
حسار :


چنین به نظر می رسد که از میان بزرگترین ده شهر انگلیس که از آمار مالیات سرانه سال 1377 بدست آمده تنها بستن از یک سیستم کامل دفاعی بی بهره بوده که در این یک مورد نیز خندقی پیرامون شهر وجود داشته است . از میان 40 شهر بزرگ انگلیس تنها سه شهر فاقد تدابیر دفاعی بوده اند . حصار شهر تنها هنگامی مورد نیاز بود که سرمایه موجود در اسانی شهری محتاج به حراست باشد .
یک تفاوت عموده بین سیستم دفاعی شهرهای انگلیس و شهرهای اروپا وجود دارد . در قرن چهاردهم میلادی به علت صلح و آرامش حاکم بر جزیره از اهمیت حصار دفاعی شهرهای انگلیس به شدت کاسته شد . در نتیجه از آن پس حصار تنها به عنوان مانعی برای اخذ گمرکات محسوب می شد و با اخذ حقوق گمرکی از کلیه کالاهائی که از دروازه های شهر می گذشتند منافع تجاری شهروندان حفظ می شد .
خیابانها
تمامی شهرهای قرون وسطی حداقل شامل یک فضای باز بودند که به عنوان بازار عمل می نمود و در ذیل به بحث پیرامون آن خواهیم پرداخت هر چنمد چنانکه هوارد سالمان تاکید دارد وجود چنین فضاهای خاص تجاری در شهر نباید مانع از درک این حقیقت شود که در واقع تمامی شهر قرون وسطی بطور کلی بازار بوده است . تجارت و تولید در تمای شهر گسترده بوده است در فضاهای باز و فضاهای بسته در فضاهای عمومی و فضاهای خصوصی . در نتیجه خیابانهای اصلی شهر که از

دروازه ها تا مرکز شهر کشیده شده و چیزی بیش از کوچه های باریک و نامنظم شهرهای با رشد طبیعی بودند . هم تداوم فضای بازار بوده و هم خطوط اصلی ارتباط محسوب می شدند . از مفهوم شبکه تردد نیز مانند تردد وسایل نقلیه خبری نبود . در نتیجه زمینهای حاشیه خیابان بخصوص در

نزدیکی دروازه ها و بازار شهر سرمایه ای تجاری محسوب شده و رشد و توسعه مداوم ـن امری طبیعی بود . همچنین بعدها ایجاد راهی باریک معمول شد که به خیابانهای باریک و حیاطها و باغات پشت دسترسی ایجاد می کرد . شهر لندن یکی از بهترین نمونه های یک چنین شبکه داخلی می باشد .


صحن کلیسا
دیگر فضای باز شهر قرون وسطائیی فضای باز مقابل کلیسا است که به پبارویس شهرت دارد . پارویس یا فضای مقابل کلیسا در قرون وسطی را نباید با زمین قبرستان اشتباه گرفت چرا که زمین قبرستان چنانکه در انگلیس تداول بوده معمولا چسبیده به کلیسا بوه است . مومنین قبل و بعد از مراسم در پارویس یا صحن کلیسا اجتماع می کردند آنها در اینجابه وعظ و خطابه ای که گاه در فضای باز ایراد می شد گوش فرا می دادند و شرکت کنندگان در مراسم تشییع گاه از ان می

گذشتند . در اینجا در مقابل در ورودی غربی کلیسا از قرن دوازدهم به بعد مراسم عشاء ربانی برگزار می شد . در اینجا روستائیان اسبهای خود را می بستند و به سرعت بساطهای گوناگونی بر پا می شد . با این همه پاریس هیچگاه قصد رقابت با میدان بازار را نداشته است وجود پارویس یا گورستان در بریتانیا به آن مفهوم بود که کلیسا در فضای خود بنا شده است

. از آنجائی که پارویس در بسیاری موارد در کنار و چسبیده به فضای بازر قرار داشت هسته ای دو بخشی را تشکیل می داد که یکی از خصوصیات شهرهای قرون وسطی چه آنها که طراحی شده بودند و چه آنها که نبودند محسوب می شد

.
منشد شکل گیری شهرها :
روستای قرون وسطی هنگامی که عملکرد ثانوی مرکز تجاری محلی یافته و صنعت تخصصی کوچکی که بخش کمی از جمعیت را به خود مشغول داشت در ان به وجود آمد به شهر بدل شد به محض آنکه شهر قدرتی بدست اورد و تجارت خود را توسعه داده و بازار کافی برای تولیدات خودش کسب نمود به درصد شاغلین حذف تخصصی غیر کشاورزی افزوده شده و از ارتباط این گروه با بخش کشاورزی کاسته شد . اما این حقیقت را بایستی به خاطر داشت که تنها بخش کوچکی از این ساکنین ارتباط خود را با زمین از دست داده و بخش اعظم مایحتاج روزمره کشاورزی شهر توسط تولیدات محلی تامین می شد .

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید