بخشی از مقاله

فرش اصفهان

پيشگفتار
به نام خالق رنگ ها ، به نام خالق طرحها ، به نام خالق فكر و به نام او كه هر چه زيبايي است ،‌از اوست، اگر كه آموختيم از تو بود ، اگر ساختيم از تو بياموختيم و هر چه را كه هنر گفته ايم ، از هنرت كه بر جهان گسترانده اي يافته ايم . با نام تو آغاز مي كنم تا يادت هميشه آرامش دلم باشد و قوت دستانم.


مقدمه
چنانچه تهران را رأس ايران بدانيم، اصفهان در قلب اين کشور جاي دارد. شرح تاريخ 5000 ساله اصفهان که در طول سالها حکومت سلسله هاي پادشاهي بعنوان پايتخت و مقر حکومتي انتخاب مي شده، در اين مختصر نمي گنجد. اين شهر عرصه جنگ دولتهاي پارت، سلجوقي، مغول و صفوي و مقر حکومت اين سلسله ها بوده که هر يک اثرات جاوداني فرهنگي خود را بجاي گذاشتند. مساجد، ميادين، دروازه ها و بناهاي يادبود مذهبي و غير مذهبي اين شهر ميراث فرهنگي ايران بشمار مي آيند. هر بيننده اي از تماشاي قطعات سفالي عتيق که در پوشش مناره ها بکار رفته، محظوظ مي گردد.


مصنوعات با ارزش فلزي و بافته ها و ظروف لعابي و نقاشي ها همه بر شگفتيهاي اين شهر در دامنه کوه زاگرس دلالت دارند، شهري که پايه گذار ارزشهاي فرهنگي در شرق و غرب بود. در دوران نيک بختي شهر در زمان شاه عباس در قرون 17 و 18 ميلادي، اصفهان بهشت هنر و زيبايي محسوب ميگرديد.


امروز اصفهان با بيش از يک ميليون نفر سکنه مرکز اين استان مي باشد. جريان زاينده رود و ارتفاع 1500 متري اين شهر و مطبوع بودن شرايط آب و هوايي اصفهان به توسعه بازرگاني اش کمک بسياري کرده است. توليدات نساجي و قالي بافي اين شهر در طول قرنها نقش بسيار و اهميت زيادي داشته است. کارگاههاي درباري که در قسمتي از بناي کاخ قرار داشتند، قاليهايي با 10000 گره در هر دسي متر مربع مي بافتند. و اغلب در بافت اين فرشها طلا و نقره بکار ميرفته، حتي در گذشته دور جنبه صادراتي به دربارهاي اروپا داشته است. در توليدات امروزه که هنوز در شمار بهترين قاليهاي ايران هستند، از طرح قاليهاي قديمي استفاده مي شود.


ابعاد: بيشتر در اندازه قاليچه بافته مي شوند، هر چند که کارگاههاي شهري قاليهايي در همه ابعاد معمول و گاه تا 15 متر نيز توليد مي کنند.
رنگها: قاليهاي جديد اصفهان رنگ روشني دارند، مثلاً از بژ يا آبي روشن استفاده بيشتري مي شود. گاه از 15 رنگ براي ايجاد تضاد و براي طرحهاي داخلي از درجات گوناگون قرمز استفاده مي گردد.


نقشها: طرحهايي متنوع و درهم و نقشهايي با طراحي دقيق، طرح ترنج و نقشهاي اسليمي و همچنين پرنده و گل و گياه و نخل نيز بکار ميروند. در وسط قالي يک طرح مدالي دو بخشي و يا در مواردي نقشهاي مکرر بچشم ميخورند. حاشيه بزرگ شاه عباسي استفاده زيادي دارند و ديگر طرحهاي گل و گياه حواشي از زمينه الهام ميگيرند. زمينه و حاشيه اغلب توسط دو يا چند خط از يکديگر مجزا مي شوند.

ساختار اوليه: تار و پود از کتان و گاه از پشم است. تار و پود قاليهاي ابريشمي اصفهان از ابريشم مي باشند. قاليهاي زربفت اصفهان يادآور قاليچه هاي پولونز که تار و پودشان از نخهاي گرانبهاست مي باشند.
گره: پشم تابيده بسيار ظريف و مرغوب با گره فارسي به تعداد 5000 - 2500 گره در هر دسي متر مربع متداول است. (اغلب از پشم کرک دار نيز استفاده مي شود).
پرز: پشم بسيار ضخيم نيمه بلند تا کوتاه و ابريشم بسيار کوتاه چيده مي شود.


کيفيت: قاليهاي اصفهان از بهترين قاليهاي ايران بشمار مي آيند و پر دوام هستند و جنبه تزئيني دارند. نمونه هاي نفيس و گرانبها سرمايه خوبي بحساب مي آيند. خصوصاً قطعات قديمي و آنتيک که امروزه هنوز در بازار يافت مي شوند. اين خصوصيات شامل حال قالي هاي ارمني باف و لري اصفهاني که در اصفهان توليد مي شوند، نمي گردد؛ هر چند که اين طبقه بندي قطعات بسيار نفيس از پشم براق را در بر مي گيرد. قالي ارمني باف اصفهان بدست ارامنه مسيحي اصفهان بافته شده، تعداد 1500 گره ترکي در هر دسي متر مربع دارند و پرز آن نيمه بلند تا بلند چيده شده و اندازه آنها به 12 متر نيز مي رسد.


شناخت فرش استان اصفهان( فرش نائين)
نائين يكي از شهرهاي مهم قاليبافي در استان اصفهان است . نائين در حاشية غربي كوير لوت در 150 كيلومتري شرق اصفهان واقع شده است .


هنگامي كه مردم ايران جامة اروپائي را اختيار كردند و بازار فروش پارچه ظريف و زيباي پشمي براي عبا ، كه تهية آن در نائين يك سنت باستاني بود ، رونق خود را از دست داد ،‌مردم اين شهر قاليبافي را جايگزين آن ساختند .
قاليبافان اين منطقه به رشتن كلافهاي ظريف براي تهیة پارچه هاي نازك و زبر عادت داشتند، چله هاي قاليچه را طوري گذاشتند كه در هر اينچ 22×22 گره به دست مي آمد و به اين ترتيب قاليچه هاي تهيه كردند كه از لحاظ ريزي بافت تا آن موقع در ايران نظير نداشت .
در طرحهاي قالي نائين آثار نفوذ طرح شاه عباسي ، كه ملهم از نقشهاي كاخهاي اصفهان هستند به چشم مي خورد .


در آمد اين منطقه بيشتر از صنعت قالي بافي است . بيشتر اين قالي ها ، توسط زنان در خانه ها بافته مي شود.
در فرش هاي نائين در صد بالايي كرك مصرف مي شود ، پشم و كرك اين فرش ها از نظر ظرافت و كيفيت امتياز بالايي دارد . الياف پشم نائين ظريف تر و نرم تر از پشمي است كه معمولاً در ساير نقاط فلات ايران به دست مي آيد .
رنگها : رنگهاي مشخصه قاليهاي نائين از درجات مختلف آبي روشن ، سفيد ، شيري ، خاكستري روشن و گاهي در فرشهايي ، در زمينة آنها آبي تيره ، قهوه اي يا ندرتاً قرمز بكار مي رود .
البته در فرشهاي نائين آبي روشن ، كرم و بژ ديده مي شود و در زمينه قاليها ، عدم استفاده از قرمز لاكي كاملاً مشخص است و قالي به رنگ لاكي و طلايي به ندرت ديده مي شود .
تعداد رنگهاي مصرفي در فرش نائين 11 رنگ اصلي و 4 رنگ فرعي است كه بعضي ها آن را 9 رنگ اصلي و 3 رنگ فرعي مي دانند .


رنگرزي : اصولاً الياف در اين منطقه به دو روش طبيعي و شيميايي رنگرزي مي شود ، كه مي توان مهم ترين شهرت اين فرش ها را مديون اين كيفيت رنگرزي دانست .
رنگ هاي طبيعي از موادي چون پوست انار ، پوست گردو ،‌روناس ،‌اسپرك ، برگ مو ، نيل و غيره بدست مي آورند .
گره : بافت فرشهاي نائين داراي گره فارسي است و دو پود زير و رو مي باشند .
نقص هايي چون كجي ، سره ، نزدن پود ، دو دست شدن ، چند رنگي ، غلط بافي ، بسيار كم ديده مي شود و اصولاً كيفيت بافت تا حد استاندارد است .


تار و پود اين قاليها از نخ تابيده بسيار ظريف و يا ابريشم طبيعي است ،‌چون در اين فرشها از پشم و يا ابريشم به صورت مخلوط استفاده مي شود ، سطح فرش گاه ناهموار مي نمايد بنابراين پرز اين قالي را كوتاه تا بسيار كوتاه مي چينند .
چله‌: نخ چلة مصرفي ، بيشتر نخ پنبه اي است و گاهي از چله ابريشم مورد استفاده است . در واقع همان نخ چله اي كه در مناطقي چون اصفهان و كاشان مصرف مي شود البته هم اكنون استفاده از چله ابريشمي بسيار زياد و رايج شده است .


دارها : عموماً دارها در اين مناطق چوبي است كه در حال تبديل شدن به فلزي است روش نصب دار و چله كش و پايين كشي فرش ، مشابه مراكزي نظير اصفهان و كاشان است . دارهاي اين منطقه عمودي مي باشد .
كارگاهها : اصولاً كارگاههاي متمركز در اين مناطق بسيار كم است ، بيشتر فرش ها بوسيله بافندة در خانه ها بافته مي شود ، ولي در كارگاههاي موجود اصول استاندارد از نظر روشني و پر نور بودن محيط و همچنين بهداشت ديده مي شود .
طرح ها ونقش ها : اصلي ترين نقش هاي نائين ، شاه عباسي لچك ترنج با استفاده از تركيبات اسليمي و ختايي و نقوش با سنتي ترين طرح هاي ايراني رابطه دارد .


نقش ها شباهت زيادي به طرح هاي قالي هاي اصفهان دارد . از ديگر نقوشي كه در بافتها ديده مي شود نقش گنبد ، افشار ، محرابي ، درختي ، لچك ترنج ، كتيبه يي است .
ابزارها : اين فرش ها بيشتر با دست بافته مي شوند از دفتين فارسي و قيچي فارسي نيزبراي كوبيدن و چيدن استفاده مي شود .
مواد : بيشترين مواد مصرفي در اين فرشها پشم و ابريشم است كه مقداري از آنها به صورت سنتي در داخل تهيه مي شود و بقيه وارداتي است . كه البته بيشترين مقدار مصرفي پشم از پشم بومي خود منطقه مي باشد و ابريشم يا از چين وارد مي شود و يا از منابع داخلي خريداري مي شود .


مصاحبه با دبير انجمن اتحاديه فرش اصفهان :
به طور كلي مي توان گفت : شباهت فرش اصفهان و نائين بسيار زياد و نزديك بهم است چه از نظر مواد اوليه و چه از نظر نوع طرح و بافت كه البته اعضاي انجمن اتحاديه فرش اصفهان اعتقاد دارند نائين يكي از مراكز فرش بافي اصفهان است و از زمان قديم اينگونه بوده و هست . فرش نائين فرشي است با هويت و با سابقه كه در منطقه موفقيت محلي و بومي زياد دارد از نظر كيفيت ، ثبات رنگ، ابعاد و استحكام و صحت و دقت نقشه بسيار خوب است . كه البته در حال حاضر به خاطر رقابت هاي زياد و بازار جهاني مقداري از كيفيت آن كاسته شده و يكي از دلايل آن اين است كه فرش نائين يا با نام فرش نائين در اقصي نقاط ايران بافته مي شود و به نام فرش نائين ، اصفهان به فروش مي رسد .


در مصاحبه اي كه با آقاي ماهاني دبير انجمن اتحاديه فرش اصفهان انجام گرفته است به نكات زير اشاره شد :
* مختصري در مورد فرش اصفهان و نائین
فرش نائين به علت قرار گرفتن در منطقه كويري اصولاً داراي رنگهاي روشن است و فرش اصفهان چون كشش به سمت جلگه اي دارد از تنوع رنگ بيشتري برخوردار است ، مواد اوليه در هر دو فرش كرك و ابريشم است و نوع طرح و بافت شبيه به هم مي باشد .
* مواد مصرفي شامل پشم و كرك و ابريشم چگونه تهيه مي شود ؟
كرك اصفهان وارداتي است ، پشم 18 تا 26 ميكرون اروگوئه ريسندگي شده و تبديل به كرك مي شود . ابريشم مورد استفاده دو نوع مي باشد يكي توليدي ايران كه براي قالي هاي تمام ابريشم مورد استفاده قرار مي گيرد كه اين ابريشم در اطراف اصفهان براي قالي هاي اين منطقه توليد مي شود كه اين ابريشم بسيار كيفيت خوبي دارد و به اين دليل بهتر است كه با آب و هواي اين منطقه سازگار است و با فرش هاي اين منطقه بسيار هماهنگ است زيرا رنگ كردن اين ابريشم بسيار راحت تر است چون مي دانيم چگونه ابريشم را بتابيم و همچنين عمل آوردن ابريشم براي رنگ طبيعي هماهنگ است ولي ابريشم دوم كه از چين وارد مي شود اولاً كيفيت آن بسيار مرغوب نيست دوماً با رنگهاي طبيعي هماهنگ نمي شود بيشتر با رنگهاي شيميايي هماهنگ است .
فصل تابيدن ابريشم اوايل ارديبهشت تا اواخر خرداد مي باشد و البته اين ابريشم به ميزان خيلي كم توليد مي شود ، دو محل توليد پيله در منطقه نجف آباد و نطنز واقع شده و محل تابيدن ابريشم يكي در داخل اصفهان و ديگري در اطراف نجف آباد است . البته ابريشم چيني در اصفهان مصرف مي شود ولي براي قالي هاي درجه 2 و 3 كه البته گاهي از ابريشم روسي نيز مصرف مي شود. ولي قالي هاي مرغوب اصفهان از ابريشم خود اصفهان استفاده مي كنند . پشم اصفهان كلاً وارداتي است و عمليات ريسندگي و تابيدن همگي در خود اصفهان انجام مي شود .
ابريشم مورد استفاده در قالي نائين اكثراً وارداتي است از چين وارد مي شود و رنگ نمي شود اصولاً سفيد بافته مي شود .
پشم اين منطقه بومي مي باشد و در خود نائين رنگرزي مي شود رجشهار اين فرش ها اكثراً 9 لا و 6 لا مي باشد .

* كارگاهها و مراكز بافت فرش نائين و اصفهان
80 درصد كارها در خانه بافته مي شود ، كارگاه بسيار كم است و بيشتر توليد كننده ها به علت مسائل بيمه بافنده و اداره كار و ... كارگاههاي خود را مصرفي نمي كنند .
در مناطق نائين و اصفهان اكثر قالي ها توسط بافنده هاي خانم در منازل بافته مي شود كارگاه متمركز بسيار كم است و مهم ترين مسئله اين است كه كار قالي بافي با قانون كار هماهنگي لازم را ندارد و خود به خود نفي مي شود .


*نوع و جنس دارها در منطقه اصفهان و نائين
دارها در هردو منطقه عمودي است ، جنس آنها چوبي است ولي در حال تبديل شدن به فلزي است. در هر دو منطقه به يك صورت چله كشي مي شود و به علت اينكه كار به صورت خانگي چله كشي می شود زمان خاصي ندارد .
* گره در اين دو منطقه
نوع گره در هر دو منطقه فارسي باف است .‌گاهي در بعضي فرش هاي درجه 2 و 3 اصفهان و در خيلي از فرش هاي نائين جفت بافي ديده مي شود .


*نخ مصرفی چله ها
هم اكنون اكثر فرش هاي اصفهان چله ابريشمي دارند كه استحكام بسيار زياد دارد ولي در نائين از چله نخ پنبه اي استفاده مي شود .
محاسبة مقدار چله بصورت تجربي است و اصول خاصي ندارد ،‌اصولاً براي قالي 2×3 20 تا 100 تايي ابريشم 18 لا استفاده مي شود براي همين قالي 18 تا 100 تايي ابريشم 24 لا مصرف مي شود و براي 16 تا 100 تايي ابريشم 27 تا 30 لا مورد مصرف قرار مي گيرد.

 


* اصلي ترين نقوشي كه در حال حاضر در اين مناطق بافته مي شود
در منطقه اصفهان دو نوع طرح بافته مي شود يكي لچك و ترنج عباسي كه از قديم رايج بوده و هست و ديگري طرح هاي نو ، كه خود به دو دسته نوگرا و نو آور تقسيم مي شوند كه طرح هاي نو گرا هيچ اصول خاصي ندارد و با هيچ مقياس فرش هماهنگ نيست و طرح هاي نوآور و طرح هاي قديمي يا فراموش شده را با ديگري تغيير و تحول به صورت طرح جديد در آورده اند و محور استفاده قرار مي گيرد . در منطقة نائين هم اكثراً همين طرحها بافته مي شود .

*تعداد رنگ ها
قالي اصفهان اصولاً 10 رنگ است كه اصطلاحاً به 7 رنگ معروف است ولي قالي 13 رنگ نيز متداول است. البته بدون احتساب پرده هاي رنگي . قالي هاي نائين نيز از 10 رنگ بيشتر نمي شود كه البته سرمه اي و لاكي نيز جزء آن حساب مي شود كه خيلي كم مصرف مي شود .


*ابعاد و اندازة قالي های اصفهان و نائين
در اصفهان : 70×110 پشتي ، 80×125 زرع و چارك ، 110×165 زرع و نيم ، 160×240 قاليچه ، 30/1×2 هفت چارك و قالي هاي 2×3 و 4×3 و 5/2×5/3 اصولاً بافته مي شود .
در منطقه نائين : 100×150 زرع و چارك ،‌30/1×2 زرع و نيم ،‌5/1×5/2 قاليچه و قالي 2×3 ،‌4×3 ، 5/2×5/3 رايج است .
* نخ پود
اصولاً با دست رد مي شود در هر دو منطقه و جنس آن از پنبه مي باشد .
*رنگرزي خامه و الياف
كارگاههاي رنگرزي شيميايي و طبيعي وجود دارد كه گاهي در كارگاهها هر دو روش رايج است كه از موادي چون پوست گردو ، پوست انار ، روناس ،‌اسپرك ، برگ مو، قرمزدانه و .... استفاده مي شود و بريا دندانه به علت اينكه قره قورت هاي جديد داراي آرد است از جوهر ليمو يا سركه استفاده مي شود. ولي متأسفانه در نائين اكثراً از رنگهاي شيميايي استفاده مي كنند در حال حاضر و اين براي اين فرش با اين قدمت و شهرت تأسف آور مي باشد . زيرا ثبات و دوام رنگ طبيعي بسيار زياد است و هر چه از فرشي كه با الياف رنگ شده طبيعي بگذرد رنگ آن پخته تر و زيباتر مي شود .

 


*ابزارهاي بافت و عيوب فرش اصفهان و نائين
اصولاً فرش ها با دست بافته مي شود و با تيغ بريده مي شود ، دفتين ها و قيچي ها فارسي است و هر چه تيغة قيچي پهن تر باشد الياف را كوتاه تر مي چيند و فرش ظريفت تر مي شود . اين روش در هر دو منطقه وجود دارد . از عيوبي كه در فرش هاي اين دو منطقه مي توان نام برد شكستگي نقشه ، پاره شدن نخ چله و ترميم نشدن آن ، جمع شدن و باز شدن دست بافنده در عرض قالي ، نا متعادل بودن دست قالي باف در طول قالي و همچنين جفت بافي كه در فرش نائين بسيار زياد رايج شده است .


*رنگهاي مورد استفاده در فرش اصفهان و نائين
در فرش اصفهان از رنگ كرم ،‌سرمه اي ، لاكي ، آبي و اصولاً رنگ حاشيه و ترنج را يكي مي گيرند يا هم خانواده مي بافند و رنگ لچك را رنگي انتخاب مي كنند كه يك ارتباط بين زمينه و حاشيه برقرار مي كند .
در فرش نائين از رنگ كرم ، بژ ، تا حدودي سرمه اي استفاده مي شود كه البته با بازار امروز و وجود متقاضي خارجي و تنوع طلبي مشتريان ، هم اكنون فرشهايي با رنگ هاي مختلف و تنوع زياد بافته مي شود تا سليقه مشتري را برآورده كند .


از جمله نكاتي كه در مورد فرش نائين مي توان گفت اين است كه از نظر كيفيت افت كرده و در بيشتر مناطق ايران بافته مي شود و به علت رنگ هاي كم رنگ و كرم كه بيشتر باب سليقه روز است مورد مصرف قرار مي گيرد و اينكه قيمت آن نسبت به فرش اصفهان بسيار ارزان تر است ،‌خريدار زيادتري دارد .
فرش اصفهان در خود اصفهان و گاهي در اطراف مثل نجف آباد ، حبيب آباد و دولت آباد بافته مي شود .


*قاليبافان معروف اين مناطق
در نائین آقايان حبيبيان ، مفيدي ، پهلوان صفا ،‌قاسمي ،‌كسائيان كه از نام آوران قالي بافي منطقه نائين مي باشند و در اصفهان به آقايان صيرفيان ، صفر زاده ، حقيقي ، ميرزا امامي ،‌حسن در دشتي ، دكتر حكمت نژاد ،‌عصاچي ، عباس در دشتي ،‌نقش بند ، مهدي ايي ،‌كام خواه ، داوري ،‌مكاري ، ماهاني ، تاجي و ذولفقاري می توان اشاره كرد .


قاليبافي در استان اصفهان
پیشینۀ تاریخی
كارگاههاي قاليبافي دربار صفوي متصل به كاخ سلطنتي در جنوب عالي قاپو بين ميدان شاه و چهل ستون، با استفاده از بهترين مواد اوليه همواره زير نظر شخص شاه عباس بزرگ به كار مي پرداختند. قالي هاي ارزشمند بيشترشان در شهرها و روستاهاي اطراف اصفهان نظير جوشقان و نجف آباد تهيه مي شد. زيرا خود شهر اصفهان به واسطة داشتن آب آلوده به گچ مناسب اين صنعت نبود.


نمونه هاي ارزنده اي كه از اين دوره موزه هاي جهان را زينت بخشيده خواه در اصفهان بافته شده باشد و يا در شهرهاي اطراف آن، يادآور اين نكته كه به هنر قاليبافي توجهي خاص مبذول مي شده است.
بعد از سقوط صفويه اصفهان مورد تهاجم افغانها قرار گرفت و نادرشاه پس از شكست آنان، زادگاه خود يعني مشهد را به پايتختي برگزيد، و كريم خان زند نيز به تبعيت از نادر، شيراز را به پايتختي انتخاب كرد.
اصفهان جز در دورة قاجاريه كه مقر حكومت برخي از شاهزادگان خودكامه نظير مسعود ميرزا ( ظل السلطان ) شد، ديگر مورد استفاده قرار نگرفت. ظل السلطان نيز در اضمحلال و تخريب اصفهان از هيچ كوششي دريغ نورزيد، به نحوي كه بسياري از بناهاي ارزنده و تاريخي اين شهر و اشجار كهن به دستور وي نابود شد.


قاليبافي در اصفهان
بعد از حملة افغانها به اصفهان، از روند قاليبافي در اين سامان اطلاع دقيقي در دست نيست. و از توليدات اين شهر و توابع تنها به هنگام جنگ جهاني اول در بازارهاي اروپا و آمريكا نام برده مي شود. گرچه توليدات فرش بسيار اندك بود ليكن از نظر كيفيت چيزي از قاليهاي قديم كم نداشتند. تنها كاربرد ابريشم در آنها متداول نبود و تارهاي نقره اي در زمينه به كار نمي رفت با اين حال، اين قالي ها به واسطة كاربرد نقشهاي مجرد فاقد نقشهاي اصيل اوليه بودند.


امروزه بيشتر نقش قاليهاي جديد اصفهان را طرحهاي لچك و ترنج تشكيل مي دهند اسليميهايي كه مستقل از ترنج مركزي با دوران شاخ هاي خميده شان و گردش آنها به دور مداليون مركزي ، گلهاي شاه عباسي را در بر مي گيرند؛ طرحهاي سجاده اي، محرابي ستوندار، درختي، شكارگاهي، از جمله نقشهاي مورد استفاده اند.

قطع اين توليدات را، اندازه هاي سجاده اي، 3/2*8/1 متر و به طور متوسط 2*3 متر تشكيل مي دهد. كاربرد گرة فارسي، كم گوشتي و استفاده از تار و پود پنبه اي و تراكمي برابر دو تا پنج هزار گره در دسي متر مربع، از ويژگيهاي ديگر توليدات اصفهان است.
قاليچه هاي ارمني باف از جمله ديگر توليدات توابع اصفهان است كه بيشتر در مناطق مسيحي نشين فريدن و سميرم عرضه مي شود. استفاده از گرة تركي و تراكمي برابر 1500 گره در دسي متر مربع و پرداخت متوسط و گاه بلند پرزها، از جمله ويژگيهاي توليداتي است كه حداكثر در قطع 12 متر مربع به بازار عرضه مي شوند.
قاليهاي اصفهان امروزه بيشتر در مراكزي نظير نجف آباد، فلاورجان، قمشه ( شهرضا

) گلپايگان، نائين، اردستان، نطنز و كاشان و خوانسار توليد مي شوند.
دار مورد استفاده در اصفهان و توابع، دار عمودي است. وجود چوب ديگري به نام پله پيچ كه از ميان نخهاي چلة پاييني عبور مي كند و به وسيلة سيمهاي فلزي به زير دار متصل مي شود از مميزات اين دار است. در مراحل نهايي بافت و پايين كشي قالي و زماني كه به واسطة كوتاهي چله ها، عمل گره زدن چله هاي بالايي به سر دار ميسر نيست، با انتقال چوب پله پيچ به بالا و عبور چله هاي بالايي از ميان آن و اتصال اين چوب به سردار به كمك سيمهاي فلزي، بافت قالي ادامه مي

يابد. اين عمل كه در منطقة كاشان بندك كردن ناميده مي شود، براي بافنده اين امكان را فراهم مي سازد تا بدون تغيير مكان به بافت بقية قالي ادامه دهد چوب كوجي اصطلاحاً پيز و چوب هاف پشت پيز ناميده مي شود. شله بافي يا گليم بافي بخش پايين قالي معمولاً 3 تا 5 رج است و در چله كشي، هر 100چله كه فاصله اي برابر 10 تا 14 سانتيمتر را در بر مي گيرد، شيرازه مي شود.
در بافت بخشهاي ساده، معمولاً از گرة جفتي استفاده مي شود و قسمتهاي ظريف با گره تكي پر مي شود.
برخي بافندگان در بافت قسمتهاي ظريف نقشه از خامه هاي ظريفتري استفاده مي كنند و خامة

ضخيمتر را در بافت زمينة ساده و بخشهاي يكنواخت به كار مي برند. در نتيجه بخشهايي كه با پرز خامة ظريفتر بافته شده، به واسطة ظرافت پرزها در سطحي پايين تر از بخشهاي ديگر قرار مي گيرد كه به اصطلاح آن را پايين زدن قالي مي گويند. در اين حال پود گذاري ميسر نيست و لازم است با گره هاي مكرر با توجه به نقشه و كاربرد پرزهاي ظريف، به پر كردن آن بخش پرداخت ( جا خود بافتن ) تا سطوح هم طراز شده و عمل پود گذاري امكان پذير شود.
فرش اصفهان
يكي از برجسته ترين و ممتازترين فرشهاي ايران، فرش اصفهان است . فرش اين منطقه حجم كامل آن نوع نقوش و طرح هايي است كه به آن ها نقوش سنتي گفته مي شود كه ريشه در طراحي كهن و سنتي ايران دارد . با آنكه ريشه هاي اين نوع طراحي به نگاره هاي قبل از ظهور اسلام و دوران هخامنشي و ساساني بر مي گردد، ولي اوج شكوفايي و شكل گيري آن ها مربوط به زمان مكتب هرات ( دوران صفويه ) و به دست هنرمنداني نظير بهزاد و سلطان محمود و تعداد ديگري از نقاشان ايراني است . پايگاه شكل گيري و اين نقش آفريني بعد از هرات كه در آن دوران در حوزه فرهنگ ايران داشت به شمال غربي ايران و تبريز بوده است .


بي ترديد انتقال پايتخت در دوران صفويه و به تبع آن آوردن هنرمندان در بازار تبريز به قزوين باعث گرديد كه شالوده دوره اي پي ريزي گردد كه بعدها به نام مكتب اصفهان سرآمد تمامي رشته هاي هنري ايران گردد .
تمركز 85 ساله پايتخت در قزوين باعث شد تا مرحله رشد و تكامل نقوش سنتي ايران پس از هرات و تبريز ادامه يافته و شكوفايي خود را در اصفهان جشن بگيرد. در واقع رشته نقوش سنتي ولي سيماي قالي امروز اصفهان كه اغلب در زمره شاهكارهاي دوره صفوي به شمار مي رود . قبل از آنكه در هنر معماري ، كتاب آرايي ، تذهيب و 000 مكتب اصفهان جستجو شوند، ‌بايد ريشه آن ها را در حيات سبز هرات و تبريز و قزوين جستجو كرد . اين نقوش به وسيله هنرمندان برجسته آن زمان براي فرش هايي بزرگ كه در كارگاه هاي سلطنتي اصفهان بافته مي شد مورد استفاده قرار

گرفت. ‌به نحوي كه بقاياي آن به طور مكرر در قالي امروز اصفهان ( اما تا حدودي دگرگون شده ) مشاهده مي شود . ويژگي هاي عمده نقشه هاي اصفهان استفاده از اسليمي هايي منظم و گردان است . كه مشتقات فراوان و زيبايي با توجه به هنر و مهارت در اطراف آن ايجاد مي گردد. از انواع اسليمي ها مي توان اسليمي ياري ، اسليمي دهان اژدري اشاره كرد. همراه با اسليمي معمولاً گل هاي اناري است كه به علت كاربرد وسيع و متنوع آن ها در فرش هاي دوران شاه عباس به گل شاه عباسي نيز معروف است. از ضمائم اين طرح ها شاخ هايي حنايي ، غنچه ، سه غنچه ، درخت و برگ ، پرنده و حيوان است.



در دوران قاجار در طرح هاي سنتي ايران عناصر جديدي متاثر از نقاشي اروپايي وارد شد كه به آن نقاشي قاجاري مي گويند . اين نوع طرح با نام گل فرنگ و نقش قاجار نيز معروف بوده و جاي خاصي در طرح و نقشه فرش ايران يافت . از ويژگيهاي ديگر طراحي سنتي ايران استفاده از رنگهاي پخته لاكي ( روناسي ) ، آبي ، لاجوردي ، كرم ، نخودي ، سرمه اي و زرد چرك است . در نقوش قاجار استفاده از گلهاي درشت قرمز و صورتي و رنگ زرد به شدت رايج شد .
متداولترين نقوش سنتي ، لچك و ترنج است كه با تركيبات مختلفي از گل و اسليمي مورد استفاده قرار مي گيرد . از نقوش معروف اصفهان مي توان به نقش هاي لچك و ترنج ، اسليمي ، كچك و ترنج افشان ، شكارگاه ، طرح گنبد ، چوگان ، نقش گلدان ، درختي و گل و پرنده و بعضا منظره سازي ( با تاثير از ميناتور هاي ايراني ) اشاره كرد.



استفاده از نقوش قاجار و گل فرنگ با حفظ روح نقاشي ايراني در طرح هاي اصفهان جاي خاصي دارد. از خانواده فرش اصفهان فرش نائين است كه گاه در ظرافت و لطافت و استفاده هنرمندانه از رنگ به صد شاهكار مي رسد .


بافت محكم و در عين حال ظريف فرش نائين مديون تجربه و مهارت استادكاران و بافندگاني است كه دقت و ظرافت را از پدران خويش كه در بافت مهارت داشته اند به ارث برده اند . نقوش نائين با تغييرات جزئي در واقع همان نقوش اصفهان است . با اين تفاوت كه رنگ خاص فرش نائين به آن تقويت خاصي بخشيده است .

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید