بخشی از مقاله
شناخت جوجوبا ،آماده سازي زمینه وترویج کاشت درختچه درشهرستان زرین دشت به عنوان گونه سازگار با منطقه جهت حفاظت ازمنابع آب وخاك
چکیده:
شهرستان زرین دشت واقع در جنوب شرقی استان فارس با آب و هواي گرم و خشک می باشد. اقتصاد کلی مردم بر پایه کشاورزي و صنایع روستایی است که به شدت تحت تأثیر شرایط اقلیمی قرار می گیرد. از طرفی وضعیت آب و هوایی سالهاي اخیر گویاي بحران بخش کشاورزي و در نتیجه تأثیرات سوء آن بر اقتصاد خانوارهاي بهره بردار می باشد به نحوي که الگوي کشت و بهره برداري فعلی به هیچ وجه پاسخگوي نیاز اقتصادي تولید کنندگان نخواهد بود .
بنابراین مدیریت جهاد کشاورزي زرین دشت جهت بهبود وضعیت و بالا بردن بهره وري منابع و نیز حفظ و بهره برداري صحیح از منابع محدود منطقه بخصوص الگوي مصرف آب ،درسال زراعی 87 - 88 طرح بلند مدت تغییر الگوي کشت را به صورت یک طرح باز که تجربیات بعدي به آن اضافه خواهد شد مد نظر قرارداد. پس از بررسی نسبتا" کامل مشخص شد که ازبین گونه هاي مناسب کاشت درمنطقه کنار ، گز و جوجوبا به ترتیب از اولویت بیشتري برخوردارند .
باتوجه به پژوهشهاي انجام شده در جهان، گیاه جوجوبا می تواند در شرایط حداقل از نظر آب و خاك رشد نماید. درسال زراعی 87 دراراضی دشت ایزدخواست تعداد یک هزاروصد درختچه درمساحت یک هکتارکاشته شدواقدامات لازم درزمینه نگهداري درختچه ها ،ایجاد زمینه هاي بازدید و مشاهدات صحرایی جهت کشاورزان و باغداران شهرستان صورت پذیرفت. مشاهدات صورت گرفته ، بررسی وجمع آوري نظرات بهره برداران جهت توسعه کاشت این درختچه بیانگر استقبال بهره برداران از کاشت این درختچه به شرط حمایت هاي مالی و اجرایی دولت محترم و تضمین بازار ،جهت فروش این محصول می باشد. رشد درشرایط اقلیمی گرم ، خشک با دامنه حرارتی بالا و همچنین مقاومت گیاه به شوري همراه با تنوع موارد مصرف، وایجادصنعت و اشتغال درمناطق محروم ازویژگیهاي منحصربه فرد این گیاه روغنی می باشد که ازدید بهره برداران منطقه آنرا گونه اي مناسب به منظور کشت درمناطق محروم وحاشیه کویرهاساخته است.
مقدمه:
شهرستان زرین دشت در جنوب شرقی استان فارس با وسعتی معادل 4700 کیلو متر مربع واقع گردیده است که از نظر آب و هوایی از مناطق گرم و خشک استان می باشد . به طوریکه متوسط بارندگی سالیانه طبق آمارهاي 10 ساله به 220 میلیمتر می رسد وتبخیرو تعرق سالیانه برابر 3200 میلیمتر می باشد . اقتصاد کلی مردم بر پایه کشاورزي و صنایع روستایی است که به شدت تحت تأثیر شرایط اقلیمی قرار می گیرد و از طرفی وضعیت آب و هوایی سالهاي اخیر گویاي بحران بخش کشاورزي و در نتیجه تأثیرات سوء آن بر اقتصاد خانوارهاي بهره بردار می باشد به نحوي که الگوي کشت و بهره برداري فعلی به هیچ وجه پاسخگوي نیاز اقتصادي تولید کنندگان نخواهد بود.شرایط اقلیمی موجود باعث بروز مشکلات عدیده اي ازقبیل خشکسالی هاي متوالی در منطقه ،فرسایش بادي ، تونلی و خندقی خاك که در سطح وسیعی از شهرستان به خصوص در منطقه ایزدخواست ، E C بالاي خاك و آب ، عدم پوشش گیاهی دائمی مناسب و چراي مفرط توسط دام و بادهاي شدید و گرم موسمی شده است.
امروزه با مشخص شدن اثرات سوء بسیاري ازترکیبات شیمیایی،توجه به تنوع تولید ،بهره گیري ازگیاهان موجود درطبیعت، اصلاح و کشف آنها، جزئی ازمطالعات ونوآوریهاي مهم جوامع پیشرفته می باشد. بهره مندي از گونه هاي جدید و ایجاد تنوع درمنابع،علاوه برافزایش کیفی تولیدات و کاهش ریسک پذیري ناشی ازعوامل ناخواسته محیطی با تنوع درمحصول،امکان بهره مندي صنایع مختلف و اشتغال را نیز فراهم می نماید.امتیاز خاص جوجوبا،کاهش نیاز آبی آن درفصل تابستان می باشد که سایر گیاهان بیشترین میزان آب را مصرف می کنند علت این است که به لحاظ وجود کوتیکولِ ضخیم چرمی شکل و مزوفیلِ،داراي سلولهاي پارانشیمی با قابلیت ذخیره سازي زیاد و همچنین کاهش فعالیتهاي متابولیکی و فیزیولوژیکی که به خواب تابستانه تعبیر می شود،توانایی مقابله با خشکی و کم آبی تابستانه را دارد. حداکثر مصرف آب آن در زمان گرده افشانی یعنی اواخر زمستان می باشد که بدین ترتیب هیچ رقابتی با سایر گیاهان مجاور از نظر مصرف آب نخواهد داشت گلدهی و گرده افشانی آن در شرایط وجود بارندگیهاي پائیزه کافی و دماي مناسب بالاي صفردرجه،در اواخر زمستان رخ می دهد.
از کشورهاي بزرگ تولید کننده جوجوبا امریکا،استرلیا،مکزیک،کاستاریکا،برزیل،آرژانتین،پاراگوئه،مصر، پرو و فلسطین بوده ودرکشورهاي عربستان سعودي،سودان،کنیا وآفریقاي جنوبی،توسعه یافته وازتولید مطلوبی دراین کشورها برخورداراست.
درایران با توجه به شرایط ویژه اقلیمی بویژه کمبود آب،ازگیاهان مناسب جهت کشت و توسعه خصوصاً در نواحی جنوبی کشور واستانهاي بوشهر،سیستان و بلوچستان،فارس،خوزستان وتا حدودي کرمان ، یزد واطراف کویرمی باشد.
تاکنون هیچ گزارشی از کاشت این گیاه درزرین دشت وجود ندارد اما این گیاه توسط مراکز تحقیقاتی در جهرم ، کرمان،جیرفت ،بم ،خوزستان ونورآباد ممسنی کشت شده است و گزارشات آن جمع آوري شده که نشان می دهد؛جوجوبا یکی از گیاهان مناسب براي این مناطق ومقاوم به خشکی است . چندمنظوره بودن گیاه بعنوان گیاهی زراعی،صنعتی ـــ علوفه اي و حفاظتی (موثردرکاهش فرسایش خاك) توجه جدي تربه این گیاه را می طلبد، این گیاه در پخش و کنترل سیلاب نیز نقش بسیارمهمی ایفا می نماید.قدیمیترین استفاده تجاري از گیاه هوهوبا به سال1970 برمی گردد و در حال حاضر تولید روغن آن به صدها تن در سال می رسد.
معرّفی و گیاه شناسی جوجوبا: جوجوبا درختچه اي همیشه سبز،دو پایه با ساقه هایی متعدد که اغلب ازقسمت یقه منشعب می شوندمی باشد. ارتفاع آن در شرایط عادي 2/5mـ1 ودرشرایط مطلوب حداکثربه 5m می رسد.پربرگ وبرگها کرکدار، فاقد دمبرگ ،سبزمایل به آبی، بیضوي ومتقابل به طول 4cmـ2 با کوتیکول ضخیم و چرمی شکل می باشد.این گیاه ریشه بسیارعمیقی دارد ونفوذریشه به اعماق خاك به سطح سفره هاي زیرزمینی بستگی دارد ودرمنابع موجود نفوذریشه تا عمق 25 متري نیزگزارش شده است.پس ازکاشتن دانه تنها یک ماه بعد،همزمان با جوانه زدن گیاه ازخاك، ریشه 75cm در زمین نفوذ کرده است.گلهاي نروماده به صورت جداگانه وبرروي دو پایه قراردارند. میوه جوجوبا یک کپسول سبزتخم مرغی شکل شکوفا است که حاوي یک تا سه عدد بذر است .طول دانه حداکثر 2cm و وزن هر دانه بین 1grـ0/4 متغیر میباشد وبه رغم چربی زیاد قوه نامیه خودرا به مدت طولانی حفظ می کند . میوه دهی اقتصادي آن از 4 سالگی به بعدمی باشد. حداکثر میزان تولید آن در 11ـ 10 سالگی است. پتانسیل تولید بذر این گیاه 4/5 t/ha بوده که درمقایسه با سایر گیاهان روغنی تولید کمی است.عمر آن درزیستگاه طبیعی به 200سال هم می رسد . روشها ي ازدیاد گیاه جوجوبا : ازدیاد این گیاه از طریق بذر، قلمه و ریزازدیادي صورت می گیرد.
بذرجوجوبا حاوي 33ـ%26 پروتئین و %60 روغن ویژه اي است که در سلسله گیاهان منحصر به فرد است . ترکیب خاص روغن جوجوبا باعث تنوع درمصارف آن گردیده است.روغن جوجوبا بیطعم،بی مزّه،بارنگ طلایی،خاصیت فساد ناپذیري،مایع دردماي اتاق و فاقد تري گلیسیرید بوده،همچنین به دلیل میل ترکیبی زیاد با پوست و فقدان هرگونه عوارض،کاربرد فراوانی به عنوان مسکن، نرم کننده و حالت دهنده دارد..این روغن به عنوان یک ضد کف در صنایع آنتی بیوتیک سازي نیز استفاده می شود. سایر ویژگی هاي این روغن باعث شده که در صنایع دیگري مثل شمع سازي، ساخت شوینده ها و چرم سازي نیز استفاده گردد.ترکیبات شیمیایی این روغن به روغن نهنگ بسیار شباهت داشته و به همین دلیل پس از ممنوعیت صید نهنگ جانشین روغن نهنگ گردیدهودرصنایع مختلف داروسازي،پزشکی، صنایع الکترونیکی ودستگاههاي مکانیکی ،صنایع غذایی وموارد دیگر کاربرد دارد. بدلیل مقاومت بسیار زیاد در برابر فشار و دماي بالا،در ساخت روغن ترمز و روغن چرخ دنده هاي ماشین آلات سنگین نیزاستفاده می گردد، بطوریکه اگر با روغن ترمز معمولی ترکیب شود، نیازي به تعویض روغن تا 150.000 کیلومتر نخواهد بود!تا کنون بیش از 300 مورد مصرف براي آن شناخته شده و حدود %90 ازتولید جهانی جوجوبا به مصارف آریشی بهداشتی می رسد.
ویژگی هاي زیست محیطی:هوهوبا درشرایط آب وهوایی ، جغرافیایی وخاکی گوناگون تا ارتفاع حدود1200مترازسطح دریا می روید.این گونه درسطح بالغ بر256000کیلومترمربع از25-31 درجه عرض شمالی و109- 117 درجه طول شرقی گسترش
