بخشی از مقاله
ضرورت بررسي آفلاتوکسين و اثرات مخرب آن در دانه هاي روغني جهت نيل به امنيت غذايي کشور
چکيده :
آفلاتوکسين ها (AFs) از جمله مهمترين مايکوتوکسين هايي هستند که به دليل اثرات مختلف بيوشيميايي و بيولوژيکي بيش از همه مورد توجه ميباشند و توسط سويه هاي خاصي از قارچ ها توليد ميشوند. اين ترکيبات علاوه بر سميت ، باعث موتاژنز، تراتوژنيک و ايجاد کننده مشکلات جنيني و کارسينوژن هستند.اين ترکيبات همچنين موجب کاهش توانايي تغذيه اي، از کار افتادن سيستم ايمني بدن و کاهش تأثير واکسن ها و نهايتا مرگ ميشوند. آفلاتوکسين ها صد برابر بيشتر از پلي کلرينات بي فنل ها (PCBs) منجر به بروز سرطان ميشوند. در بين آفلاتوکسين ها، AFB1، بيشترين متابوليت ثانويه اي است که در غذاهاي آلوده وجود دارد به گونه اي که در گروه ١(پر خطر ترين مواد سرطان زا ) طبقه بندي شده اند. تحقيقات اپيدميولوژيک در برخي از کشورهاي آسيايي و آفريقايي وجود ارتباط مثبت بين مصرف جيره غذايي داراي آفلاتوکسين ها و سرطان سلول هاي کبدي و التهاب هاي حاد را نشان داده اند. تشخيص و تعيين آلودگي هاي آفلاتوکسيني، در تجارت جهاني غذا و نيز در مواد غذايي بوسيله کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه داراي اهميت است . دانه هاي روغني در طول دوره کشت و مراحل مختلف فرآوري مورد حمله قارچ هاي گوناگون قرار ميگيرند که آن ها با توليد متابوليت هاي ثانويه از ارزش غذايي و صادراتي اين محصولات ميکاهند. با توجه به اهميت روزافزون سلامت محصولات کشاورزي، که سلامت جامعه انساني را به دنبال دارد ، توجه کارشناسان و مسئولان امر به ايجاد امنيت غذايي از طريق مديريت توليد محصولات کشاورزي و استراتژيکي چون دانه هاي روغني به عنوان يک ضرورت معطوف ميباشد.
کلمات کليدي :آفلاتوکسين ،دانه هاي روغني ، امنيت غذايي
مقدمه :
مايکوتوکسين ها از دسته سموم طبيعي با ساختمان شيميايي متفاوت و با وزن ملکولي کم هستند. اين محصولات ثانويه توکسيک حاصل از متابوليسم برخي از قارچ ها عمدتا متعلق به جنس آسپرژيلوس ، پني سيليوم و فوزاريوم ميباشند. آلودگي غذاهاي انسان و حيوانات به مايکوتوکسين ها خطرات بسياري براي انسان و حيوانات ايجاد ميکند. بعد از هضم و گوارش غذاهاي آلوده به مايکوتوکسين ها، آن ها سبب آسيب به انسان و حيوانات و ايجاد سميت حاد و مزمن مي شود. همچنين اين سموم قارچي مشکلات اقتصادي عظيمي در کشورهاي توليدکننده ايجاد ميکنند(١٢).
آفلاتوکسين ها١(AFs) از جمله مهمترين مايکوتوکسين هايي هستند که به واسطه گستردگي فراوان در طيف وسيعي از غذاها و خاصيت بالقوه سرطان زايي در انسان بيشترين توجه را به سوي خود جلب کرده اند و توسط سويه هاي خاصي از قارچ ها توليد ميشوند. عمده ترين قارچ هاي که باعث توليد آفلاتوکسين ميشوند به دو گونه آسپرژيلوس فلاووس Aspergillus flavus, آسپرژيلوس پارازيتيکوس (A.parasiticus) تعلق دارند. آسپرژيلوس فلاووس ٢ دامنه ميزباني گسترده اي دارد و در ميکروفلور دانه ، خاک، هوا وعلوفه پراکنده مي باشد(١٣). گزارشات نشان مي دهد سالانه ٣٠.٩٧ميليون تن از محصولات دانه هاي روغني خوراکي و عمدتا پسته و بادام زميني ٩٦ کشور آسيايي و آفريقايي به گونه هاي آسپرژيلوس آلوده ميباشند(٥).
اولين مطالعه بر روي مايکوتوکسين هاي مولد بيماري از سال ١٩٦٠ آغاز گرديد. در سال ١٩٦٠ در عرض چند ماه بيش از صد هزار جوجه بوقلمون در بخشي از دامداريهاي انگليس تلف شدند و همچنين جوجه اردک ها و جوجه قرقاول هاي بسياري نيز از بين رفتند. علت مرگ و مير مربوط به خوراک بادام زميني برزيلي بوده است . بررسي ها نشان داد که عامل ايجاد اين مشکل سم مترشحه توسط کپک ها است . در نتيجه از سال ١٩٦١ آسپرژيلوس فلاووس به عنوان عامل اصلي ايجاد ترکيب سمي آفلاتوکسين معرفي گرديد(١٤).
خواص شيميايي و بيماريزايي آفلاتوکسين :
تاکنون ٢٠ نوع آفلاتوکسين شناخته شده که ٤ نوع آن شامل B1، B2،G1،G2 اساسي تر هستند و تعدادي از آنها مستقيما بوسيله قارچ ها توليد نشده بلکه از سوخت و ساز (metabolism) گروه هاي ديگر حاصل ميشوند. مثلا آفلاتوکسين هاي گروههاي Mمشتقات هيدروکسيلي گروه B بوده و در شير دام هايي که از خوراک آلوده به زهرابه آفلاتوکسين گروه B تغذيه ميکنند وجود دارد (١٠). با اينکه ساختمان آفلاتوکسين ها تفاوت چنداني با يکديگر نداشته و نقاط ذوب و جوش نزديک به يکديگر دارند، ولي در عين حال از نظر قــــدرت سميت ، تفاوت عمده اي با يکديگر دارند، بطوري که آفلاتوکسين B1 بيشترين قدرت سرطان زايي را دارد(٩). آفلاتوکسين ها کارسينوژن بوده همچنين منجر به ايجاد جهش ، ناقص الخلقه زايي و کاهش قدرت ايمني در انسان و حيوان ميشوند(٨).تحقيقات نشان ميدهد که آفلاتوکسين ها صد برابر بيشتر از پلي کلرينات بي فنل ها (PCBs) منجر به بروز سرطان ميشوند(٢). تحقيقات اپيدميولوژيکي در برخي از کشورهاي آسيايي و آفريقايي وجود ارتباط مثبت بين مصرف جيره غذايي داراي آفلاتوکسين ها و سرطان سلول هاي کبدي و التهاب هاي حاد را نشان دادند(٤). مواردي از آفلاتوکسيکوز انساني از کشورهايي چون اوگاندا، هند و تايوان گزارش شده است که اين عارضه شامل تهوع ، درد شکم ، تورم ريوي، تشنج ، بيهوشي و مرگ ناشي از تورم مغزي و چرب شدن کبد، کليه و قلب ميباشد(١٥).
عوامل موثر درتوليد آفلاتوکسين :
آلودگي انسان به AFs يا به طور مستقيم از طريق مصرف مواد غذايي آلوده و يا به طور غير مستقيم با مصرف مواد غذايي آلوده توسط حيوانات ميباشد. .آلودگي محصولات به قارچ هاي توکسين زا و به دنبال آن توليد آفلاتوکسين ، درطيف زماني گسترده اي صورت ميگيرد که ميتواند در مزرعه و مراحل بعد از برداشت اتفاق بيفتد، بطوريکه وجود و غلظت آفلاتوکسين به طور قابل توجه به شرايط جغرافيايي، فاکتورهاي فصلي و ريز فصلي از نظر درجه حرارت ، شرايط خاک، طول روز، تاريخ ، ترتيب محصول ، تناوب بارندگي و همين طور شرايط برداشت محصول ، ذخيره و انبارداري محصول از نظر مدت انبارداري، شرايط رطوبتي انبار، درجه حرارت و تهويه انبار بستگي دارد. در مورد محصولاتي که به مکان هاي دور منتقل ميشوند و براي مدت زمان طولاني نگهداري ميشوند وتحت شرايط رطوبت ، گرما و تهويه نامناسب و غير بهداشتي هستند ريسک بالاي آلودگي وجود دارد. آفلاتوکسين ها در ضمن کليه مراحل توليد، فرايند و نگهداري ميتوانند ايجاد شوند(٣، ١١). جلوگيري از تشکيل آفلاتوکسين ها قبل از برداشت محصول مشکل است ، بنابراين وجود آفلاتوکسين ها در غذاها به عنوان يک خطر هميشگي در نظر گرفته ميشود(٢).توليد آفلاتوکسين در مناطق داراي آب و هواي گرم و مرطوب بيشترميباشد. بااينکه مقدار رطوبت لازم براي رشد قارچ ، تا اندازه بسيار زيادي به نوع ماده غذايي بستگي دارد ولي حداقل رطوبت لازم براي رشد و نمو قارچ ها بين ١٥-٧ درصد تخمين ميزنند. درعين حال مشخص شده سويه هاي جدا شده از مناطق گرم ، براي رشد و نمو نياز به رطوبت کمتري نسبت به سويه هاي جداشده از مناطق معتدل دارند. آزمايش ها نشان داده اند که رشد و نمو قارچ آسپرژيلوس فلاووس در رطوبت ١٣.٥ درصد شروع و توليد زهرابه در رطوبت ١٧.٥ درصد آغاز ميگردد. درجه حرارت لازم جهت رشد و نمو قارچ ها از گونه اي به گونه ديگر و حتي از سويه اي به سويه ديگر تغيير ميکند و برحسب گزارش فرانک حداقل و حداکثر درجه حرارت لازم جهت رشدو نمو قارچ به حداقل و حداکثر درجه حرارت لازم جهت توليد زهرابه يکسال نمي باشد(١). آلودگي به آفلاتوکسين معمولا به عنوان يک مشکل نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري در آفريقا،آسيا،آمريکاي لاتين ،به حساب ميآيد. با اين وجود آفلاتوکسين درکشورهاي معتدل اروپايي
