بخشی از مقاله
مدیریت آب با پهنه بندی نیاز آبی گیاهان مطالعه موردی : کشت گردو در استان تهران
چکیده
ایران کشوری کوهستانی و دارای شرایط متنوع اقلیمی می باشد. وجود کمربندهای پرفشار مجاور حاره سبب شده که علیرغم شرایط مناسب دمایی، کشور ما با کمبود بارش و منابع آبهای شیرین مواجه باشد، لذا عدم کفایت منابع آب از مهمترین معضلات کشاورزی ایران محسوب می شود و ضرورت تعیین نیاز آبی محصولات مختلف کشاورزی با توجه به افزایش جمعیت در ایران غیر قابل اجتناب است. درخت گردو از جمله گیاهانی است که از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارد. ایران با 88888 هکتار زیر کشت پس از چین مقام دوم در جهان را دارا است و از نظر تولید محصول گردو پس از چین و آمریکا مقام سوم را به خود اختصاص داده است. استان تهران 5 درصد گردوی کشور را تولید می کند و مقام ششم را در بین استانهای ایران دارا است. لذا استان تهران به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شده است. داده های مورد استفاده در این تحقیق شامل نقشه های توپوگرافی رقومی 1:25000، داده های راداری ماهواره Aster ، نقشه های قابلیت اراضی1:250000، نقشه های بافت خاک 1:25000، نقشه های کاربری اراضی، داده های اقلیمی و مشاهدات میدانی بوده است. روش تحقیق براساس جدول FAO که برای نعیین مناطق مستعد کشاورزی تدوین گردیده، انجام شده است .پردازش داده ها با استفاده از تکنیک ترکیب وزنی((Weighted Sum Method انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که در سطح استان تهران 962594,2 هکتار اراضی مستعد کشت گردو براساس جدول FAO وجود دارد ، این درحالی است که امار سال 1388 وزارت جهد کشاورزی، رقم 332500 هکتار زیر کشت گردو را برای استان تهران اعلام نموده است. نقشه پهنه بندی نیاز آبی ماهانه گردو در استان تهران بیانگر این است که در ماه مهر بخشهای شمالی شهرستان دماوند نیازی به آبیاری ندارند و قلمرو عدم نیاز آبی در ماه آبان گسترش می یابد و شهرستان شمیرانات، بخشهای شمالی کرج و ساوجبلاغ را نیز فرا می گیرد. از ماه آذر تا فروردین تنها بخشهای مرکزی و جنوبی شهرستان ورامین نیاز به آبیاری دارند که این نیاز آبی در ماه اردیبهشت و خرداد افزایش می یابد و بیشتر بخشهای مرکزی و جنوبی استان تهران را در بر می گیرد.
کلید واژه: نیاز آبی، گردو، استان تهران، AHP-Fuzzy
مقدمه
استان تهران به دلیل شرایط خاص جغرافیایی دارای پتانسیل کشت گردو می باشد، به طوریکه در حال حاضر بیش از 5 درصد گردوی کشور در این استان تولید می گردد ( آمارنامه کشاورزی ، .(1384 با توجه به ارزش این محصول در کشور نیاز به تعیین شرایط اقلیمی ضروری است و همچنین به نظر می رسد. نقش شرایط جغرافیایی در مطالعات مربوط به کشاورزی حائز اهمیت است و محققین در مطالعات خود به آن پرداخنه اند. برای نمونه مارکوویچ (Markovic , 1984) طی آزمایشی نشان داد که مرحله شروع تولید جوانه های برگ و میوه ، بسته به نواحی مختلف و سالهای آزمایش فرق می کند . همچنین مانوگویچی (Manughevici , 1987) تحقیقاتی را در زمینه مقایسه نواحی مختلف پرورش گردو طی سالهای 1981-85 در بخش هندورای ترانسیلوانیای رومانی انجام داد و نتیجه گرفت که معیارها و پارامترهای خاصی از جمله عوامل اقلیمی و عناصر خاک جهت توسعه گونه های گردو ، به عنوان شرایط
مناسب ضروری است. فلاحتی 1387 در رساله کارشناسی ارشد خود به بررسی شرایط جغرافیایی و نیاز آبی کشت گردو در استان تهران پرداخت و نتیجه گرفت که شرایط اقلیمی عمدتا دما و نم نسبی و سرعت باد در دوره رشد گردو، در مکان گزینی مناطق مستعد از پارامتر های ویژه است. در این پژوهش نیز سعی شده است تا نیاز گیاه گردو به آبیاری با توجه به شرایط ژئومرفولوژیکی و اقلیمی در استان تهران پهنه بندی شود. استان تهران در موقعیت جغرافیایی 50 درجه و 10 دقیقه تا 53 درجه و 10 دقیقه طول شرقی و 34 درجه و 52 دقیقه تا 36 درجه و 21 دقیقه عرض شمالی قرار دارد . میانگین هندسی ارتفاع 1100 متر است. ، بیشترین مساحت اراضی در طبقه شیب صفر تا 2 درصد می باشد. از نظر اقلیمی نیمه خشک با متوسط بارندگی سالانه حدود240 میلی متر است . بیشترین بارش سالانه 600 میلی متر در شمال استان و کمترین بارش سالانه 60 میلی متر در جنوب استان است. از میان ده استان عمده تولید کننده گردو ، استان تهران با میزان تولید 7631 تن مقام ششم را داراست ( آمارنامه کشاورزی سال.(1376
داده و روش تحقیق
داده های مورد استفاده شامل داده های راداری Aster ، تصاویر ETM+ ، نقشه های توپوگرافی 1:25000، نقشه زمین شناسی 1:100000، داده های اقلیمی شامل بارش و دما، داده های ژئومرفولوژیکی و داده های مربوط به خصوصیات فیزیولوژیکی گردو و همچنین دامنه تحمل گیاه در برابر عوامل مختلف محیطی می باشند . تحلیل داده ها بر اساس جداول که FAO برای تعیین مناطق مناسب کشت گردو انجام شده است (جدول (1 (وزارت جهاد کشاورزی ،.(1384 مطابق جدول زیر ، عوامل موثر در کشت گردو ، به دو دسته عوامل توپوگرافی و عوامل اقلیمی تقسیم گردیده است . در بررسی عوامل توپوگرافی موثر ، دو عامل ارتفاع و شیب منظور شدند . ابتدا با استفاده از داده های راداری Aster لایه ارتفاعی استخراج گردید و مناطق مناسب از نظر دمایی تعیین گردیدند(شکل . (1 این شکل نشان می دهد که از شمال به جنوب استان تهران شرایط دمایی برای گردو کاهش می یابد و نامناسب می شود. از نظر شیب ، اراضی دارای شیب بیش از 30 درصد ، به دلیل ناپایداری خاک و فقدان ضخامت کافی جهت رشد ریشه ، به عنوان اراضی نامناسب جهت رشد درخت گردو در نظر گرفته شد (شکل . (2 چون شمال استان تهران کوهستانی است و ارتفاع زمین به سمت جنوب کاهش می یابد و شیب نیز تابع ارتفاع زمین است، لذا از نظر ارتفاع و شیب شرایط مناسب کشت گردو شبیه به هم است. جهت بررسی فاکتورهای اقلیمی ، بدلیل وسعت محدوده مطالعاتی و تعداد زیاد ایستگاههای هواشناسی موجود در این محدوده ، از ایستگاههایی که در مناطق با ارتفاع نامناسب از نظر کشت گردو قرار داشتند یعنی ارتفاع بیش از 2200 متر ، صرف نظر گردید . سپس آمار دمای و سایر ایستگاهها استخراج گردید ( شکل . ( 3
جدول .1 عوامل موثر در رشد گردو (وزارت جهاد کشاورزی ،.(1384
شکل :1 سازگاری درختان گردو بر اساس طبقات ارتفاعی
نیاز آبی گردو حداقل 760 میلیمتر بارندگی می باشد بنابر این آبیاری در مناطق خشکتر مفید خواهد بود. کمبود آبیاری ممکن است رشد رویش را کاهش دهد .( Yanget al.,2008) البته هوای مرطوب در زمان برداشت باعث لکه دار شدن مغز و پوسته چوبی میشود.درختان در سطح ایستایی بالای اب در خاک می تواند اسیب ببیند و نیاز به زه کشی خاک تا عمق 3متر دارند. بر اساس این نیاز با توجه به بارندگی سالیانه ایستگاهها مناطق مناسب و نامناسب مشخص گردید (شکل.(3 همچنانکه این شکل نشان می دهد از نظر نیاز آبی از شمال به جنوب نیاز به آبیاری برای درخت گردو افزایش می یابد، دلیل این امر قرار گرفتن شمال استان تهران در دامنه های جنوبی البرز و دریافت بارش بیشتر است. بنابراین هنگامیکه شرایط ارتفاعی و شیب مناسب است ، به دلیل خشکی اقلیمی ایران نیاز به آبیاری افزایش می یابد.
شکل : 2 سازگاری درختان گردو براساس طبقات شیب
