مقاله مروری بر ارزیابی تکنولوژی ، مدلها و روشها

بخشی از مقاله

*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***

مروری بر ارزیابی تکنولوژی، مدلها و روشها
چکیده
در دنیای امروز و با توجه به پیشرفت و توسعه حوزه های مختلف مدیریت تکنولوژی ازمرحله تدوین استراتژی تکنولوژی تا مرحله تدوین و اجرای نقشه راه3 وسایر حوزه ها، نیاز به ارزیابی، بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. به منظور فهم اینکه به چه میزان در راستای هدف حرکت نموده ایم ارزیابی، امری حیاتی در مدیریت تکنولوژی به حساب می آید. در مقاله حاضر سعی شده است که بر مفهوم و اهمیت ارزیابی، عرصه ها، رویکردها و روشهای ارزیابی و مدلهای مختلف ارزیابی،بررسی صورت گیرد. همچنین در پایان دو نمونه از ارزیابی تکنولوژی در گروه صنایع غذایی پورا و شرکت پارس خودرو را بیان کرده تا کاربرد روشهای ارزیابی در حوزه های مختلف را بررسی کنیم و اهمیت مطالب در عمل مشخص گردد.
واژههای کلیدی: تکنولوژی، ارزیابی تکنولوژی، مدلهای ارزیابی تکنولوژی، مدل پاندا و راماناتان، مدل اطلس تکنولوژی.

-1 مقدمه
تکنولوژی به عنوان اجرای عملی دانش و تجربه در تولید کالا یا خدمات، تعریف می شود.[1] در جهان پیچیده ومدرن امروز در اطراف هر انسانی مملوء است از ابزارهایی که انجام امور و زندگی کردن را برای وی ساده تر و لذت بخش تر میکند. هرکدام از این ابزارها با فناوری خاص خود به وجود آمده اند. کسانی هم بوده اند که روشها و تکنیکهای به وجود آوردن این ابزارها و فناوری آنها را معرفی و اجرا کرده اند. تمامی این امور با شیوه های مختلف مدیریت تکنولوژی انسجام می یابند و در راه رسیدن به اهداف مشخص به کار گرفته میشوند. برخی از این شیوه ها موفق و برخی ناموفقند و یا اجرای آنها ناموفق است. پس چه باید کرد؟ کدام راه درست است؟ از کدام روش باید استفاده کرد؟ جواب این سوالات در گرو یک چیز است. ارزیابی! نکته ای که نه در مدیریت تکنولوژی که در هر امری لازم و گاهی ضروری است. ما در مدرسه و دانشگاه برای هر درس امتحان میدهیم تا میزان یادگیری خود و نحوه آموزش مدرسان را ارزیابی کنیم و گاها به پرسشنامه های مختلف پاسخ میدهیم تا به ارزیابی سازمانها و ادارات کمک کنیم. بنابراین ارزیابی امریست که در همه سطوح زندگی جاریست. در ادامه به بررسی مفهوم ارزیابی تکنولوژی و اهمیت آن میپردازیم.
-2 مفهوم ارزیابی تکنولوژی
مفهوم ارزیابی تکنولوژی برای اولین بار در اواخر دهه 60 در امریکا مطرح شد و همزمان دفتر ارزیابی تکنولوژی ایالات متحده با مصوبه مجلس نمایندگان امریکا تاسیس گردید. علت تاسیس این امر،خلأیی بود که دولت فدرال برای اصلاح شیوه های مدیریتی در حوزه تکنولوژی احساس میکرد. [2]

ارزیابی تکنولوژی یک ابزار یا چارچوب فکری است که به درک بهتر نسبت به تکنولوژی و تصمیم گیری در مورد آن کمک می کند. شعار ارزیابی تکنولوژی این است که یک تکنولوژی جدید باید بهتر از تکنولوژی قبل باشد ،در غیر این صورت نیازی به آن نیست .بهتر بودن هم به جنبه علمی یک تکنولوژی توجه می کند، هم به ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی. کلیه مدلهای موجود برای ارزیابی نیز بر پایه همین فلسفه استوار هستند. امروزه ارزیابی تکنولوژی در سطح کلان به عنوان یک منبع اطلاعاتی ، که اطلاعاتی را به فرایند سیاست گذاری تزریق می کند،معرفی می شود.ارزیابی تکنولوژی باید به تحلیل و ارزیابی نتایج خواسته و ناخواسته ، فرصت ها و ریسک های تکنولوژی ها ،اعم از تکنولوژی های جدید و یا تثبیت یافته بپردازد. [3]

-3 اهمیت ارزیابی تکنولوژی
رقابت در محیط تولیدی معمولا می تواند به صورت اصطلاح رایج تولید در کلاس جهانی مجسم شود.این قواعد به طور مثال شامل مدیریت محصولات در قیمت رقابتی ،کیفیت بالا ،زمان تاخیر و داشتن مشخصات مختلف محصولات است.مهم ترین نقش تکنولوژی بهره ور کردن این مشخصات است.
ارزیابی تکنولوژی یک فرایند بحرانی در مدیریت تکنولوژی است زیرا نه تنها سیاست گذاران به جنبه های مختلف مساله واقف نیستند ،بلکه حتی دانشمندان نیز در درک همه این جنبه ها و پیش بینی تحولات اینده با مشکلات جدی مواجهند. به عنوان مثال امریکا نزدیک به دو برابر بیش از هر کشور دیگری در دنیا در تجهیزات پزشکی سرمایه گذاری می کند. بسیاری از این مخارج نیز صرف تولید محصولات با تکنولوژی های نوین در این بخش می شوند. ولی این سرمایه گذاری ها در سلامت عمومی جامعه تاثیر زیادی نداشته است. به گونه ای که امریکا از این نظر در بین کشورهای دنیا جایگاه ممتازی ندارد .موضوعی که توسط انجمن سلامتی این کشور مطرح می شود این است که محصولات جدید لزوما کارایی بهتری ندارند و در نتیجه این محصولات باید مورد ارزیابی قرار گیرند. [3]
نمودارهای زیر سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه سلامت و پزشکی را در دو کشور امریکا و استرالیا نشان میدهد. همانگونه که در شکل1 مشخص است امریکا در سال 2010 چیزی حدود 100 میلیارد دلار در تحقیق و توسعه سلامت سرمایه گذاری کرده است.[4] این در حالیست که مطابق شکل 2 در زمان مشابه استرالیا کمتر از 1 میلیارد دلار در این بخش سرمایه گذاری نموده است.[5] با وجود این رتبه استرالیا از لحاظ سلامت عموم مردم در جهان 8 است ولی امریکا از این نظر در جایگاه 37 جهان قرار دارد. گفتنی است جایگاه ایران در این رتبه بندی 91 است. بنابراین واضح است که یک بخش حیاتی و جدایی ناپذیر از مدیریت تکنولوژی، ارزیابی تکنولوژی است.[6]



-4 عرصه مطالعه تکنولوژی
سه شاخه از ارزیابی تکنولوژی را که هرکدام سبک خاصی دارند را می توان تشخیص داد.
ارزیابی تکنولوژی در شرکت ها و موسسات درگیر با مسائل تکنولوژیکی ،برای رسم نمای آینده تکنولوژی ها و بررسی ارزش آن ها برای شرکت یا موسسه بکار گرفته شده و از آن به عنوان یک ورودی در توسعه استراتژی استفاده می شود. انتخاب تکنولوژی های برنده (یا اجتناب از بازنده ها )وجه غالب این فعالیت است.
دومین شاخص ارزیابی تکنولوژی ،ارزیابی تکنولوژی برای توسعه سیاست ها و تصمیم گیری های سیاسی در مورد پروژه ها یا طرح های گسترده یک جزء تکنولوژیکی مهم دارد.این نوع ارزیابی تکنولوژی را می توان یکی از وظایف دولت دانست و دفتر ارزیابی تکنولوژی ایالات متحده امریکا را به عنوان تجسم این نوع از ارزیابی تکنولوژی قلمداد کرد.[3] دفتر ارزیابی تکنولوژی ایالات متحده در طول مدت حیات، رویکردی قوی در مطالعات ارزیابی تکنولوژی را توسعه داد که هنوز می تواند به نحو سودمندی از آن استفاده شود. سازمان های دیگری نیز با هدف انجام ارزیابی تکنولوژی برای پارلمان ها یا دول کشورها از روی مدل دفتر ارزیابی تکنولوژی ایالات متحده به وجود آمده اند.[2]
ارزیابی تکنولوژی برای ایجاد توافق روی ملاحظات و اقدامات لازم ،جدیدترین شاخه ارزیابی تکنولوژی است.[3] البته براساس نظر ترن و دایم1 ارزیابی تکنولوژی در دو عرصه کاربرد دارد که یکی را عرصه تصمیم گیریهای عمومی و اجتماعی می نامند و دیگری را عرصه کسب و کار و فعالیتهای غیردولتی. در واقع این دو نفر تقسیم بندی کلی تری برای عرصه های کاربردی ارزیابی تکنولوژی ارائه میدهند، که یک عرصه مربوط به دولتها و سطوح کلان تکنولوژی در یک کشور یا یک منطقه و یا حتی جهان میشود و یک عرصه مربوط به سطوح خرد یک صنعت یا کسب و کار خاص میگردد.

بر اساس طبقه بندی که ترن و دایم انجام داده اند شیوه ها و انواع ارزیابی در عرصه تصمیم گیریهای عمومی و کلان عبارتند از
 مدل سازی ساختاری و پویایی های سیستم
 آنالیز سناریو (ترکیبی از AHP و دلفی و سایر روشهای ارزیابی کیفی)
 آنالیز تاثیر در حوزه های مختلف
 ارزیابی و اندازه گیری ریسک
 آنالیز تصمیم
 آنالیز تکنولوژیهای نوظهور
بر اساس این طبقه بندی انواع ارزیابی تکنولوژی در حوزه کسب وکار و موسسات غیر دولتی به صورت زیر است:
 روشهای آنالیز سود و زیان
 آنالیز تصمیمات
 سنجه های تکنولوژی
 Roadmapping
 سناریو و دلفی
 پژوهش، نظارت بر اطلاعات و ارزیابی تکنولوژی های جدید
 روشهای ریاضی و دیگر روشهای ترکیبی[2]

.-5 مدلهای ارزیابی تکنولوژی
تا کنون مدلهای زیادی برای ارزیابی تکنولوژی با توجه به عرصه آن ارائه شده است. ما در اینجا به چند مدل که ارجاع بیشتری داشتند اشاره می نماییم.

-1-5 مدل تاثیر تکنولوژی بر بهره وری
تکنولوژی های مدرن نقشی کلیدی در جهت رقابت در کلاس جهانی برای سازمان ایفا می کنند بنابراین مدیران باید تصمیمات پیچیده ای را در رابطه با اتخاذ تکنولوژی هایی بگیرند که بیشترین نرخ بازگشت سرمایه را دارد . این مدل به بررسی تاثیر تکنولوژی بر روی بهره وری و رقابت پذیری بنگاه می پردازد.

این مدل که بیشتر برای ارزیابی تکنولوژیهای نوظهور به کار میرود با ارائه یک مدل سه بعدی از تاثیر تکنولوژی سعی میکند آثار آن را به صورت real-time بررسی نماید. ابعاد این مدل عبارتند از -1: سلسله مراتب سازمانی -2 چرخه کسب و کار( هر مرحله از یک کسب و کار و تولید یک محصول اشاره دارد مثل طراحی و تولید بازاریابی و خدمات پس از فروش) -3 اقدامات زیربنایی (مثل جمع آوری اطلاعات، اندازه گیری، همکاری و ...) طبق طبقه بندی ترن و دایم این مدل در عرصه کلان و تصمیم گیریهای عمومی کاربرد دارد. [7]

-2-5 مدل سریع و کثیف
از این جهت به این روش سریع می گویند که قادر به ارائه سریع نتایج است و به این دلیل کثیف نام دارد که به خاطر اجرا در زمان کوتاه ممکن است نتواند تمام جزئیات را تحت نظر داشته باشد.
روش این ارزیابی را می توان به شش مرحله تقسیم کرد :
1. شناسایی شایستگی ها و کاربرد های تکنولوژی ،در این مرحله شناسایی مهارت های انواع تکنولوژی ها، زمینه های توانمندی و کاربرد های مشابه آن انجام می شود.
2. تحلیل ارتباطات داخلی ،شایستگی ها و کاربردهای تکنولوژی
3. تحلیل ارتباطات خارجی ،شایستگی ها و کاربردهای تکنولوژیکی با استفاده از شرایط کیفی ویا کمی
4. تثبیت موقعیت تکنولوژی :دراین مرحله سطوح برتری تکنولوژی نسبت به جدیدترین تکنولوژی سنجیده می شود.
5. پردازش داده ها و اطلاعات :در این بخش به پردازش داده ها و اطلاعات جمع آوری شده از سه مرحله اولیه می پردازیم.
.6 خلاصه کردن نتایج و ارزیابی تکنولوژی مورد نظر [3]

-3-5 مدل تورگول و نوتاووت
در این مدل از سه دیدگاه مختلف به ارزیابی تکنولوژی پرداخته شده است که عبارتند از دیدگاه تکنولوژیکی، سازمانی و بازار. هر یک از این دیدگاه ها به چند بخش تقسیم میشوند:
دیدگاه تکنولوژیکی: بازگشت سرمایه، ریسک، مشکلات تولید، روشهای کسب تکنولوژی دیدگاه سازمانی: ثبات کارکنان، قابلیت کارکنان، سازگاری با فرآیند تولید فعلی ، سرمایه گذاری با هزینه و ریسک کم دیدگاه بازار : شک و تردید مشتری ، رضایت مشتری ، مقررات قانونی[8]
-4-5 مدل اونز1
در این مدل تکنولوژی در 3 مرحله مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد. این مدل که در سال 1994 توسط گاربر و اونز معرفی شد در مرحله اول بر روی ویژگیهای فنی تکنولوژی تاکید میکند مثلا در فناوری اطلاعات مقدار زمانی که طول می کشد یک سیستم اطلاعاتی به یک پرسشنامه جواب دهد یا میزان گرافیک یک سیستم تصویری در مرحله اول مورد ارزیابی قرار میگیرند.
در دومین مرحله سودمندی و کارایی دستگاه مربوطه، سیستم اطلاعاتی و استراتژی مربوط به تکنولوژی مورد بررسی قرار میگیرد. در سومین مرحله از ارزیابی تکنولوژی، سلامت و همچنین اقتصادی بودن خروجی های تکنولوژی مورد ارزیابی قرار میگیرد.[3]

-5-5 مدل اطلس تکنولوژی
در این روش تکنولوژی براساس چهار عنصر تشکیل دهنده اش مورد ارزیابی قرار می گیرد و شناسایی می شود. -1 فن افزار -2 انسان افزار -3 اطلاعات افزار -4 سازمان افزار
مراحل مطرح شده برای این روش: -1محاسبه درجه پیچیدگی تکنولوژی -2 ارزیابی مطابق با آخرین پیشرفتها -3 تعیین ضریب کمک تکنولوژی -4 ارزیابی شدت کمک جزء تکنولوژی

-5 محاسبه )TCCضریب کمک تکنولوژی)
در مرحله اول درجه پیچیدگی برای هریک از 4 جزء تکنولوژی تعیین میشود و در واقع تعیین میشود که هر جزء متعلق به تکنولوژیهای سطح بالاست یا سطح پایین، مدرن است یا سنتی و ... . در مرحله دوم به کمک معیارهای موجود در سطح جهان به هر جزء امتیاز داده میشود و در نهایت به کمک فرمول زیر امتیاز مجموع بدست می آید.

tik امتیاز معیار k ام برای جزءi ام است و kt تعداد کل معیارهاست.
در مرحله سوم ضریب کمک تکنولوژی به کمک اطلاعات بدست آمده در مراحل قبل، حد بالا و حد پایین پیچیدگی تکنولوژی در جزء مورد نظر و با استفاده از فرمول زیر محاسبه میشود. به عنوان مثال برای تکنوافزار این فرمول به صورت زیر درمی آید. که در آن Ti ضریب کمک تکنولوژی است، LTi حد پایین پیچیدگی تکنو افزار در مرحله i ، UTi حد بالای پیچیدگی