بخشی از مقاله

چکيده
رودخانه هاي شهري داراي نقش ارزنده اي در ارتقاء کيفيت محيطي شهري مي باشند. کناره ي اين رودخانه هـا فضـاي شـهري ممتدي است که در تصوير ذهني شهروندان سرزندگي را در شهر به جاي مي گذارند وبه عنوان فضاهاي چند عملکـردي امکـان ايجادفضاي شهري سرزنده و جـاذب جمعيـت را فـراهم مـي آورنـد و داراي مشخصـات و نشـانه هـاي خاصـي از قبيـل خطـي بودن ،تقويت راههاي پياده و دوچرخه سواري و ورزشي ،ايجاد فضاي سبز و کنتـرل محيطـي و... مـي باشـند.امـا متاسـفانه ايـن فضاهاي ارزشمند امروزه چيزي جز يک فضاي بازمانده و رها شده شهري نيستند وکيفيت زندگي در اين فضاها به شدت پـايين است . عدم توجه به اين پتانسيل طبيعي ارزشمند در شهرها و بسط نابساماني هاي ناشي از نبود طرحي از پيش انديشيده شده ، اتخاذ تدابير ويژه و راهگشا به منظور احياي اين فضاهاي رها شـده و ايجـاد فضـاي عمـومي سـرزنده و بسترسـاز شـکل گيـري تعاملات اجتماعي را ضروري مي نمايد. اين نوشتار در صدد است که در راستاي طرح توسـعه ي گردشـگري شـهري بـه تبيـين جايگاه اين عنصر طبيعي ارزشمند و تاثير آن در گسترش فضاهاي شهري جاذب جمعيت بپردازد و سپس با توجـه بـه اصـول و اهداف طراحي،راهبردها وسياست هايي جهت طراحي پارک هاي خطي رودکناري در درون شهر ارايه مـي گـردد،ودر انتهـا نيـز پيشنهاداتي جهت طراحي فضاهاي رودکناري مطرح مي شودتا اين فضاها را براي اسـتفاده کننـدگان محلـي و ديگـر افـراد در جهت پاسخگويي به نيازهاي گردشگري شهروندان مهيا سازد .
کلمات کليدي : حاشيه رودخانه شهري، گردشگري شهري ، سرزندگي، کيفيت محيط شهري، پارک خطي، سبزراه
مقدمه
امروزه صنعت گردشگري به عنوان صنعتي پويا و فراگير همه ارکان وجودي يک جامعه و سيستمهاي جهاني را در بر گرفته است .صنعت گردشگري به عنوان بخشي از توسعه ي اجتماعي و فرهنگي هر کشور در کنار درآمـدزايي و اشـتغال حـايز اهميـت مـي باشـد.يکـي از زيرشاخه هاي گردشگري که قابل توجه است گردشگري شهري بوده .شهرها همواره در طول اعصار مختلف مهد تمدن ، فرهنگ ، هنـر و سنن بوده است .شهر ها و گردشگري داراي روابط مکملي هستند چرا که همه ي انواع گردشگري به نوعي به کـانون و خـدمات شـهري نيازمند مي باشد.هرگونه برنامه ريزي براي توسعه ي گردشگري بدون توجه به پتانسيل هاي شهر غير قابل توجيـه اسـت .يکـي از ايـن پتانسيل ها وجود عناصر طبيعي در شهرها مي باشد که بستر ساز خلق محيط هاي چند عملکردي جاذب جمعيت مي باشـد.رودخانـه هاي شهري يکي از اين عوامل طبيعي هستند.امتداد کناره ي آب موقعيت فضايي برجسته و منحصر به فردي را ايجاد مي کند که نقش عمده اي در ارتقاء کيفيت بصري،محيطي و اجتماعي شهر دارد. مسيرهاي سبز و پياده شهري به عنوان فضاهاي باز خطـي در کنـاراين عناصر طبيعي مي تواند به عنوان راهکاري در زمينه جذب گردشگر و توسعه ي گردشگري شهري مطرح شود. ايجاد اينگونه مسـيرها از نيمه قرن ١٩ در آمريکا آغاز شد که در حال حاضر در دنيا طراحي و اجرا مي شـوند. لـزوم احـداث چنـين مسـيرها و شـبکه هـايي در شهرهاي ايران نيز بسيار احساس شده زيرا هم واجد پتانسيل هاي طبيعي لازم بوده است و هم جاذبه هاي گردشگري و تاريخي در خور توجهي دارند. از اهداف آغازين ايجاد اين مسيرها مي توان به حفاظت از زمين و محيط هاي طبيعي در داخل شهرها اشاره کرد. از ايـن مسيرها براي تفرج و ارتباط با طبيعت نيـز اسـتفاده مـي شـده اسـت . در ايـن راسـتا رودخانـه هـا منـابع غنـي بـراي ايجـاد فضـاهاي چندعملکردي جاذب جمعيت و از مهمترين شريان هاي حياتي شهرها به عنـوان هسـته تجمـع در جهـت رفـع نيازهـاي گردشـگري و فراغتي انسان ها به شمار مي روند چرا که انسان ها همواره در جستجوي زمين هاي مجاور آب بوده اند تا نيازهاي اساسي زندگي خـود را برطرف کنند و اين در حالي است که انسان امروز به دلايل گسترش و توسـعه ي شهرنشـيني روز بـه روز از طبيعـت فاصـله گرفتـه است .به همين دليل يکپارچه سازي فرايندهاي طبيعي با ابعاد شهري ، اجتماعي ، اقتصادي و محيط کالبـدي باعـث سـلامت امنيـت و زيباترشدن شهرها و تامين نيازهاي فراغتي و تفرجگاهي انسان امروز مي شود.
مفهوم گردشگري
لغت گردشگري (Tourism) از کلمه tour به معناي گشتن اخذ شده که ريشه در لغت لاتين Turns به معناي دور زدن ، رفت و برگشت بين مبدا و مقصد و چرخش دارد. اين لغت از يوناني به اسپانيايي، فرانسه و در نهايت به انگليسي راه يافته است (اکسفورد، ١٩٧٠). در فرهنگ لغت لانگمن گردشگري به معناي مسافرت و تفريح براي سرگرمي معنا شده است (پاپلي و سقايي، ١٣٨٨: ١٨)
ماهيت گردشگري
گردشگري نقش حياتي را در اقتصاد جهاني ايفا مي کند و «[از] فعاليت هايي است که در ايام فراغت انجام مي شود» (گتـي، و مزلـو ، ١٣٧٥: ٨). گردشگري «مکتبي[است ] که پايه فکري آن سياحت و گردشگري است » (زيرک باش ١٣٨٢: ٤٢)مورگن روث ، گردشـگري را مسافرت اشخاصي مي داند که به طور موقت از محل سکونت خود دور مي شوند تا نيازهاي حيـاتي، فرهنگـي و شخصـي خـود را بـه شکل مصرف کننده ي کالاهاي اقتصادي و فرهنگي برآورده سازند(حاتمي نژاد، ١٣٨٦ :٤١)
گردشگري شهري
گردشگري در چهارچوب الگوهاي فضايي خاصي به وجود مي آيد. يکي از اين الگوهاي فضايي گردشگري شهري است . نواحي شهري بـه علت آنکه جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي بسياري دارند، غالبا" مقاصد گردشگري مهمي محسوب مي شوند. شهرها معمولا جاذبـه هـاي متنوع و بزرگي شامل موزه ها، بناهاي يادبود، سالن هاي تئاتر، استاديوم هاي ورزشي، پارک ها، شهر بازي، مناطقي با معماري تاريخي و مکان هايي مربوط به حوادث مهم يا افراد مشهور را دارا هستند که خود، گردشگران بسياري را جذب مـيکنـد. گردشـگري شـهري در کشورهاي پيشرفته پردرآمدترين نوع گردشگري است و در زمينه هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، اکولوژيکي و غيره تـأثيرات انکارناپذيري دارد. اين نوع از گردشگري در محدوده ي فضاهاي شهري انجام مي شود.
راهبردهاي گردشگري شهري
از ابتداي دهه ١٩٨٠ تاکنون مفهوم راهبرد در برنامه ريزي و مديريت گسترش و بهبود يافته است . امروزه راهبرد، مهارتي اسـت کـه در کانون مديريت ، برنامه ريزي، آينده نگري و نظام بخشي سازمان قرار مي گيرد و موجبات موفقيت سازمان را فراهم مي سـازد(سـعيدنيا، ١٣٨٩). رويکرد راهبردي عاملي مهم در پيوند طراحي و برنامه ريزي شهري است .
راهبرد گردشگري، شکل واقعي از آينده گردشگري است که بايد به آن دست پيدا کرد. ايـن راهبـرد تعيـين مـي کنـد کـه چـه نـوع از گردشگري، در کجا و چگونه و با چه نوعي از امکانات و خدمات ميبايد توسعه پيدا کند و چـه جاذبـه هـايي لازم اسـت ، ايجـاد گردنـد.
گردشگري شهري از جمله فرصت هاي دروني و بيروني است که مي تواند منافع زيادي را نصيب شهر سازد. فرصتي که تهديد هـاي آن نسبت به ميزان سرمايه گذاري بسيار اندک است .
فضاهاي سبز شهري و پارک هاي خطي
منظور از فضاي سبز شهري در واقع نوعي از سطوح کاربري زمين شهري با پوشش گياهي انسان ساخت است که هـم واجـد « بـازدهي اجتماعي » و هم واجد « بازدهي اکولوژيکي» هستند . فضاي سبز شهري از ديدگاه شهرسازي در بر گيرنده ي بخشي از سـيماي شـهر است که از انواع پوشش هاي گياهي تشکيل شده است و به عنوان يک عامل زنده و حياتي در کالبد بيجان شهر، تعيين کننده ساخت مرفولوژيک آن است ( سعيدنيا ، ١٣٧٩ :٢٩). يکي از انواع فضا هاي سبز شهري پارک هاي خطي مي باشند که بهره مندي شهروندان از مزاياي فضاي سبز را بطور يکسان در سطح شهر امکان پذير مي کند . به فضاهاي سبز خطي که معمـولا در کنـار يـک عامـل طبيعـي (دريا، رودخانه ، دره و ... ) يا يک عامل مصنوعي (راه آهن هاي متروک، جاده ها، خيابان هاي اصلي و فرعي، کانال هـا و ... ) بـه صـورت طولي يا نواري با کاربري عمومي شکل مي گيرند، پارک خطي مي گويند. (ليـنچ ،١٣٨١ :٥٩٣ )وجـود نهـر و رودخانـه ، بسـتر طبيعـي مناسبي را براي اين پارک ها که عاملي در جهت جذب جمعيت و دستيابي به اهداف گردشگري شهري است ، فراهم ميسازد.
اهميت وجود فضا هاي سبز شهري و پارک هاي خطي در توسعه گردشگري شهري
فضاهاي سبز شهري يکي از مهمترين جاذبه هاي گردشگري شهري در قرن حاضر محسوب مي شـوند. ايـن فضـاها بـه دليـل وضـعيت نامناسب زيست محيطي شهرها از اهميت ويژه اي براي شهرنشينان برخوردارند . امکانات و تأسيسات قابل تعبيه در ايـن فضـاها ماننـد مبلمان ، وسايل بازي و غيره بر اهميت آنها ميافزايد. رشد و گسترس روزافزون شهرها، عوارض مدرنيسم و زنـدگي شهرنشـيني، توسـعه هرچه بيشتر کالبدي، کيفي و کمي فضاهاي سبز و پارکها را که در بهبود شرايط زيست محيطي نقش موثري دارد، بـه شـدت ايجـاب ميکند. ايجاد باغ ها و فضاهاي سبز در شهرها تأثير بسزايي در فعاليت هاي اجتماعي شهرنشينان ، افزايش توان کـار و فعاليـت و ايجـاد رضايت مندي در زندگي آنان دارد .(سعيدنيا،١٣٧٩: ٢٩ )
تعريف رودخانه
رود يا رودخانه که در زبان پهلوي هم رود گفته ميشود، آبي است روان که از به هم پيوستن آب چند چشمه در دره هاي کوهستاني به وجود آمده و جريان مي يابد تا به دشت ها ،درياچه ها و يا درياها و اقيانوس ها بريزد.(آزاده بيطرف ،١٣٩٠)
حاشيه رودخانه هاي شهري
کناره ي رود دايمي فضاي شهري ممتدي است که از دل شهر ميگذرد و نقش عمده اي در شکل گيري ساختار شهر ايفا ميکنـد. ايـن ضا تصويري از سرزندگي شهري را در ذهن شهروندان به جاي مي گذارند.(اميرخواني ،مريم ،١٣٨٩ )
حريم رودخانه ها
مهمترين عامل در شکل گيري نوع لبه ي رودخانه ميزان حريم موجود براي آن مي باشد. به عبارتي هرچه حريم رودخانه بيشـتر باشـد، لبه ي رودخانه از ديوارهاي عمودي و مصنوعي خارج شده و شکل آن با ورود به زمين هاي طبيعي که به صورت شـيب دار وارد رودخانـه مي شوند، قابل تغيير خواهد بود. اين بدان معني است که لبه ي رودخانه مي تواند از عنصري خطي در کنار آن تا صفحه اي شـيبدار بـا جزييات مختلف متغير باشد. ميزان حريمي که براي رودخانه تعيين مي شود نقش مهمي در شکل گيري و ساماندهي بسـتر و بدنـه آن دارد. هر قدر حريم رودخانه بيشتر باشد، ايجاد فضاي سبز در کنار مسيرهاي پياده ، سـواره ، محـل هـاي اسـتراحت و نيـز کـاربريهـاي خدماتي و جنبي کنار رودخانه منعطف تر خواهد بود. .(اميرخواني ،مريم ،١٣٨٩ )
رودخانه هاي شهري و گردشگري
با توجه به اينکه گردشگري را مي توان بر حسب عوامل مختلفي مانند اهداف تعيين شده ، موضوع ، ميزان سرمايه ، انگيزه ، مقصـد، زمـان تسهيلات ، زمان ماندگاري گردشگر، فعاليت هاي تفريحي جنبي، توان بالقوه طبيعي و فرهنگـي، امکانـات سـرمايه گـذاري، ارزش هـاي فرهنگي، امکانات بهداشتي، ورزشي، علمي و غيره گونه شناسي و دسته بندي کرد مي توان چنين بيان کرد که وجـود رودخانـه هـا در شهر به عنوان يک پتانسيل طبيعي مي تواند بستر مناسبي براي ايجاد يکي ار انواع گردشگري شهري تلقي شود.
(پاپلي و سـقايي،١٣٨٨ ( 48:
نقش رودخانه هاي شهري در ايجاد پارک هاي خطي
رودخانه هاي شهري جزئي از پيکره ي طبيعي شهر محسوب مي شوند. در اغلب شهرهاي جهان اين عناصـر طبيعـي بـه مثابـه انـدامي شهري پيوند دهنده ي انسان ، شهر و طبيعت و داراي نقش ارزنده اي در ارتقاء کيفيت محيطي شهري مـي باشـند. .(اميرخـواني ،مـريم ،١٣٨٩ )حيات اقتصادي، اجتماعي، زيست محيطي، جلوه هاي منظر شهري همانند توريسـم و نشـانه هـاي شـهري در هـر شـهري بـه رودخانه آن شهر وابسته است . بر اين اساس لزوم حفاظت و استفاده خردمندانه از اين عناصر نياز به دلايل و برهان زيادي نـدارد. اغلـب شهرها داراي فضايي هستند که در برنامه ريزي و طراحي شهري به عنوان فضاي چند عملکردي جاذب جمعيت مورد بهره برداري قـرار مي گيرند

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید