بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
نقش گردشگری شهری در رشد اقتصادی جمهوری اسلامی ایران
چکیده
صنعت جهانگردی بیش از هر فعالیت اقتصادی و صنعتی دیگر در جهان ،موجب حرکت سرمایه ها و انتقال پول شده است. درآمدهای حاصل از جهانگردی به مراتب بیشتر و سریع تر از تولید درآمد ناخالص ملی و صادرات جهانی کالا و خدمات رشد می یابد.
رشد و توسعه صنعت توریسم در ایران به عنوان یکی از راهکارهای رهایی از اقتصاد تک محصولی و متنوع سازی منابع درآمد کشور، باید بیش از پیش مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران کشور قرار گیرد. در این مطالعه برای بررسی میزان و چگونگی ارتباط گردشگری شهری با رشد اقتصادی از روش های رگرسیونی و آماری بهره گرفته شده و تاثیر پذیری رشد اقتصادی از ورود گردشگر به کشور مورد بررسی قرار گرفته است . به این منظور از داده های سری زمانی سالانه طی دوره زمانی 10 ساله استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که گردشگری شهری تاثیر قابل ملاحظه ای بر رشد اقتصادی و شاخص قیمت ها در ایران دارد. به طوری که به ازای هر یک درصد تغییر در ورود گردشگر باعث افزایش 0/25 درصدی در رشد اقتصادی و 1/1 در صدی در رشد قیمت ها می شود. لذا اگر برنامه ریزی و مدیریت صحیحی در این زمینه صورت بگیرد ، می تواند کمک زیادی به رشد اقتصادی و توسعه پایدار در کشور بنماید.
واژه های کلیدی : گردشگری، رشد اقتصادی، شاخص قیمت ها، روش رگرسیونی
-1 مقدمه
امروزه توسعه ی گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به به این حقیقت پی برده اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و در صدد یافتن راه های تازه ای برآیند (لطفی،.(1384 صنعت گردشگری و یا اصطلاحاً صنعت توریسم، سومین صنعت مولد شغل و سرمایه بعد از صنعت نفت و خودرسازی می باشد. به همین دلیل در دهه های اخیر بسیاری از دولتها، مسئولین اقتصادی و صاحبنظران با حساسیت بیشتری به گسترش این صنعت روی آورده اند و در تلاش هستند سهم بیشتری از بازار جهانی این صنعت را برای جوامع خود به ارمغان ببرند. گردشگری در چند دهه اخیر به یکی ازمهمترین بخش های فعالیت اقتصادی کشور ها تبدیل شده است. بر اساس پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی UNWTO تا سال 2020 درآمد حاصل از توریسم بین الملل به 1/6 میلیارد دلار برسد. این صنعت بعنوان یک سیستم جهانی بخش قابل توجهی از تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است(اژدری، .(1388
گردشگری یکی از مفیدترین فعالیت های بشر در دو حوزه اقتصاد و فرهنگ است. توسعه گردشگری، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون بی کاری بالا، محدویت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هستند از اهمیت فراوانی برخوردار است(طیبی و همکاران، .(1386 جذابیت آثار مثبت گردشگری به ویژه در بعد اقتصادی آن به گونه ای است که بسیاری از کشورهای جهان به خصوص کشورهای در حال توسعه را به خود جلب نموده است (ابراهیم زاده و همکاران، .( 1385 نتایج تحقیقات نشان می دهد که رابطه علی میان گردشگری شهری و رشد اقتصادی، یک رابطه دو طرفه است و بین این دو متغیر یک تعادل بلند مدت وجود دارد (طیبی و همکاران، .(1386 بنابراین می توان گفت که گردشگری عامل مهمی در مسیر توسعه اقتصادی یک مکان است که می تواند مزیت های فراوانی در یک مکان و علی الخصوص استان داشته باشد(بذر افشان و آقایی، .(1389
-2 اثر گردشگری شهری بر رشد اقتصادی
صنعت توریسم هم دارای اثرات مستقیم و هم آثار غیر مستقیمی بر اقتصاد و توسعه هر جامعه دارد.
الف- اثر مستقیم
ایران به عنوان یکی از کشورهای مستعد در زمینه صنعت گردشگری مورد توجه گردشگران سایر کشورها می باشد و در زمینه سرمایه گذاری نیز صاحبان سرمایه و سرمایه گذاران بین المللی در این صنعت نیز توجه ویژه ای به ایران دارند. از آن جایی که گردشگری یکی از صنایع خدماتی است، از این رو درآمد حاصل از این صنعت بخشی از تولید ناخالص داخلی کشور میزبان محسوب می شود و مستقیما بر رشد اقتصادی تاثیر می گذارد(طیبی و همکاران، .(1386 نمودار (1) تاثیر مستقیم و غیر مستقیم گردشگری بر رشد اقتصادی کشور را نشان می دهد. این آمار ها نشان می دهد که هر چه تعداد گردشگر خارجی و بین المللی به کشور بیشتر می شود درآمد حاصل از آن نیز افزایش می یابد. از این رو صنعت گردشگری در صورتیکه به صورت صحیح مدیریت شود و برنامه ریزی های لازم در جهت ایجاد و اصلاح زیرساخت های لازم صورت بگیرد، می تواند در رشد و توسعه اقتصادی کشور نقش مهمی ایفا نماید.
ب- اثرات غیر مستقیم
گردشگری غیر از آثار مستقیمی که بر گردشگری داد به صورت غیر مستقیم نیز رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد. این اثر از طریق اثرات سرریز و دیگر آثار خارجی به پویایی اقتصاد کمک می نماید(مارین، .(1992 اگر گردشگری به دلیل تعامل زیاد با دیگر فعالیت های اقتصادی رونق پیدا کند، سایر فعالیت های اقتصادی که به آن کالا یا خدمت ارائه می دهند و یا محصول آن را مصرف می کنند، همراه با آن حرکت خواهند کرد .یعنی گردشگری می تواند به عنوان موتوری برای رشد اقتصادی عمل کند که سایر فعالیت ها را نیز به دنبال خود رو به جلو براند(طیبی و همکاران، .(1386
نمودار .(1) اثر مستقیم و غیر مستقیم صنعت توریسم و ورود گردشگر بر اشتغال کشور
امروزه گردشگری جزو بزرگترین و متنوع ترین صنایع در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیر بنائی می دانند در سراسر دنیا به ویژه در کشورهای در حال توسعه و جایی که شکل های دیگر توسعه اقتصادی مانند تولید یا استخراج از نظر اقتصادی به صرفه نیست یا نقش چندان مهمی در صحنه تجارت و بازرگانی ندارد، به توسعه صنعت گردشگری توجه زیادی می شود (قلی پور سلیمانی و رشیدی، .(1388 جهانگردی از طریق تاثیر بر درآمد ملی، اشتغال، تغییر قیمتها و تراز بازرگانی ملی، اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار می دهد. و پول و جمعیت را از مراکز تمرکز و ثقل صنعتی به سوی روستاها و نقاط طبیعی می کشاند و سبب میگردد تا پول و منافع اقتصادی در تمام سطوح جامعه به طور یکسان پراکنده شود (رضوانی، . (1379
میــزان تــاثیر جهــانگردی بــر درآمــد ملــی بســتگی بــه نــوع ســرمایه گــذاری و جایگــاه ایــن صــنعت در اقتصــاد ملــی دارد. مــثلاً در صــورتی کــه توســعه آن از طریــق ســرمایه خــارجی صــورت گیــرد، ســود حاصــل از ایــن ســرمایه گــذاری و پرداخــت حــق الزحمــه کارکنــان خــارجی مبــالغ قابــل تــوجهی ارز غیــر مانــدگار در کشــور را شــامل مــی شــود کــه بــه کشــورهای دیگــرانتقال می یابد (ضرغام: ، . (1375
مبــادلات خــارجی قــدرت خریــد بــالاتری را در بــازار بــین المللــی بــرای کشــوری کــه دارای پــول کــم ارزش اســت مهیــا مــی کنــد. چــون کــه ممکــن اســت ارز خــارجی ابــزاری بــرای خریــد کالاهــایی باشــد کــه در محــل نمــی تواننــد تولیــد کننــد. گردشــگری بــا توانــایی تولیــد ارز خــارجی مــی توانــد بعنــوان یــک فعالیــت جدیــد در بعضــی از کشــورهای در حــال توســعه، شــکل یافتــه و توســعه پیــدا کنــد. بــرای مثــال کشــور کنیــا نمونــه ای از کشــورهایی اســت کــه درصــد بــالایی از درآمــد ناخــالص ملــی (در ســال (%90-1989 آن از محــل ارز مســافران و جهــانگردانی تــامین مــی شــود کــه بــه ایــن کشــور مســافرت مــی کننــد. و این رقم در تراز پرداختها نقش بسیار مهمی دارد (قادری، .(1380
جدول (1) آثار اقتصادی مثبت و منفی ورود گردشگر را نشان می دهد. برخی از این اثرات به صورت مثبت و برخی نیز به صورت غیر مستقیم اثرگذارند. همان طور که مشاهده می شود مزایای این صنعت بسیار بیشتر از معایب آن است. یکی از مهمترین جنبه های منفی گردشگری در مقابل مزایای بی شمار آن افزایش سطح عمومی قیمت ها می باشد.
منبع: مدل برنامه ریزی استراتژیک جهانگردی ایران - (حمید ضرغام،(1380
-3 اندازه گیری آثار اقتصادی
معیار های مختلف استاندارد شده ای برای توریسم تهیه شده است. هنوز هم توریسم در جداول اقتصاد ملی به عنوان یک بخش ) طبقه بندی استاندارد بین المللی را برای فعالیت های توریستی ارائه SICTAجداگانه مطرح نشده است. سازمان بین المللی تورسیم ( نموده است.که به طور موقت از سوی کمیسیون آمار جهانی پذیرفته شده است.
اقتصاددانان صنعت توریسم ، با استخراج منابع آماری می توانند محاسباتی انجام دهند که برای تعیین دامنه کلی آثار اقتصادی توریسم کفایت کند. این معیارها به شرح زیر می باشند.
- درآمد ایجاد شده و افزوده شده به تولید ناخالص ملی یا داخلی
- ارز خارجی تحصیل شده از توریسم بین المللی
- ایجاد اشتغال محلی به واسطه صنعت توریسم
- توسعه جهانگردی در درآمد ملی((Travel surplus
با توسعه جهانگردی در هر کشوری تمام سیستم های تولیدی و خدماتی همچون حمل ونقل ، گمرک ، بانکداری، هتل داری ، صنایع کشاورزی و غذایی ، صنایع دستی و ... به گردش در می آیند و درآمد ارزی کلانی را به اقتصاد ملی تزریق می کنند و افزایش درآمد سرانه و نهایتا رفاه اجتماعی را در پی دارند و این فرایند فرصت های شغلی ایجاد می کند و کشورهایی که درامد سرانه آن ها براساس اقتصاد تک محصولی است و اگر محصول کالایی استراتژیکی مانند نفت باشد که مدام قیمت آن در نوسان است در این صورت توسعه جهانگردی ضرورت بیشتری می یابد (ماهنامه تخصصی بازاریابی ، شماره 18 ،.(1381
-4 روش تحقیق
در این مطالعه برای بررسی میزان و چگونگی ارتباط گردشگری شهری با رشد اقتصادی از روش های رگرسیونی و آماری بهره گرفته خواهد شد و تاثیر پذیری رشد اقتصادی از ورود گردشگر به کشور مورد بررسی قرار خواهد گرفت. به این منظور از داده های سری زمانی سالانه طی دوره زمانی 1367 تا 1388 که از وب سایت سازمان جهانی گردشگری استخراج شده است برای تحلیل مدل استفاده خواهد شد.
اگر مدل برآورد شده دارای توان توضیح دهندگی خوبی باشد می توان از این مدل برای تحلیل و برآورد پارامتر ها استفاده نمود. در معادلات رگرسیونی پس از تخمین ضرایب، ارزش مقداری هر یک از این ضرایب در معادله قرار داده شده و با استفاده از آماره t استیودنت معناداری آنها مورد بررسی قرار می گیرد. یکی از معیار هایی که توان مدل را نشان می دهد معیار خوبی برازش (مجذور ضریب همبستگی) است. این معیار نشان می دهد که چند درصد از تغیرات متغیر وابسته توسط متغیر (های) مستقل توضیح داده می شود.
فرم کلی مدل رگرسیونی به صورت زیر می باشد:
به همین منظور فرضیه صفر و فرضیه مقابل را برای ضریب شیب رگرسیون به صورت زیر تشکیل می دهیم.
برای آزمون فرض بالا از آماره t که درآن t=b/s(b) استفاده می شود . اگر مقدار آماره محاسبه شده از مقدار بحرانی آن در سطح 5 درصد بیشتر باشد می توان نتیجه گرفت که با احتمال 95 درصد صفر بودن ضرایب صفر می باشد.
-5 نتایج تجربی
نتایج تخمین مدل با استفاده از نرم افزار EXCEL در نمودار((2 و (3) نشان داده شده است.
الف) تاثیر ورود گردشگر بر رشد اقتصادی:
ب) تاثیر ورود گردشگر بر شاخص قیمت ها:
همان طور که در نمودار (2) و (3) و همچنین روابط بالا مشاهده می شود، ضرایب برآورد شده از لحاظ آماری معنادار بوده و فرضیه صفر بودن ضریب شیب و عرض از مبدا در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود . مقدار R2 نشان می دهد که مدل ها به خوبی برازش شده است. ضریب مثبت متغیرهای درآمد و شاخص قیمت ها با مبانی نظری اقتصادی مبنی بر ارتباط مثبت میان ورود گردشگر و رشد اقتصادی نیز سازگار است.
- 6 چشم انداز ده ساله سهم توریسم در اقتصاد جهانی
