بخشی از مقاله
ژئوتوریسم روستای تاریختی کندوان
چکیده
روستای کندوان از دیدگاههاگ مختلف از جمله باستانشناسی» زمینشناسی، آب شناسی، صنایع دستی و گردشگری بسیار مهم و قابل توجه بوده و در نوع خود بی نظیر می باشد. از نظر زمین شناسهی منطقة کندوان بخشی از کوههای آتشفشانی محسوب میشود. خانههای این روستا در داخل ساختارهای سنگی مخروطی شکل و فرسایشی تشکیل شده از سنگهای آتشفشانی ، ساخته شدهاند. در این مقاله علمی ضمن تشریح موقعیت و ویژگیهای جغرافیایی منطقه روستای کندوان، ویژگیهای زمین شناسی، باستانشناسی و همچنین چگونگی تشکیل ساختارهای فرسایشی مخروطی شکل موجود در آن و جگونگی استفاده از آنها برای سکونت تشریح شده و پیشنهادات مختلف برای اصلاح وضعیت کنونی ان برای جلب گردشگران داخلی و خارجی بیشتر ارائه شده است.
واژه ژئوتوریسم از سه کلمه ژئو به معنی زمین، تور به معنی گشت، سفر و سیاحت و ایسم به معنی مکتب، عمل و کار ترکیب گردیده است و به معنی گردشگری زمین شناسی میباشد= روستای تاریخی کندوان یکی از سه روستای صخرها ی و باستانی جهان بوده و در حدود ۵۰ کیلومتریک جنوب غرب شهر تبریز و ۲۰ کیلومتری شور اسکو در استان آذربایجانشرقی، در دامنه ی جنوبی قله ی ارشد داغ در سمت غربی قله ی نوور داغ از مجموعه کوههای آتشفشانی قرار دارد و خانههای آن در داخل مخروطهای سنگی که به طور طبیعی و در نتیجه فرسایش نابرابر سنگهای آتشفشانی متعلق به آتشفشان تشکیل شدهاند، ساخته شده است (شکل -۱ و ۲
شکل ۱ - موقعیت جغرافیایی و راههاي دسترسی به روستاک کندوان
شکل ۲- نمایی از روستای صخره ای کندوان.
روستا ی کندوان از دیدگاهها ی مختلف به ویژه از دیدگاه های یک باستانشناسی و زمین شناسی، آب شناسی، صنایع دستی و گردشگری بسیار مهم و قابل توجه است ولی چون مطالعات و اقدامات صورت گرفته در هر یک از این زمینهها تاکنون بسیار اندک بوده متاسفانه، ارزش های زمین شناسی و باستانشناسی و همچنین موقعیت ممتاز و بی نظیر آن برای صنعت گردشگری به طور کامل و همه جانبه شناخته نشده است. توجه برخی گردشگران داخلی و تعداد بسیار اندکی گردشگران خارجی به روستای تاریخی کندوان در سالهای اخیر عمدتا به دلیل ایجاد شدن امکانات بسیار اندک و ابتدایی گردشگری در آن روستا و وجود طبیعت بسیار زیبا و آب هوا ی ملایم و خنک در آن روستا در طول فصل تابستان و بازدید از خانههای ساخته شده در داخل مخروط های سنگی در آن میباشد (شکل - ۳). تهیه این مقاله علمی و تحقیقات انجام شده برای آن یک قدم کوچکی است که به منظور پی بردن بردن به ویژگیهای زمینشناسی منطقه کندوان و چگونگی تشکیل ساختارهای فرسایشی مخروطی شکل موجود در روستای کندوان برداشته شده و در آن برخی پیشنهادات عملی برای بهبود کیفیت و توسعه کمیت گردشگری در روستای کندوان ارائه شده است. برای ژئوتوریسم از دیدگاههای مختلف تعاریف متعددی ارائه شده است که ذکر همه آنها در این مختصر نمیگنجد، بنابراین تنها به یک تعریف بسنده میشود. براساس تعریف (رحیمپور، ۱۳۸۵) ژئوتوریسم، جتوتوریسم، توریسم زمینشناسی (Geoto UriSIn) یکی از رشتههای تخصصی اکوتوریسم است که به معرفی پدیدههای زمینشناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی می پردازد. ژئوتوریسم از علوم ژئومورفولوژیکی، ژئوتکنیک، ژئوفیزیک زمینی، ژئوشیمیایی و کلیماتولوژی بهره برده و کارشناسان علوم زمین و علاقه مقدان به طبیعت را برای بازدید از جاذبههای زمین دعوت میکند. حفظ محیط زیست و چشم اندازهای آن، عدم تغییر و خودداری از دخالت انسان در برهم زدن چهره زمین از اهداف اصلی ژئوتوریسم است. به طور کلی مطالعه در مورد ژئوتوریسم برای نخستین بار در سطح ملی و در مقیاس بزرگ بوسیله اتحادیه صنعت مسافرت و سفر جفرافیای ملی آمریکا صورت گرفته که در آن به پایداری محیط و توسعه همه جانبه پرداخته شده و حتی به مسائل فرهنگی نیز اهمیت داده شده است (ناظری، ۱۳۸۵)
روستای تاریخی کندوان یکی از سه روستاگ صخره ای و تاریخی جهان به شمار میرود و از اینکه زندگی عادی در خانه صخرهای موجود درآن هنوز هم ادامه دارد، در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد میباشد و به روستاهای مشابه خود در منطقه داکوتای امریکا و کاپادوکیای ترکیه (روستای گورمه) فوق العاده مزیت دارد، زیرا علاوه برخانههای صخرهای و جاری بودن زندگی عادی در آنها دارای آب هوای مطبوع، محیط و طبیعت بسیار زیبا، باغات وسیع میوه، لبنیات و عسل مرغوب و رودخانه ی از آب زلال (شکل ۳) سرچشمه گرفته از کوههای آتشفشان و تعداد ی چشمههای آب معدنی طبیعی است که آب آنها بهترین درمان برای معالجه بیماریهای سنگ کلیه میباشد (شکل - ۴).
شکل ۴ محل برداشت آب معدنی که از چشمههای روستای کندوان.
نام اصلی و اولیه این روستا کندوجان می باشد که از دو کلمه، کند، به معنی (ده) و جان، به معنوی (وجود و خود) تشکیل شده است. با اینکه این کلمه به تدریج به کندوان تبدیل شده است ولی هنوز هم بیشتر اهالی محل به آن کندوجان و به خانههای کله قندی ساخته شده در داخل مخروطهای سنگی آن به دلیل شباهت به کندوی عسل (کران) میگویند (شکل - ۵).
شکل ۵ - نمایی از خانه های کله قندی موسوم به کران در روستا ی کندوان.
ارتفاع و قطر کرانها بین ۳۰ تا ۵۰ متر متغییر است. برخی از آنها به هم چسبیده و برخی دیگر با فاصله اندک از همدیگر قرار دارند و فاصله بین آنها را کوچه های باریک و پیچ وخمدار که همان آبراههها و شیارها ی فرسایشی بین کرانها هستند، تشکیل می دهند. اغلب کرانها دو طبقه و برخی از آنها نیز سه یا چهار طبقه هستند و طبقات مختلف آنها به وسیله پله هایی سنگی کنده شده در بدنه کران یا ساخته شده یا سنگ های دیگر به هم دیگر ارتباط دارند. طبقه همکف کران ها معمولا برای نگهداری گوسفندان یا مرغ و خروس و طبقات دوم و سوم برای سکونت و طبقه چهارم به عنوان انباری مورد استفاده قرار میگیرد (شکل -۶).
شکل ۶ - نماییکی از طبقات مختلف یک کران در روستاک کندوان.
شکل هندسی و مساحت داخل طبقات مختلف کرانها بسیار متفاوت بوده و از حداقل ۵ تا ۲۰ متر مربع متغییر است (شکل -۷۶). کرانها ی مسجد و مدرسه و فروشگاه صنایع دستی کندوان از جمله بزرگترین کرانها ی موجود در روستای کندوان محسوب می شوند = در رابطه با سابقه سکونت در داخل کرانها ی موجود در کندوان روایت های مختلفی وجود دارد. بر اساسی یکی از این روایتها نخستین کسانی که به محل فعلی روستای کندوان آمده و در آنجا ساکن شدهاند، ساکنین روستاها اطراف به خصوص روستا حیله ور در دو کیلومتر غرب کندوان بوده اند که در قرن هفتم هجر برای در امان ماندن از حمله مغولها به دشتی در مقابل کندوان فعلی مهاجرت کرده و به تدریج درون کرانها را حفر کرده و برای خود پناهگاهی امن ساختهاند، لیکن سکونت و زندگی نسل های بعدی آنها در داخلی کران ها تا به امروز ادامه پیدا کرده است. در حال حاضر و براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵، تعداد ۱۳۷ خانوار و ۷۵۰ نفر در ۱۳۷ واحد مسکونی زندگی میکنند و عموماً به کشاورزی و دامدار و فرش و گلیم بافی اشتغال دارند (شکل - ۸).
از نظر زمین شناسی منطقه کندوان به طور کلی بخشی از کوهها ی اتش فشان محسوب می شود. ارتفاع متوسط منطقه از سطح دریا حداقل ۱۴۵۰ متر و ارتفاع بلندترین کوه از مجموعه کوهها آتشفشان ۳۶۹۵ متر میباشد. سیمان لایه ای سنگها: دانهبندی رسوبات و وجود آثار انواع ماهی در خاکسترهای خلعت پوشان تبریز سبب شده است تا عده ای از زمینشناسان بر این باور باشند که آتشفشان بصورت جزیره یا شبه جزیره ای کوهستانی بوده که با دریایی کم ژرفا احاطه می شده است و مواد آتشفشانی ورودی به این محیط، به کمک جریان آب بصورت یکنواخت در سطح وسیعی پراکنده میشدند (معین وزیری و امین سبحانی، ۱۳۵۶).
به همین دلیل در داخل مواد آتشفشانی علاوه بر تناوبی از گدازه و خاکستر آتشفشانی لایه هایی از رسوبات دریایی کم عمق نیز مشاهده می شود. تعیین سن مطلق گدازه های بین ۰/۱۴ میلیون سال تا ۱۳ میلیون سال را نشان داده است (معین وزیری، ۱۳۷۷). با این ترتیب آتشفشانهای در چند مرحله فعالیت داشته و در حد بین این مراحل، آرامش نسبی برقرار بودم است. وجود رسوبات حاصل از فرسایش مواد آتشفشانی و سن متفاوت نمونهها، مسئله فوق را تأئید می کند. معلوم می شود که فعالیت آتشفشانی چند مرحله ای بوده و در فواصل زمانی بین دورههای فعالیت با برقرار ی آرامش نسبی رسوبات دریایی کم عمق همراه با رستویات فرسایشی مواد آتشفشانی و سن متفاوت تشکیل شدهاند.
ضخامت مواد آتشفشانی سهند بیش از ۸۰۰ متر برآورد شده است که به طور کلی از پائین به بالا از کنگلومرای آتشفشانی، افقهای پامیس دار گدازههای آندزیتی، تناوبی از لایههای آگلومرایی، روانه های برشی و لاهار و گدازه های داسیتی تشکیل شده است (شکل -۹) دره کندوان در پائین برش آتشفشانی دیده میشود، بر روی آن افقی های ایگنمیریت و بر روی ایگنمبریت کنگلومرا و سپس گدازه قرار گرفته است. در انتهای جنوب شرقی دره کندوان دو روانه لاهار قابل مشاهده است (شکل - ۱۰).
