بخشی از مقاله
چکیده
تعاونیهاي آبخیزداري با هدف گسترش مشارکت مردمی در حفظ و احیاي منابع طبیعی در دهه 1360 در دستور کار سازمان جنگلها و مراتع کشور قرار گرفت و تاکنون پیشرفت کمی داشته است. در این تحقیق دیدگاههاي کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداري در سطح استان اردبیل و گرگان و دیدگاه مدیران منابع طبیعی و آبخیزداري در سطح کشور در ارتباط با نحوه اجراي طرح هاي آبخیزداري و تاثیر تعاونیهاي آبخیزداري در حفاظت و بهرهبرداري حوزههاي آبخیز بررسی شده است. اینتحقیقبهروشپیمایشیانجام و پرسشنامهاي جهت گردآوري داده ها تهیه شد.پرسش شوندگان جامعه آماري این تحقیق کارشناسان منابع طبیعی و اساتید گروه منابع طبیعی دانشگاههاي محقق اردبیلی و گرگان به تعداد 71 نفر و جامعه آماري مدیران منابع طبیعی و آبخیزداري کشور به تعداد 21 نفر می باشند. نتایج جمع-بندي اظهارات مصاحبه شوندگان نشان داد 95/4 درصد کارشناسان و 100 درصد مدیران تمایل دارند پروژه هاي آبخیزداري با مشارکت اعضاء تعاونی صورت گیرد. همچنین دیدگاه کارشناسان و مدیران در ارتباط با مدیریت و حفاظت از منابع حوزه آبخیز یا بهبود وضعیت زندگی آبخیزنشینان - وضعیت اقتصادي - نشان داد 97/1 درصد کارشناسان و 81/2 درصد مدیران خواهان حفاظت و مدیریت از حوزه هاي آبخیز در کنار بهبود وضعیت زندگی آبخیزنشینان میباشند.
واژگان کلیدي: کارشناسان و مدیران، حوزههاي آبخیز، نحوه اجراي پروژهها، حفاظت منابع طبیعی.
مقدمه
تعاونیهاي آبخیزداري با هدف گسترش مشارکت مردمی در حفظ و احیاي منابع طبیعی در دهه 1360 در دستور کار سازمان جنگلها و مراتع کشور قرار گرفت و تاکنون پیشرفت هایی داشته است. بهره برداري از طبیعت از بدو خلقت بشر به طور مستمر صورت گرفته و تمدنهاي بزرگ در حاشیه منابع طبیعی برپا و قوام یافته است - مصداقی1372؛ مقدم 1378؛ مخدوم . - 1378 در بهره برداري انسان از طبیعت به خصوص در صده اخیر، تنشهایی بر طبیعت واردکرده که باعث تخریب منابع و برهم خوردن تعادل اکولوژیک شده است - مخدوم 1378؛داسمن 1984؛ میلتون . - 1994 حوزه آبخیز به عنوان جزئی از بستر منابع طبیعی، پهنه اي است محدود به مرزهاي توپوگرافیکی که از آن به عنوان یک واحد عملکردي جهت مطالعات اجرایی و برنامه ریزي استفاده میشود. آبخیزداري، علم و هنر مدیریت منابع آب هاي سطحی و زیرزمینی، جنگل ها، مراتع و زمین هاي کشاورزي به منظور افزایش تولید - به صورت مستمر - با حفظ اصول توسعه پایدار می باشد - نجفی نژاد، . - 1376
در مدیریت منابع طبیعی تجدید شونده هدف طرح جامع آبخیزداري، اعمال مدیریت صحیح، جامع، هماهنگ و یکپارچه بر کلیه منابع یک حوزه آبخیز است به نحوي که ضمن بهره برداري مناسب، متناسب، منطقی و بهینه از عرصه هاي منابع طبیعی، کشاورزي و منابع انسانی سرزمین، میزان هدر رفت آب، خاك، گیاه و رسوب حاصله به حداقل تقلیل، و اوضاع اقتصادي و اجتماعی حوزه به نحو مطلوب اداره گردد - نجفی نژاد، 1376؛ کوستیک و همکاران 1996؛ ونگ . - 2001 یکی از راهکار هاي اصولی در ارتباط با حصول نتیجه مورد نظر در طرح جامع آبخیزداري توجه به امر مشارکت مردم و تشکیل تشکل هاي مردم نهاد می باشد. یکیازچالشهایاساسیدرحوزههایبرنامهریزیاقتصادیاجتماعیوتوسعهروستایی،مقولهمشارکتاست - رضوانی، . - 1388
در این میان با نگاهی به گذشته در بین کشورهاي اروپایی در میبابیم تشکیلاتی به عنوان تعاونی براي رفع مشکلات موجود در منابع طبیعی بوجود آمده اند مثلا برخی تعاونی ها در واکنش به بحران هاي شدید اجتماعی و بوم شناسی به وجود آمده اند. تعاونی هاي مراتع - مراتع تعاونی - که در دهه 1930 شروع به کار کردند تا اراضی مرتعی کانادا را که به دلیل خشکسالی و روش هاي نامناسب بهره برداري، خسارت دیده بودند مدیریت کنند - ثمري، . - 1389 تشکیل تعاونی هاي جدید از جمله تعاونی آبخیزداري می تواندیکی از مکانیزمهاي مدیریتی باشد. واگذاري مدیریت حریم توسط مردم بر طبق روال سنتی و عرف در محل را هم یکی دیگر از این مکانیزمهاي مشارکتی می توان قلمداد کرد. با توجه به شرایط و کمبود هاي اساسی موجود در کشور و عرصه وسیع این منابع شکی نیست که لازم است بسیاري از این عرصههاي منابع طبیعی به خود مردم واگذار شود.مطالعات زیادي در ارتباط با نقش تعاونی و مشارکت در حفاظت از منابع حوزه آبخیز شده است. ابراهیمپور - 1379 - درپژوهشینشان میدهدکه میزان آگاهی ازضرورت اقدامات آبخیزداري،میزان آگاهی ازامکانات آبخیزداري،ارزیابی مثبت ازفوایدجنگل،مرتع وآبخیز، امکان اتعمرانی روستا،میزان آگاهیازعواق بتخریب آبخیزها،برگزاری کلاسهایآموزشی ترویج یبروضعیتکنشمشارکتیمردمدرفعالیت هایآ بخیزداریمؤثربودهاند. حیدرپور و همکاران - 1386 - نقش عضویت در تعاونی های جنگلن شیناندرحفاظتازمنابع جنگلیدرغرباستان مازندرانرا بررسی نمودند.نتایج تحقیق آنها نشان داد که عضویت درتعاونی هادرمیزان مشارکت درفعالیت هایاحیاییاثرمثبت داشته وهمچن ینکسانیکه درفعالیت های حفاظتی وتوسعه منابع جنگلیمشارکتدارنددرفعالیتهایاحیایینیزمشارکت بیشتریدارند.
مواد و روشها
محدوده تحقیق
کارشناسان منابع طبیعی و اساتید دانشگاههاي استان هاي اردبیل و و مدیران منابع طبیعی و آبخیزداري کشور جامعه آماري این تحقیق بوده است.
روش تحقیق
این تحقیق به لحاظ تجزیه و تحلیل عددي دادهها به منظور بیان و یا توضیح دلایل تغییرات در پدیدههاي اجتماعی، تحقیق کمی است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردي است و برحسب روش گردآوري دادهها از نوع پیمایشی است. در این تحقیق از میان انواع روشهاي توصیفی از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماري این تحقیق کارشناسان منابع طبیعی و اساتید گروه منابع طبیعی دانشگاههاي محقق اردبیلی و گرگان به تعداد 71 نفر و جامعه آماري مدیران منابع طبیعی و آبخیزداري کشور به تعداد 21 نفر میباشند. که در ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداري، دانشگاه محقق اردبیلی و دانشگاه گرگان مشغول فعالیت و پژوهش هستند. براي بررسی فرضیات تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است.
نتایج، بحث الف. نحوه مشارکت در طرحهاي آبخیزداري
اولین سوال در ارتباط با هدف تحقیق اظهار نظر کارشناسان و مدیران منابع طبیعی و آبخیزداري در باره نحوه و تمایل اجراي طرح هاي تهیه شده آبخیزداري که عمدتاً با اهداف حفاظت و بهره برداري تهیه می-گردند، چگونه میباشد. نتایج پاسخ کارشناسان در جدول 1 ارائه شده است. با توجه به این جدول بیش از 95 درصد از کارشناسان تمایل دارند طرحهاي آبخیزداري به حالت تعاونی با اهداف یاد شده اجرا شود. بنابراین، این دیدگاه اولاً تمایل کارشناسان را در ارتباط با اجراي پروژهها با مشارکت آبخیزنشینان در قالب تعاونی هاي آبخیزداري نشان می دهد و در ثانی با توضیحات ارائه شده در حین جمع آوري پرسشنامه و
