واژه »آیه« اســت که معادلی برای رمزگان های نمایهای است؛ شــده است که کاربســت عناصری همچون گنبد و گلدسته در رمزگان هایی که اولا قراردادی و اعتباری نیستند و بلکه حقیقی مساجد، از مهمترین آنها است. به این ترتیب که طبق برخی ـتند و ثانیا ارتبــاط حاکم بر آنها ارتباطی صوری و شــکلی تحلیل ها، گنبد به دلیل فرم مقعر و رو به درون خود، نمادی نیســت بلکه از نوع علت و معلولی می باشد. به این ترتیب که برای ســیر در انفس و گلدســته بــه دلیل فرم رو بــه بیرون، با دیدن و اندیشیدن در آنها، ذهن انسان متوجه علت و مسبب نمادی برای سیر در آفاق می باشد (نقره کار، 1387، .(520 ایــن تحلیــل، مبتنی بر آیه ای از قرآن کریم اســت که هر دو آنها خواهد شــد و آنها را آیه ای برای خالقشــان می پندارد: "و جعلنا الیل و النهار آیتین" 11 (سوره أسراء، آیه 12 .(12 نوع ســیر انفسی و آفاقی را برای رســیدن به حقیقت توصیه.3-2-2 رمزپردازی استنباطی با استفاده از نشانه های نمادین مــی فرماید:
"ســنریهم آیاتنا فی الافاق و فی أنفســهم حتی تاکنون دو گونه رمزپردازیَ اســتنباطی تشــریح شــده اســت یتبین لهمّأنه الحق" 13 (ســوره فصلت، آیه .(53 شــاید ســر کــه هــر دو نــوع، مبتنی بر نشــانه هــای تکوینی هســتند و اینکــه معمولا در ابنیه مذهبی شــیعی، از گنبــدَواحد در کنار اعتباریات و قراردادها در آنها نقشــی ندارد. اما نوع ســومی از َگلدسته های متعدد استفاده می شود نیز همین باشد که نفسرمزپردازی اســتنباطی نیز ممکن است که اساس آن، استفاده انســان با وجود داشــتن مراتب مختلف، حقیقتی واحد استز رمزگانهایی اســت که اعتباری و قراردادی هستند و لذا در اما آفاق، حقایقی متعدد و متکثر هســتند که انســان میتواندجوامــع و فرهنگ هــای مختلف، متغیر می باشــند. این نوع بــا بهره گیری از قــوای مختلف خــود در انــواع مختلف آنها رمزپردازی اســتنباطی که با اســتفاده از نشــانه هــای نمادین َســیر نماید. بدیهی اســت که ایــن نوع اســتنباط از فرم گنبد صورت مــی پذیرد در معماری حائز اهمیتی مضاعف اســت. و گلدســته، مبتنی بر فرهنگ اســلامی و شــرایط اجتماعی- زیرا چنانچه ذکر شــد نشــانه های نمادین، تابــع قراردادها و فرهنگی جوامع اســلامی اســت و نمی توان انتظار داشت درهنجارهــای فرهنگــی و اجتماعی جوامع مختلف اســت و در جوامع غربی و یا شــرقی هم مــردم چنین معنایی را از گنبد و گلدسته استنباط نمایند. نتیجه، در حوزه معماری که با بسترهای فرهنگی جامعه دارای ارتباطی تنگاتنگ اســت دارای نمودهای مختلفی میباشــد.
نمونه دیگری که برای نشانه های نمادین در معماری اسلامی بــرای مثال، یک عنصــر یا رنگ مشــخص در فرهنگهای می توان به آن اســتناد نمود شمســه یا ستاره هشت پراست. مختلــف دارای دلالتهای معنایی متمایزی اســت زیرا مدلول توضیح آنکه هشــت از اعداد مقدســی اســت کــه از دیرباز در ایران زمین مورد توجه بوده اســت؛ شــکل »ســتاره هشــت آن، مدلولــی اعتبــاری و تابع هنجارهای جامعهاســت. مثلا رنگ مشکی در جوامع بودایی به عنوان رنگی مقدس شناخته پــر« از چرخــش دو مربع در هــم پدید آمده اســت و از دیرباز می شود و حال آنکه در فرهنگ ایرانی نمایانگر عزا و مصیبت عدد هشــت، عدد رمزیَ خورشید محســوب می شدهاست. است. به همین ترتیب، شکل ها و هندسه ها نیز در فرهنگ بــه همین دلیل اســت کــه این شــکل را در نقوش اســلامی هــای مختلــف، نماد بــرای مدلولهای مختلفی میباشــند.
شمســه می نامند که مشــتق از نام خورشید اســت و بنابراین برای مثال در هنر اسلامی، دو شکل دایره و مربع، به ترتیب ســتاره هشت پر تمثیل خورشید است (طهوری، همان، (63 نمادهایی برای آســمان و زمین هســتند (بورکهارت، 1365،که در فرهنگ اســلامی از پدیدارهایی محسوب می شود که (24 که این موضوع در بسیاری از فرهنگ های دیگر به ویژهتأمل در آن به شــناخت قدرت لایزال الهی منجر می شــود و فرهنگ معاصر غربی صدق نمی کند. حتی در قرآن مجید نیز ســوره ای به نام آن نازل شده و مورد ســوگند الهی واقع شده است: "و الشــمس و ضحاها" (سوره از الگوی شمسه به عنوان نمادی اسلامی استفاده شده است
