- فضا و هندسه مناسب براي هريک از ابزار و شيوه هاي ادراکي انسان ها و نقد ديدگاههاي رقيب

با توجّه به مطالب بند پنج و جدول ارائه شده در آن،  از آنجا که اسلام،  هر يک از ابزارها و شيوه هاي ادراکي انسان را براي درک هر مرتبه از عالم وجود پذيرفته و آنها را در طول يکديگر مناسب سير از ظاهر به باطن عالم و صيرورت وجودي و کمالي   انسان ها مي دانند،  بنايراين فضا و هندسه مناسب هريک از ابزار و شيوه هاي ادراکي انسان ها را مورد بررسي قرار مي دهيم . به عنوان مقدمه براي ورود به مسئله ،  يادآوري چند نکته اساسي ضروري است .

-در اوايل قرن بيستم توجّه به عنصر فضا در معماري،  به عنوان اصلي ترين رکن بنا،  در مقابل فرماليسم افراطي ،  که شعار فرم از عملکرد تبعيت مي کند را نمي پذيرفت ،  از طريق محققين برجسته و انسانگرا،  نظير برونوزوي مطرح و از آن دفاع مي شد. اما در تحليل ها و ارائه طريق ها در مورد کيفيت و چگونگي طرّاحي فضا در معماري انحرافات جدي مطرح شده است که به تعدادي از آنها اشاره مي نمايد.

- آقاي زيگفريد گيدئون در کتاب (فضا،  زمان و معماري)،  صفحه بيست و يک،  در مطلبي تحت عنوان  (بيم ها و اميدها٢٠)، تاريخ تحول طرّاحي فضا در معماري را به سه دوره مشخص تقسيم مي نمايد. او مي گويد: در دوره اول در............ معماري،  شبيه مجسمه سازي،  برون گرا بود و فضاي داخلي ،  بروز اندکي داشت و براي مثال معماري هاي بين النحرين ،  مصر و يونان (معبد پانتئون) را مثال مي زند.

در مرحله دوم که از نظر ايشان انقلاب و تحول عظيمي در طرّاحي فضا در معماري اتفاق افتاده است ،  معماري کاملاً درونگرا مي شود و فضاي داخلي از اهمّيت برجسته اي برخوردار مي گردد و براي مثال معماري رومي و معبد پانتئون را مثال مي زند.

در مرحله سوم،  مي گويد معماران تحت تأثير ديدگاه هاي جديد علمي نظير نظريه نسبيت انيشتن و انقلاب  ُاپتيکي و آشنايي با پرسپکتيو سه نقطه اي و غيرو،  از اين پس ،  هم به داخل بنا و هم به خارج بنا اهمّيت دادند و اين نوع طرّاحي را نجات بخش آينده معماري و جلوه گاه اميدهاي خود مي داند. (نمودار شماره ١٨)