انواع اصطلاحنامه
انواع اصطلاح نامه براساس زبان های موجود در اصطلاح نامه وکاربرد آن عبارتند از(شکل5):
شکل5:انواع اصطلاحنامه (محمدی وعلیدوستی,1386:28)
انواع اصطلاحنامه از لحاظ شمول زبانی
براساس تعداد زبان های به کار رفته در اصطلاحنامه برای بیان توصیف گرها و - روابط آنها می توان اصطلاح نامه ها را به دو دسته تقسیم کرد: اصطلاح نامه های یک زبانه و اصطلاحنامه های چندزبانه. در اصطلاحنامه های یک زبانه کلیه توصیفگرها، غیر توصیفگرها، و یادداشت ها به یک زبان موجود است. این نوع اصطلاح نامه برای نظام های یک زبانه مفید است. استاندارد ایزو برای اصطلاح نامه یک زبانه بخشهای زیر را ضروری میداند:
۱. نمایش گرافیکی که فقط به توصیفگرها محدود است. چون این شکل به آسانی اجزای اضافی مثل یادداشتهای دامنه و مترادفها را در خود جای نمیدهد. این نمایش در کل با یک علامت مشخص می شود که به عنوان آدرس در بخش الفبایی به کار میرود. در برخی حالتها این علامت ممکن است به وسیله ارجاع شبکه بندی شده ای که وظیفه تعیین محل اصطلاحات خاصی درون نمودار را برعهده دارد، توسعه پیدا کند.
2- بخش الفبایی که شامل دامنه وسیعی از یادداشتهای دامنه و ارجاعات بین توصیفگرها و غیر توصیفگرهاست.
در راهنمایی که توسط ایفلا برای اصطلاحنامه های چندزبانه تدوین شده است، زبانهای چندگانه ذخیره و بازیابی اطلاعات در شکل های مختلفی مانند سرعنوان های موضوعی، اصطلاحنامه ها، طرح های ردهبندی شمارشی، طرحهای ردهبندی تجزیه و تحلیلی، و مانند ان وجود دارند که در هرکدام از انها اصطلاحات و روابط آنها در بیش از یک زبان ارائه شده است.
به تعریف ایزو یک اصطلاحنامه حاوی اصطلاحات انتخاب شده از بیش از یک زبان طبیعی که نه تنها اجزا، بلکه روابط بین اصطلاحات و کلمه های معادل در زبانهای تحت پوشش را شامل شود، اصطلاحنامه چندزبانه نام دارد.
در اصطلاحنامه چندزبانه برای هر توصیفگر معادل هایی به زبانهای دیگروجود دارد که آن را متناسب استفاده در نظامهای چندزبانه ساخته است. با وجود این خصوصیت اصطلاحنامه چندزبانه نباید آن را با فرهنگ اصطلاحات چندزبانه یکی دانست.
فرهنگ اصطلاحات تنها به ارائه معنی یک اصطلاح در زبانهای مورد نظر میپردازد، اما اصطلاحنامه چندزبانه اصطلاح معادل و روابط معنایی مرتبط با یک توصیفگر را ارائه می کند.
از این روسورگلی معتقد است که ترجمه اصطلاحات به زبانهای دیگر به تنهایی یک اصطلاحنامه چندزبانه نمیسازد.
دو نوع اصطلاحنامه چندزبانه وجود دارد. در نوع اول توصیفگرها و غیر توصیفگرها برای آسان سازی استفاده کاربر همه به یک زبان مثلاً انگلیسی هستند و برای کاربران فرانسه زبان، اصطلاحات مناسب فرانسوی به سراصطلاحات یا واژگان هدایتگر اضافه می شود.
در نوع دیگر یک قدم فراتر میرود. در این حالت فرضاً دو نمونه از زبانهای نمایه سازی وجود دارد یکی انگلیسی و دیگری فرانسوی، نمایه سازان و محققان انگلیسی زبان از توصیفگرهای انگلیسی در نمایه سازی و شکل گیری سئوال جستجو استفاده میکنند و فرانسوی زبانها از معادل های فرانسوی. به علاوه در ویرایش فرانسوی، توصیفگرهای فرانسوی در سرفصل یک مدخل وارد می شود و در فایلهای دادهای اصطلاحات اعم، اخص و وابسته قرار می گیرند.
انواع اصطلاحنامه از لحاظ کاربرد
اچیسن کاربرد اولیه اصطلاحنامه را در بازیابی اطلاعات در استفاده از ان در نمایه سازی فکری یا خودکار در یک پایگاه اطلاعاتی یا جستجوی در آن میداند. به این ترتیب چهار امکان زیر فراهم می شود:
۱. کاربرد اصطلاحنامه هم در نمایه سازی و هم در جستجو؛
۲. کاربرد اصطلاحنامه در نمایه سازی و نه در جستجو؛
۳. کاربرد اصطلاحنامه در جستجو و نه در نمایه سازی؛
۴. کاربرد اصطلاحنامه نه در جستجو و نه در نمایه سازی. حالت اول را کاربرد کلاسیک اصطلاح نامه می نامیم. در این حالت اصطلاحنامه هم برای نمایه سازی و هم جستجو در پایگاه اطلاعاتی استفاده می شود. این کاربرد از سال ۱۹۴۷ شروع شده و هنوز هم تسلط خود را در محیط عملیاتی حفظ کرده است.
این استراتژی امکان انطباق بسیار نزدیک فرایند جستجو و نمایه سازی را به ویژه هنگامی که این دو عمل را یک نفر انجام می دهد، فراهم می کند و در پایگاه های اطلاعاتی داخلی یک سازمان که بیشتر توسط متخصصان موضوعی استفاده می شود، رایج است.
گردآورندگان پایگاه های اطلاعاتی از اصطلاحنامه بیشتر در نمایه سازی و کاربران پایگاه های اطلاعات از آن به عنوان ابزار کمکی جستجو استفاده می کنند. این کاربرد در استفاده از نظام های درون خطی و لوح فشرده توسط رابطها یا میانجی های اطلاعاتی (متخصصان موضوعی) مرسوم است. در هر صورت، اصطلاحنامه در شکل چاپی یا الکترونیکی در اختیار کاربران قرار میگیرد. شکل چاپی کاربر را به انتخاب فکری اصطلاحات وادار می کند و شکل الکترونیکی آن، امکان انتخاب خودکار را ایجاد می کند.
حالت دوم کاربرد اصطلاحنامه، استفاده از آن در نمایه سازی است و نه جستجو. این مورد از ویژگیهای پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای با کاربران ویژه است که اگرچه به لحاظ فنی توانایی استفاده از نظام را دارند و بیشتر از راهبردهای جستجوی آسان استفاده می کنند. ارزش اصطلاحنامه در اینجا در فراهم کردن مجموعه ای از واژگان، مترادف ها، و اصطلاحات اعم برای افزایش احتمال بازیابی است. در این حالت اصطلاحنامه توصیفگرها و غیر توصیفگرها را به کاربر نشان می دهد و و شانس یافتن مدرک مرتبط را بالا میبرد. شرط اجرای این حالت وجود اصطلاحنامه در قالب الکترونیکی است.
نوع سوم کاربرد اصطلاحنامه، کاربرد آن در جستجوست. در این حالت اصطلاحنامه، اصطلاحنامه جستجو نام دارد. این مفهوم در اواخر دهه ۸۰ معرفی شد.
کاربرد اصطلاحنامه
اصطلاحنامه مانند نقشه راه ها است که رابطه اصطلاح ها را در یک مجموعه نشان میدهد و جایگاه هرکدام را مشخص می کند. در اصل در یک اصطلاحنامه هیچ اصطلاحی نیامده مگر اینکه جایگاهش در ارتباط با سایر اصطلاحات مشخص باشد. اصطلاحنامه به کنترل اصطلاحات میپردازد و از اوردن معانی مختلف یک واژه خودداری می کند، مگر اینکه فقط به معانی ویژه آن اصطلاح در فن خاصی توجه کند
اصطلاحنامه پنج نقش اساسی بر عهده دارد:
۱. نظامی سازمان یافته است که به همبستگی و ارتباط مفهومی بین واژه ها توجه دارد.
۲. در هر علم و فن برای همه اصطلاحات مختص آن علم جایگاه ویژه ای قائل می شود.
۳. فقط به معانی وابسته و مرتبط در یک فن توجه میکند.
۴. برای ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات کمک فراوانی به کاربران و محققان می کند.
۵. سرعت جستجو و بازیابی را در نظامهای رایانه ای بالا میبرد (بابایی1384:36)
حال برای روشن شدن نمایه سازی کنترل شده (که ابزار آن اصطلاحنامه است)، مثالی آورده میشود:
کتابخانه های مجازی و تفاوت های آن با کتابخانه های الکترونیکی و دیجیتالی
سیروس پناهی
چکیده
با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به کتابخانه ها در دهه های اخیر، کتابخانه های سراسر دنیا دستخوش تحول شدند و به تدریج کتابخانه های خودکار، الکترونیکی، دیجیتالی و مجازی ظهور کردند. اما فاصله این تغییرات انقدر کم بود که باعث شد به این اصطلاحات به مفهوم دقیق کلمه پرداخته نشود به طوری که در بسیاری از متون، منابع و مقالات در یک معنا و یا در معنایی مشابه به کار رفته اند و فاقد تعریف واحد، پالایش یافته و متمایز شده اند. در این مقاله سعی بر آن است که این مفاهیم کاملا باز شود و اشتراکات و افتراقات آنها با تأکید بر کتابخانه مجازی مشخص گردد. کلید واژه ها: کتابخانه مجازی، کتابخانه دیجیتالی، کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه خودکار، کتابخانه سنتی
کلیدواژه های بالا با یک اصطلاحنامه فرضی کتابداری و اطلاع رسانی مطابقت داده شد و کلید واژه ها به این صورت کنترل شدند:
کلیدواژه ها: کتابخانه ی مجازی، کتابخانه ی رقومی، کتابخانه ی الکترونیکی، کتابخانه ی خودکار، کتابخانه ی سنتی
نکته مهم:زمانی که در نمایه سازی با استفاده از اصطلاحنامه ها واژه ها را کنترل می کنیم، دیگر آن کلید واژه ها، توصیفگر نامیده میشوند
