انواع کلی مدلهای تحقیق

با بررسی اولیه مقالات متعدد و پایاننامه ها و تحقیقات پایانی دو نوع کلی مدل را می توان در آنها تشخیص داد. البته در برخی کتابها انواع متعددی برای مدل ذکر کردند. در ادامه تعریف هرکدام و نکات مرتبط با آن مطرح می شود.

الف) مدل مفهومی تحقیق

مدل مفهومی در واقع همان شکلی است که در آن مفهوم، ابعاد، مولفه ها(اجزا) و شاخص ها نشان داده می شوند. در مدل با ترسیم فلش های یکسویه یا دوسویه یا چند سویه رابطه بین متغیرها نشان داده میشود. برای ساختن مدل مفهومی تحقیق ابتدا باید مدل هر متغیر را به تنهایی مشخص کرد و بر اساس اهداف تحقیق میدانی، مدلهای انواع متغیر شرکت کننده در تحقیق را با هم ترکیب کرد تا مدل کلی تحقیق تشکیل شود.

در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو مدل یک صاحب نظر را به عنوان «چارچوب نظری» یا«چارچوب مفهومی» خود برمیگزیند و از منظر آن مدل به مطالعه موضوع خود میپردازد. برخی از دانشجویان نخبه از ترکیب و تجزیه چند مدل به مدل جدیدی میرسند یا با شکستن یک مدل بزرگ و تغییر آن برحسب شرایط تحقیق مورد نظر خود، یک مدل جدید ابداع میکنند. در مقطع دکترا (یا بالاتر از سطح ۳) انتظار میرود محقق نوآوری خود را در یکی از جنبه های تئوریک، مدل سازی، متدولوژی و تجزیه و تحلیل نشان دهد تا سهم خود را در توسعه علم ادا کرده باشد.

در این مدل فرضی سازماندهی، رهبری، سیستم اطلاعات مدیریت، منابع انسانی، مدیریت زنجیره تامین، مدیریت فرآیند تولید، مدیریت کیفیت جامع، نگهداری و تعمیرات، مدیریت خرید و تدارکات به عنوان متغیر مستقل و پیادهسازی تولید ناب به عنوان متغیر وابسته هستند.

در واقع این مدل نشان میدهد متغیرهای مستقل باعث به وجود آمدن متغیر وابسته (پیاده سازی تولید ناب) می شود.

نکته:

در زیر مدل حتما منبع آن (عنوان مقاله بیس) آورده شود.

ب) مدل تحلیلی تحقیق

مدل تحلیلی رامدل آماری هم میگویند. این مدل به کمک نوعی از زیرشاخه های تحقیقات همبستگی تعریف و تشریح می شود که به شرح زیر است:

 مدل معادلات ساختاری

مدل معادلات ساختاری (SEM)، مدل نظری فرض شده به وسیله پژوهشگر را آزمون کمی می کند و رابطه بین متغیرهای مشاهده شده را نشان میدهد. مدل هایی که فرض میکنند چطور مجموعهای از متغیرها یک سازه را تعریف میکند و چطور این سازهها به هم مرتبط میشوند، در مدل معادلات ساختاری قابل آزمون است.

مثال:

پژوهشگر تربیتی ممکن است فرض کند محیط خانه دانش آموز بر موفقیت بعدی او در مدرسه تاثیر می گذارد. پژوهشگر بازاریابی ممکن است فرض کند اعتماد مصرف کننده به شرکت منجر به افزایش فروش محصولات آن شرکت می شود. یک متخصص سلامت ممکن است معتقد باشد رژیم غذایی و تمرین منظم می تواند خطر حمله قلبی را کاهش دهد.

هدف مدل معادلات ساختاری

هدف مدل معادلات ساختاری این است که تعیین کند مدل نظری به وسیله نمونه ای از دادهها حمایت می شود. اگر دادهها مدل نظری را مورد حمایت قرار دادند، می توان مدلهای نظری پیچیده تری را ارائه کرد و اگر دادهها مدل نظری را حمایت نکردند، باید مدل را اصلاح و دوباره آزمود یا مدل نظری دیگری برای آزمودن پیشنهاد کرد.

معادلات ساختاری می تواند انواع مختلفی از مدل های نظری را آزمون کند. مدلهای اساسی شامل رگرسیون، مسیر و عامل تاییدی هستند. این مدل های اساسی برای فهم مدل معادلات ساختاری است. برای فهم این مدل ها باید ابتدا تعدادی اصطلاح را تعریف کنیم و اینکه ما دو نوع متغیر اساسی یعنی متغیر مکنون و متغیر مشاهده شده داریم.

متغیر مکنون

(سازه ها یا عامل ها) متغیری است که مستقیماً مشاهده و اندازه گیری نمی شود. متغیرهای مکنون به شکلی غیرمستقیم مشاهده و اندازه گیری می شوند و ما آنها را از مجموعه ای از متغیرها که با استفاده از آزمون ها و پرسش نامه ها و موارد دیگر قابل اندازه گیری اند، استنباط می کنیم.

متغیرهای مشاهده شده

متغیری است که به طور مستقیم مشاهده و اندازه گیری می شود. متغیرهای مشاهده شده به طور خاص و مستقیم معیار مورد نظر ما را در مدل تحقیق اندازه گیری میکنند.

مثال:

هوش یک متغیر مکنون است که نشان دهنده یک سازه روانشناختی است. اعتماد مصرف کننده متغیر مکنون دیگری است که نشان دهنده سازهای اقتصادی میباشد. وضعیت جسمانی بزرگسالان متغیر مکنون سومی است که نشان دهنده سازهای مرتبط باسلامتی است. مقیاس هوش کودکان وکسلر ورژن تجدیدنظرشده (WISC-R) ابزاری است که متغیرهای قابل اندازه گیری دارد و برای استنباط سازه هوش کودکان استفاده می شود. شاخص داو جونز، سازه اقتصاد مشارکتی آمریکایی هاست. دیگر متغیرهای اندازهگیری شده شامل تولید خالص ملی یا صادرات می شود. فشارخون یکی از متغیرهای مرتبط با سلامت است که متغیر مکنون آمادگی بدنی را نشان میدهد. هر یک از این متغیرهای مشاهده شده یا نشانگرها معرف تعریفی از متغیر مکنون هستند. پژوهشگران از مجموعهای از نشانگرها استفاده میکنند تا متغیر مکنون را تعریف کنند.

نکته:

متغیرها چه مشاهده شده باشند و چه مکنون، میتوانند به عنوان متغیر مستقل و وابسته تعریف شوند. متغیر مستقل، متغیری است که در مدل از متغیرهای دیگر تاثیر نمیپذیرد. متغیر وابسته متغیری است که در مدل از متغیرهای دیگر تاثیر می پذیرد.

مثال:

پژوهشگران تربیتی فرض میکنند محیط خانه دانش آموز (متغیر مکنون مستقل) بر موفقیت تحصیلی (متغیر مکنون وابسته) تأثیر میگذارد. پژوهشگران بازاریابی معتقدند اعتیاد مصرف کننده به شرکت (متغیر مکنون مستقل) منجر به افزایش فروش محصولات (متغیر مکنون وابسته) می شود. متخصصان سلامت میخواهند تعیین کنند آیا ورزش منظم و رژیم غذایی مناسب (دو متغیر مکنون مستقل) بر فراوانی حمله قلبی (متغیر مکنون وابسته) تاثیر میگذارد.

مثال:

پژوهشگران تربیتی فرض میکندمحیط خانه دانش آموز(متغیرمکنون مستقل) بر موفقیت تحصیلی (متغیر مکنون وابسته) تأثیر میگذارد. پژوهشگران بازاریابی معتقدند اعتیاد مصرف کننده به شرکت (متغیر مکنون مستقل) منجر به افزایش فروش محصولات (متغیر مکنون وابسته) می شود. متخصصان سلامت میخواهند تعیین کنند آیا ورزش منظم و رژیم غذایی مناسب (دو متغیر مکنون مستقل) بر فراوانی حمله قلبی (متغیر مکنون وابسته) تاثیر میگذارد.

نکته:

مدل معادلات ساختاری استفاده از متغیرهای مکنون و مشاهده شده را هنگامی که به عنوان متغیر مستقل و وابسته تعریف می شوند نشان میدهد. مدل رگرسیون منحصرا شامل متغیرهای مشاهده شدهای است که در آن متغیر مشاهده شده وابسته به وسیله یک یا چند متغیر مشاهدهشده مستقل پیش بینی یا تبیین می شود.

مثال:

سطح تحصیلات والدین (متغیر مشاهده شده مستقل) استفاده میشود تا موفقیت تحصیلی (متغیر مشاهده شده وابسته) را پیش بینی کند. مدل مسیر کاملا با متغیرهای مشاهده شده سروکار دارد اما انعطاف آن اجازه ورود چندین متغیر وابسته و چندین متغیر مستقل را می دهد. قیمت، کیفیت و شاخص NASDAQ بر اعتماد مصرف کننده و میزان خرید او (متغیرهای مشاهده شده وابسته) تاثیر می گذارد. بنابراین مدل مسیر نسبت به مدل رگرسیون، آزمون های پیچیدهتری انجام می دهد.

نکته:

مدلهای عامل تاییدی شامل متغیرهای مشاهده شدهای می شوند که فرض میشود یک یا چند متغیر مکنون (مستقل یا وابسته) را اندازهگیری میکنند.

مثال:

رژیم غذایی، ورزش و فیزیولوژی متغیرهای مشاهده شدهای هستند که متغیر مکنون مستقل آمادگی بدنی را اندازهگیری میکنند. فهم این مدل های اساسی به فهم مدل معادلات ساختاری که

شامل مدل مسیر و عامل تاییدی میشود، کمک میکند.

نکته:

مدل معادلات ساختاری شامل متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای مکنون می شود، چه مستقل باشند، چه وابسته.

مثال:

متغیر مکنون مستقل (استعداد) بر متغیر مکنون وابسته (موفقیت) تاثیر می گذارد. در این مثال دو متغیر مکنون به وسیله متغیرهای مشاهده شده یا نشانگرها تعریف، اندازه گیری یا استنباط می شوند.