انواع نمایه
امروزه وجود نمایه برای بازیابی مدارک اجتناب ناپذیر شده و انواع گوناگون آن برای برطرف نمودن نیازهای متنوع کاربران ایجاد شده است. «نیزو» نمایه ها را براساس هدف، شیوه مرتب سازی مدخل ها"، همارایی واژهها، شکل، رسانه مدارک، نحوه انتشار، و ... به انواع گوناگون تقسیم می کند (نیزو، ۱۹۹۷).
از لحاظ همارای (زمان و نحوه ترکیب)
براساس زمان و نحوه ترکیب اصطلاحات در نمایه هایی با مدخلهای ترکیبی (مرکب از دو یا چند اصطلاح نمایه ای) دو نوع نمایه پیش همارا و پس همارا به وجود آمده است.
نمایه پیش همارا
بورکو و برنیر نمایه پیش همارا را نمایه ای تعریف می کنند که همارایی و ترکیب واژه ها در سرعنوان های آن در طول نمایه سازی و قبل از استفاده از نمایه انجام شده است (بورکو و برنیر، ۱۹۷۸: ۲۲-۲۳).
لنکستر ویژگیهای نمایه پیش همارا را چنین ذکر می کند:
۱. نمایش روابط چند بعدی اصطلاحات در آن مشکل است.
۲. اصطلاحات تنها میتوانند در یک توالی خاصی فهرست شوند که اهمیت اولین واژه را در آن توالی نشان میدهد.
۳. ترکیب اصطلاحات در زمان جستجو تقریباً غیرممکن است (لنکستر41:1991)
در این نوع نمایه، ترکیب اصطلاحات توصیفی به وسیله نمایه ساز انجام میگیرد (بتز 1986)
پراشر نمایه پیش همارا را نمایه ای تعریف می کند که همارایی اصطلاحات آن قبل از انتساب به مدرک انجام می شود. از نظر او، ویژگیهای نظام نمایه سازی پیشی همارا عبارتند از:
۱. سرعنوان های موضوعی آن شامل دو یا چند اصطلاح نمایه ای است.
۲. اصطلاحات نمایه در نظمی از پیش تعیین شده مرتب می شوند.
۳. نمایه برای هر مدرک نقاط دسترسی چند مدخلی فراهم میکند؛ زیرا الگوی خاصی از همارایی ممکن است پاسخگوی راهکارهای کاوشگران فایلها نباشد.
در این نوع نمایه، همارایی اصطلاحات در مرحله ذخیره اطلاعات انجام میگیرد. در اینجا موضوع مدرک به مفاهیم تشکیل دهنده آن تجزیه و سپس با علائم یا واژه های زبان نمایه سازی نشان داده می شود؛ در نهایت این واژه ها و علائم در نظمی منطقی مرتب می شوند و از نحو زبان نمایه سازی برای استخراج عبارت موضوعی پیروی می کند. عبارت های موضوعی پیش همارا به عنوان راهنمایی به محتوای مجموعه مدارک، در فایل نمایه قرار می گیرند و نمایه پیش همارا را به وجود میاورند(پراشر:100-99-:1989)
در نمایه پیش همارا موضوع ها با یکدیگر ترکیب می شوند. بدین ترتیب که برای هر مفهوم، نمایه ساز اصطلاحات را از زبان نمایه سازی انتخاب و در نظمی که آن بازیابی مدارک مورد نیاز باید سرعنوان ها را به همان شیوه ترکیب کند به گون هایکه توصیفگرهای موضوعی او با توصیفگرهای نمایه ساز منطبق باشد
نمایه ساز در ایجاد نمایه پیشی همارا باید موارد زیر نظر بگیرد:
۱. مفاهیم منفرد در یک موضوع مرکب را، در نظمی صحیح قرار دهد تا .جب بازیابی مدارک مناسب شود.
2-مکانیسم مناسبی برای ایجاد ارجاعات یا مدخل های اضافه جهت ایجاد دسترسی از دیگر ترکیب های سر عنوان ها فراهم کند(راولی 49-48:1982)
پیش همارایی دسترسی موضوعی به مدارک را افزایش می دهد. بودوف و بیلی برای پیشی همارایی بهتر دو پیشنهاد ارائه میدهند:
۱. اصطلاحات از میان واژه هایی مترادفی انتخاب کنید. صحیح را از میان وازههای متراد با انتحاب دهید.
با پیش همارایی، تمایز چندانی میان دو مرحله پردازش اطلاعات و بازیابی آن وجود ندارد. در نمایه سازی پیشی همارا، نمایه ساز در مورد پیوند میان اصطلاحات وایجاد زنجیرهای از سرعنوان های موضوعی تصمیم گیری می کند. زنجیره ی سرعنوان بر آیند. جستجو را نشان می دهد. به عبارت دیگر نمایه ساز بر آیند جست وجو را لز قبل تعیین می کند اما در چنین رویکردی، خطر افزایش بسیار زیاد واژهها به علت تعداد زیاد زنجیره های سرعنوان موضوعی مورد نیاز، وجود دارد (میلر و تیتلبوم2002)
بدین ترتیب پیش همارایی ترکیب اصطلاحات نمایه در مرحله نمایه سازی است. در نمایه پیشی همارا، نمایه ساز سرعنوانی شامل چند اصطلاح را با توجه به نیاز کاربر ایجاد می کند. پس مدخلهای این نوع نمایه سرعنوان های مرکب هستند که قبل از مرحله بازیابی ترکیب شده اند؛ بنابراین در ایجاد این نمایه دو نکته مورد توجه قرار میگیرد:
۱. انتخاب اصطلاحات
۲. نظم دادن به اصطلاحات در هنگام ترکیب.
چنانچه انتخاب اصطلاحات با استفاده از واژگان کنترل شده و نظم دهی به آنها براساس اصول پذیرفته شده انجام گیرد، سودمندی و کارایی نمایه پیش همارا تضمین می شود. برای مثال «فلسفه علم» مرکب از «فلسفه» و «علم» است.
