دلیل اصلی، دلیل تامینی و دلیل تکمیلی

آخرین تقسیم بنـدی از دلیـل، تقسـیم دلیـل بـه اعتبـار نقـش آن در اثبـات دعـوا مـی باشـد. بـر ایـن اسـاس، ادلـه بـه سـه قسم تقسیم می شوند: قسم نخست ادلهای است کـه دلالـت آنهـا ذاتـی اسـت و بـر اسـاس قـانون، ادلـه اولـی محسـوب مـی شوند. این ادله تحت عنوان ادله اصلی مورد بحث قرار می گیرند که عبارتند از اقرار، شهادت و سوگند.

قسم دوم ادله ای مـی باشـند کـه خـود آنـان ذاتـا دلیـل محسـوب نمـی شـوند بلکـه محتـوای آنهـا دلیـل اسـت. بـه عبـارت دیگر این نوع ادلـه، دلیـل دلیـل هسـتند و بـه انعکـاس دلیـل مـی پردازنـد. ایـن نـوع ادلـه بـا عنـوان ادلـهی تـامینی مـورد بحث قرار مـی گیرنـد. ادلـه تـامینی منحصـر بـه دو دلیـل مـی باشـند کـه عبارتنـد از: اسـناد و صورتجلسـهی تـامین دلیـل. صورتجلســ هی تــامین دلیــل گرچــه تحــت عنــوان اســناد قابــل بررســی اســت،لــیکن بــه جهــت داشــتن عنــوان مســتقلی در قانون آیین دادرسی مدنی به طور جداگانه مورد بحث قرار می گیرد.

قسم سوم ادلهای هسـتند کـه اسـتناد بـه آنهـا در صـورت فقـدان ادلـهی اصـلی و تـامینی صـورت مـی گیـرد. بنـابراین اگـر ادله اصلی و یا تامینی وجـود داشـته باشـد، اسـتناد بـه ایـن ادلـه بـی معناسـت. ایـن ادلـه بـا عنـوان ادلـهی تکمیلـی مـورد بحث قرار مـی گیرنـد کـه در واقـع تکمیـل کننتـده ی سـایر ادلـه مـی باشـنتد. ادلـهی تکمیلـی عبارتنـد از: امـارات اعـم از قــانونی و قضــایی،تحقیقــات محلــی،معاینــه محلــی و کارشناســی.البته بــه نظــر نگارنــده ایــن تقســیم بنــدی خــالی از اشــکال نیست چرا که در مقام تعـارض ادلـه اصـلی بـا نظـر کارشناسـی چـه بسـا بتـوان نظریـه کارشناسـی را حـاکم بـر ادلـه اصـلی فــرض کــرد و ادلــه اصــلی را از درجــه اعتبــار انــداخت.مثلا شــهادت کــذب شــاهدان و تعــارض آن بــا نظریــه انگشــت نگــاری و...