موضوع جرم

در ماده (٧٣٠)قانون مجازات اسلامي ،واژه «محتوا»به کاررفته است .منظور ازمحتوا چيست وچه نوع داده هايي رادربرمي گيرد؟ درماده (١)لايحه جرايم رايانه اي ، «داده محتوا»چنين تعريف شده بود: «ب )داده محتوا:هرنمادي ازموضوع ها، مفهوم هايادستورالعمل هانظير متن ، صوت ياتصوير،چه به صورت درجريان ياذخيره شده که به منظور برقراري ارتباط ميان سيستم هاي رايانه اي ياپردازش توسط شخص ياسيستم رايانه اي به کارگرفته شده وبه وسيله سيستم رايانه اي ايجاد شود».١همچنين ،لايحه داده رايانه اي واطلاعات رانيزدرهمين ماده تعريف کرده بود: «الف )داده رايانه اي :هرنمادي ازواقعه ، اطلاعات يامفهوم به شکلي مطلوب براي پردازش دريک سيستم رايانه اي يامخابراتي است که باعث مي شود سيستم هاي ذکرشده کارکردخود رابه مرحله اجرا گذارند ... د)اطلاعات :عبارت است ازداده هاي پردازش شده قابل فهم براي انسان ياسيستم هاي رايانه اي يامخابراتي ».٢همان طور که ديده مي شود، دراين تعريف به پيروي ازکنوانسيون جرايم سايبرشوراي اروپا، ويژگي بارز داده رايانه اي «مناسب بودن براي پردازش »درنظرگرفته شده بود.٣

بااين حال ،هنگامي که اين تعاريف درکنار يکديگرقرار گرفتند، نه تنها رافع ابهام نبودند، بلکه درکنار سايرتعاريف قانوني ،٤بر ابهام هاي موجود هم مي افزودند وبه همين دليل ،قانونگذار آنها راحذف وتنها به مواردي بسنده کردکه ثمره عملي برآنها مترتب  است .لذا مي توان چنين نتيجه گيري کردکه دست کم سه واژه اطلاعات ، داده ومحتوا تفاوتي با يکديگرندارند ومفهوم واقعي وکاربردي آنها را بايد درچارچوب بحث جستجو کرد.براي مثال ، درچارچوب حريم خصوصي ارتباطي ،داده هابه دوبخش داده محتوا وداده ترافيک تقسيم مي شوند.

طبق تبصره «١»ماده (٧٦٠)قانون مجازات اسلامي ،داده هاي ترافيکي «هرگونه داده اي است که سامانه هاي رايانه اي درزنجيره ارتباطات رايانه اي ومخابراتي توليدمي کنند تا امکان رديابي آنها ازمبدأ تامقصد وجود داشته باشد.اين داده هاشامل اطلاعاتي ازقبيل مبدأ، مسير،تاريخ ،زمان ، مدت وحجم ارتباط ونوع خدمات مربوطه مي شود».١اين داده ها در پي جابه جايي محتواي ارتباطات رايانه اي ومخابراتي به طور خودکارايجاد مي شوند و کاربر رايانه درپيدايش آنها نقشي ندارد وسامانه درپي برقراري وانجام يک ارتباط رايانه اي ومخابراتي ،چنين داده هايي راتوليدوذخيره مي کند.براي مثال ، هنگامي که يک ارتباط مخابراتي برقرار مي شود، محتواي ارتباط ، همان گفتار يانوشتاري است که مخابره مي شود، اما داده هاي ترافيکي شامل آن بخش ازاطلاعاتي مي شود که وضعيت آن ارتباط را نشان مي دهد، مانند مدت ارتباط ، زمان ارتباط ، شماره هاي مبدأ ومقصد وحتي گره هاي ٢ارتباطي که حسب مورد روي سامانه ارتباطي کاربر يامسيرياب هاي ٣ارائه دهنده خدمات ارتباطي توليدوذخيره مي شود.

دليل اصلي جداسازي اين دوگونه داده هادرپرتو مباحث حريم خصوصي ارتباطات ، آن گونه که در گزارش توجيهي کنوانسيون جرايم سايبر شوراي اروپا آمده ، کمتر تعرض آميزبودن دسترسي به داده هاي ترافيکي برخلاف داده محتواست .به همين دليل دراين سند به جاي شنود داده ترافيک ،تعبير «گردآوري زنده »١به کاررفته که به خوبي نگاه متفاوت تدوين کنندگان رابه اين دوگونه داده هانشان مي دهد.اين موضوع به ويژه ازباب اقدامات مجريان قانون درکشف وشناسايي جرايم ومجرمان سايبري اهميت دارد وبه همين دليل ،تفکيک مزبور دربخش شکلي کنوانسيون به عمل آمده است .