فصل بندی پایان نامه
از نکات بسیار مهم در تهیه و تدوین پایان نامه، چگونگی فصل بندی آن و نظم و ترتیب بخش های محتوایی هر فصل است. از آنجا که پایان نامه، معمولا بیان تفصیلی یک پژوهش است. و هر پژوهش تازه ای به آگاهی از تلاش ها و تحقیقات پیشین نیاز مبرم دارد، برای دسترسی و استفاده بهتر از مطالب و مندرجات هر پایان نامه، الگوی تقریباً واحدی برای فصل بندی پایان نامه ها در نظر گرفته اند؛ به طوری که هر دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری باید در نگارش و تدوین پایان نامه خود، این الگو را رعایت کند.
آنچه در ذیل می آید تعداد، عناوین و بخش های محتوایی فصل های یک پایان نامه را بیان میکند.
۱- فصل اول: مقدمه (طرح و بیان مسأله)
مقدمه
- سابقه مساله، روندهای مرتبط با مساله، مباحث و معضلات حل نشده، نگرانی ها و دلواپسی اجتماعی. هدف مطالعه (تحقیق باید هدفمند باشد) با تاکید بر پیامدها یا آثار کاربردی سو الاتی که باید پاسخ داده شود یا اهداف ویژه ای که باید جستجو شود.
مفروضات یا چارچوب استدلالی و نظری (در صورت نیاز) - دامنه پژوهشی، نقطه تمرکز مطالعه.
- تشریح و روشن ساختن مساله پژوهش (نشان دادن روابط میان متغیرها یا مقیاس هایی که باید صورت گیرد).
- بیان فرضیه ها (در صورتی که فرضیه ها به شکل مفهومی ارائه شود بایستی بلافاصله فرضیه های عملیاتی نیز آورده شود. البته فرضیههای عملیاتی را در فصل سوم یعنی فصل روش تحقیق هم می توان نوشت).
- اهمیت مطالعه (ممکن است این بحث با بیان سابقه مساله همپوشی پیدا کند.)
- تعریف واژه ها (تعریف نظری و تعریف عملیاتی، البته میتوان تعریف عملیاتی را در فصل سوم نیز آورد.)
۲- فصل دوم: بررسی منابع علمی (بررسی تحقیقات پیشین و ارزیابی آنها)
الف - سازمان بندی و ترکیب کلی این فصل در چند پاراگراف مشخص می شود:
- در صورت نیاز، سابقه تاریخی ذکر شود.
- هدفهایی که از طریق مطالعه سوابق باید محقق ساخت بیان شود.
- آشنا ساختن خواننده با مطالعات موجود: آنچه تا کنون یافت شده است، کسانی که آن مطالعات را انجام داده اند، زمان و مکانی که آن مطالعات انجام شده است، شیوه ها، وسایل و ابزار تحقیق، و تحلیل های آماری ای که در تحقیقات مربوطه به کار رفته است.
- نیاز به مطالعه و احتمال رسیدن به نتایج معنی دار و مهم بررسی شود.
- ساختن یک چارچوب ادراکی از تشریح دیدگاه های متفاوت و ارزیابی آنها؛ به گونه ای که زیربنای تولید فرضیه و منطق فرضیات تحقیق را به نحو مناسب توجیه کند. در حقیقت در این فصل، ضرورت انجام تحقیق از دیدگاه علمی و نظری توجیه میگردد.
ب - منابع مطالعه سوابق
- بررسیهای کلی و مطالعات اجمالی مربوطه از قبیل پژوهشهایی که در مجلات علمی، بانک های اطلاعاتی و بولتن های علمی گزارش شده است.
- کتاب های تخصصی، شرح حال ها، بولتن ها، گزارشها و مقالات تحقیقاتی منتشر شده در بیشتر موارد گزارش های پنج سال اخیر ترجیح داده می شود.
- مطالب منتشر نشده ؛ مثل پایان نامه ها، رساله ها و مقالاتی که در کنفرانس ها و یا سمینارهای تخصصی و حرفه ای ارائه شده و هنوز منتشر نشده است و احتمالاً در کتابخانه ها یا مراکز تحقیقاتی یا بانک های اطلاعاتی موجود میباشد. سوابق مربوطه اغلب بر حسب سوالاتی که باید مورد توجه قرار گیرد یا فرضیه های تدوین شده یا هدفها و مقاصد خاص پژوهش، تنظیم میگردد.
۳- فصل سوم: روش تحقیق (روشهای کار شامل نوع تحقیق، روش جمع آوری اطلاعات، روش نمونه گیری و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات)
- مقدمه یا دیدگاه کلی (اختیاری است).
- مشخص ساختن نوع یا شیوه تحقیق به طور دقیق (تجربی، نیمه تجربی، همبستگی، علی مقایسه ای، توصیفی و...).
- طرح تحقیق (بحث درباره متغییرهای مستقل، تابع و کنترل یا دسته بندی شده). بعضی اوقات فرضیه های تحقیق را باید به شکل فرضیه صفر یا بی تفاوت بیان کرد تا طرح تحقیق را مجاز به استفاده بهتر از آمار استنباطی کند. این مورد بیشتر در تحقیقات تجربی و شبه تجربی مورد استفاده قرار میگیرد.
- مطالعه مقدماتی و آزمایشی (عیناً به همان شکل که در طرح تحقیق اصلی به کار میرود شامل تهیه یا تدوین ابزار تحقیق، تکنیک های جمع آوری اطلاعات و ویژگی های افراد نمونه).
- قلمرو پژوهش، جامعهء آماری، حجم و ویژگیهای آن.
- چگونگی انتخاب آزمودنی ها (شیوه نمونه گیری).
- نحوه به کارگیری وسایل و ابزار اندازه گیری (بیان آزمون ها، ابزارهای اندازه گیری، مشاهدات، مقیاس های مدرج و پرسشنامه های مورد استفاده).
- مشخص ساختن شیوه های عملی مورد استفاده چه در کلاس یا در آزمایشگاه و چه مطالعات میدانی و خارج از آزمایشگاه. چگونگی جمع آوری و ثبت اطلاعات. چگونگی پردازش و تحلیل اطلاعات (روش تحلیل آماری))
۴- فصل چهارم: ارائه و تحلیل آماری یافته های تحقیق
- یافته ها باید به صورت جدول ها و نمودارها در جای مناسب ارائه شود.
- یافته ها باید در جهت آماده کردن مدارک و شواهدی برای پاسخ به سوالات مطرح شده یا آزمایش فرضیات بیان شده گزارش شود.
- عنوان ها و سرفصلها باید متناسب با هر سوال یا فرضیه اصلی تنظیم شود.
- اطلاعات واقعی و حقیقی، از تفسیرها و استنباط های شخصی محقق جدا شود (بخشی برای یافته های تحقیق و بخشی برای تفسیر و تعبیر محقق باید در نظر گرفته شود).
- خلاصه ای از مطالب فصل ذکر گردد.
۵- فصل پنجم: بحت و نتیجه گیری
- خلاصه کوتاهی از تمام چیزهایی که در فصل های قبلی آمده است.
- استنتاج های کلی (اینکه در کل، یافته ها چه میگویند و به چه دردی میخورند). در اینجا فرضیه ها به شکل استنباطی با بعضی درجات مشخصی تعمیم و قابلیت کاربرد و اعتبار عملی بیان می شوند. در اینجا میتوان یافته ها را مورد تفسیر و ارزشیابی قرار داد و با تئوری های موجود و مطالعات قبلی پیوند داد و مقایسه کرد.
- سفارش ها، توصیه ها و پیشنهادهای عملی برای کاربرد یافته ها و تکمیل تحقیق یا برای انجام تحقیقات بعدی. - بیان محدودیت ها و نارسایی های تحقیق.
پس از این فصل فهرست منابع خواهد آمد. چنانچه مطالب و مدارکی هست که باید ضمیمه پایان نامه شود (مانند پرسشنامه ها، فهرست علایم و اختصارات و...) بایستی آنها را پس از فهرست منابع آورد.
تذکر:
در صورت لزوم میتوان دو فصل چهارم و پنجم را در هم ادغام کرد و همزمان با ارائه ء یافته ها به بحث و نتیجه گیری نیز پرداخت.
فصل بندی مطرح شده در بالا متناسب با پژوهش های تجربی ، نیمه تجربی ، پیمایشی و... در نظر گرفته شده است.
بدیهی است که تحقیقات کتابخانه ای و تاریخی به دلیل ماهیت کمابیش متفاوتی که دارند به طور کامل قابل انطباق بر الگوی فوق نیستند و بر حسب مورد باید تغییراتی را در بخش بندی و نحوه مطالب در این گونه پایان نامه ها لحاظ کرد. همچنین در برخی رشته ها از قبیل رشته های هنر، مطالب و موضوعات مورد بررسی به گونه ای است که تغییراتی را در نحوه سازماندهی محتوای فصل ها میطلبد. برای آنکه نمونه ای به دست داده شود در ادامه، همان چارچوب پیش گفته متناسب با طرح های تحقیقاتی رشته معماری ارائه خواهد شد. - تغییرات فوق و هرگونه تغییر دیگری که ضروری دانسته شود (در کلیه رشته ها) باید با مشاوره و تائید استادان راهنما و مشاور صورت گیرد. در غیر این صورت مسئولیت هرگونه اشکالی در مراحل دفاع و تصویب پایان نامه به عهده دانشجو خواهد بود.
