بخشی از مقاله
چکیده
مسئله مورد توجه پژوهشگران این است مصورسازی متون تا چه حد در انتقال پیام برای افراد گوناگون مؤثر خواهد بود؟ بر این اساس، هدف از این پژوهش، بررسی تناسب میان متن و تصویر در آثار مصور برای مخاطبان گروههای سنی مختلف میباشد و روش به کار گرفتهشده در آن نیز روش کتابخانهای است. یافتهها نشان داد تصویرگری کتاب پیشینهای کهنتر از کتابهای چاپی دارد. وجود تصویر در کنار متن، بهویژه برای گروه سنی کودک و نوجوان میتواند به درک بهتر مطلب بینجامد. با توجه به اهمیت و جذابیت کتابهای تصویری برای کودکان، بررسی رابطه بین متن و تصویر نیز حایز اهمیت خواهد بود. اولین مؤلفه تشکیلدهنده تصاویر، توجه به گروه سنی مخاطب است. همچنین درنظرگرفتن سلایق و توان درک کودکان، یکی از عناصر اصلی است که باید در متن و تصویر مد نظر قرار گیرد؛ ازاینرو میتوان نتیجه گرفت متون تصویری از جنبه هنری و ادبی در جایگاه والایی قرار دارند و در سطوح گوناگون زیباشناختی با مخاطب پیوند برقرار میکنند. مهمترین وظیفه تصویر در متون تصویری، انتقال اطلاعات است و این مهم نیز با درنظرگرفتن سلایق گروههای سنی گوناگون محقق میشود.
کلیدواژگان: مصورسازی متن، انتقال پیام، مخاطبان آثار مصور، هماهنگی میان متن و تصویر.
مقدمه
تصویرگری کتاب پیشینهای کهنتر از کتابهای چاپی دارد. همراه نوشته و تصویر در شرق، بسیار زودتر از غرب آغاز شد. بسیار پیش از میلاد مسیح، کاغذ در چین اختراع شد و از آنجا به مصر رفت. در ژاپن نیز نخستین کتابهای مصور، طومارهای بوداییان بود که پیشینه آنها به
سدههای هشتم پس از میلاد بازمیگردد. در سده چهارم میلادی در اروپا، کتابهای صحافیشده جایگزین کتابهای طوماری شدند که به آنها نسخ خطی مصور میگویند. متن این کتابها با دست نوشته شده است و صفحهها با تصویرهای بسیار زیبا تزیین شدهاند. در حوزه تمدنی غرب تا پیش از اختراع چاپ، یعنی تا میانه سده پانزدهم، بیشتر تصویرها مربوط به کتابهایی بود که با دست نوشته میشدند و متن بیشتر آنها داستانهای تورات یا زندگی قدیسین بود.
در قرن نوزدهم کتابهای مصور ظهور یافتند و به تصاویر و تصویرگران توجه ویژهای شد. هنرمندان تصویرگر نیز دیگر مهجور نبودند و با استفاده از پیشرفتهای صنعت چاپ، طبقه متوسط جامعه حمایت میشدند همچنین در ایران، پیشینه هنر کتابسازی و آراستن کتاب دستکم به دو هزار و پانصد سال پیش برمیگردد که میتوان از میان کهنترین آثاری که در ایران مکتوب شده است اوستا را نام برد از سویی دیگر، مبحث کتابآرایی در تمدن اسلامی از مباحث سودمند تاریخ تمدن عالم اسلام، بلکه تاریخ تمدن جهان محسوب میشود. سهم آداب و پسندهای کتابسازی و کتابآرایی بازمانده از تمدنهای پیش از اسلام و انتقال آن در تمدن اسلامی انکارناپذیر است اما به قطع و یقین لب و لباب کتابت و کتابآرایی در جهان اسلام برخاسته از قرآن مجید است و خاستگاه بسیاری از شئون کتاب و کتابآرایی، در ورای عقیده و نگرش اهالی اسلام نهفته است. ازاینرو میتوان استنباط کرد با توجه به اینکه جهانبینی بشر با طبیعت و زیباییشناختی طبیعی رابطهای تنگاتنگ دارد، کاتبان در جهان اسلام کوشیدند تا کتابت و خط را به عنوان گونهای از هنرهای دیداری تبلور دهند، به همین دلیل نقاشی، تصویرگری، آیینبندی و به طور کلی همه آرایشهای کتاب و کتابسازی هم در عالم اسلام امری شناخته شده بود.
موریس سنداک، درباره جایگاه تصویر در کتابهای مصور عقیده دارد تصاویر میتوانند تزیینگر کتاب باشند یا گسترشدهنده متن. بستگی به آن دارد که شما به عنوان یک تصویرگر
کدام یک را انتخاب کنید یا برداشت شما از متن چه باشد. به همین دلیل میگوییم تصویرگر سهم مهمی در به وجود آوردن یک کتاب دارد. تصویرگر مقلد نویسنده نیست، یک شریک است، کسی است که مانند نویسنده کتاب، حرف مهمی برای بازگو کردن و گاه نقشی مهمتر از نویسنده بر عهده دارد نکته حایز اهمیت این است که تا کنون گامهای بسیاری برای مصورسازی متون برداشته شده است، ولی توجه اندکی به انتقال پیام از طریق تصویر شده است؛ به عبارتی دیگر بیشتر به رنگ و زیبایی، جذابیت و طراحی آن توجه شده و کمتر به درک پیام پرداخته شده است. این مسئله نیز در جای خود نادیده گرفتن مخاطب را در پی داشته است. در واقع، متون مصور مخاطبان متعددی دارد که هر یک از این مخاطبان نیز ویژگیهای منحصر به فردی دارند. ازاینرو کتاب مصور کودکان هیچ وقت قابل جایگزین با این کتابها برای نوجوانان نخواهد بود؛ بنابراین یک تصویر خوب این نیست که چقدر جذاب و پرزرقوبرق باشد، بلکه میتوان خوب بودن را این گونه توصیف نمود که آن تصویر تا چه اندازه با متن هماهنگ بوده و توانسته با مخاطب خود ارتباط برقرار کند.
کمبودی که در شناخت ادبیات در تصویرگری ایران به چشم میخورد، میتواند نقطه عطفی در توجه بیشتر به عرصه تصویرگری باشد. با در نظر گرفتن علم هرمنوتیک و پایبندی به این اصل، هر تصویرگر بنا به برداشت و تصورات خود از متن و داستان، به تصویرگری میپردازد و در اغلب موارد نیز با اشراف نداشتن بر چنین مقولهای مواجه میشود با توجه به قرائن موجود، مسئله پژوهش این است مصورسازی متون تا چه حد در انتقال پیام برای افراد گوناگون مؤثر خواهد بود؟ ازاینرو بررسی چنین موضوعی حائز اهمیت میباشد و میتواند آغاز گامی نوین در راستای بهبود تصویرگری آثار باشد.
روش پژوهش
روش به کار گرفته شده در این پژوهش، روش کتابخانهای میباشد. بدین منظور متون مصورسازی تجزیه و تحلیل شدند و ازآنها برای جمعآوری اطلاعات استفاده شده است.
مصورسازی متون
