بخشی از مقاله
چکیده:
پرتودهی مواد غذایی از جمله روش های حفظ و آلودگی زدایی آن ها به حساب می آید. میکروارگانیزم های مضر موجود در مواد غذایی عامل ب سیاری از بیماری ها ه ستند که با پرتوگیری تا حد ب سیار قابل قبولی از بین می روند. سامانه های پرتودهی درجای کوچک یا پرتابل امروزه برای استریلیزاسیون در محل تولید مواد غذایی مورد استفاده قرار میگیرند.
حدود دز پرتودهی طبق استانداردهای بین المللی از 0/2 تا 10 کیلوگری می تواند متغیر باشد. در این مقاله با استفاده از کد مونت کارلویی MCNPX محاسبات دزیمتری برای تعیین بهینه ترین چینش چشمه های میلهای کبالت-60 در یک سامانه پرتودهی کوچک پرتابل مورد برر سی واقع شد. هند سه های موجود شامل اکتیویتههای 2/5، 5/0، 7/5، 10/0، 12/5، 15/0 و 17/5 کیلوکوری بودند.
با توجه به محدودیت ف ضا و هند سه، زمان در معرض قرار گرفتن مواد غذایی مورد محا سبه واقع شد. محا سبات ن شان دادند زمانی که از 6 چشمه مدادی پرتوزای کبالت-60 با اکتیویته 15/0 کیلوکوری در پیکربندی -6ضلعی منتظم دوگانه میتواند ایدهآل ترین چینش برای داشتن بیشینه دزجذبی مجاز برای مواد غذایی خشک باشد.
مقدمه :
یکی از مهم ترین مسائلی که ذهن مسئولین بخشهای مختلف نظیر صنعت، کشاورزی و بهداشت را به خود مشغول کرده است، تأمین احتیاجات غذایی برای جمعیت رو به فزاینده جهان است. از طرفی تأمین سلامت مواد غذایی شرط لازم برای تأمین سلامت جامعه و از شاخص های مهم توسعه میباشد. بروز موارد متعدد بیماری های منتقله از راه مواد غذایی در جهان لزوم به توجه بکارگیری بهداشت مواد غذایی را بیشتر نمایان می سازد 1]و .[2 آمارهای موجود حاکی از آن است که سالانه هزاران تن مواد غذایی به علت غیر بهداشتی بودن غیرقابل مصرف و معدوم میشوند، و این مسئله باعث وارد شدن زیان های اقتصادی هنگفتی به کشورها می گردد.
از آنجا که طیف وسیعی از آلودگی ها در طی مراحل مختلف تهیه، نگهداری، جابجایی و آماده سازی مواد غذایی توسط مراکز تهیه و عرضه مواد غذایی صورت میگیرد، سلامت مواد غذایی به طور مستقیم تحت تأثیر عوامل فردی، فیزیکی و عملکردی در محل های مذکور می باشد.[3] تعریف کلی واژه کیفیت عبارت است از مجموعه ای از صفات و ویژگی های یک ماده غذایی که بر میزان پذیرش آن در نزد خریدار و مصرف کننده مؤثر بوده و آن را از دیگر ویژگی های مواد غذایی متمایز میسازد.[4] بر اساس استانداردISO:22000 خطرات میکروبی، فیزیکی و شیمیایی زیادی می توانند در زنجیره غذایی اتفاق بیافتد.
در سطح توزیع و عرضه ماده غذایی نیز این خطرات ممکن است ماده غذایی را تحریک کند.[5] بنابراین شناخت دقیق روش هایی که بر عرضه مواد غذایی تأثیرات کلیدی دارند و تعیین کننده ایمنی محصول می باشد از اهمیت ویژهای برخوردار است و عامل اصلی موثر بر ان همان کیفیت محصول غذایی است. در بسیاری از این موارد روش ها با تأثیر بر میکروارگانیزم های عامل فساد نقش خود را ایفا می کنند.
با توجه به اثری که این روشها بر نابودی میکروارگانیزم ها دارند از آنها به عنوان روش هایی برای کنترل رشد میکروبی مواد غذایی و روش هایی برای از بین بردن میکروارگانیزمها در مواد غذایی به کار گرفت. از جمله روشهای پیشگیری از آلودگی مواد غذایی می توان به استفاده از بستهبندی مناسب، تمیزکردن و گندزدایی نمودن ابزار و وسایل کار، روش هایی برای کنترل رشد میکروبی و از بین بردن میکروارگانیزم ها در مواد غذایی تولید شده به روش های غیرمستقیم نظیر پلاسمای سرد یا پرتوهای یونیزان ایکس و گاما اشاره کرد. با از بین رفتن میکروارگانیزم ها میزان ماندگاری مواد غذایی و کشاورزی نیز به شدت افزایش می یابد.
امروزه مجموعه های بسیار وسیعی از پرتودهندهها و سامانه های پرتودهی در کل جهان ساخته میشوند. حدود 85 درصد از مراکز پرتودهی با استفاده از رادیوایزوتوپ های پرتوزای گاما کار میکنند که به آنها در اصطلاح مراکز تابش گاما می گویند. با استفاده از شتابدهندههای ذرات از انواع گوناگون نظیر شتابدهندههای رادیوفرکانسی خطی، رودوترونها و شتابدهندههای الکترواستاتیکی بزرگ نیز امروزه برای مقاصد استریلیزاسیون و پرتودهی بهره گرفته میشود. پرتودهندههای کوچک یا محلی که از نوع سامانههای پرتودهی پرتابل هستند نیز می توانند به نوبه خود نقش مهمی را در سلامت مواد غذایی ایفا کنند.
این سامانه ها با قابلیت نصب و برچیده شدن در کمترین زمان و سهولت فیزیکی ساخته می شوند. انواع مختلفی از آن ها مورد طراحی و ساخت واقع شده اند. اغلب این سامانه ها در نزدیکی مراکز تولید مواد غذایی ساخته می شوند و بلافاصله پس از تولید، پرتودهی شده و وارد چرخه اقتصادی میگردند. غالباً این سامانه های پرتابل با استفاده از چشمه های کبالت-60 و با توجه به میزان دز مورد نیاز، می توانند دز جزبی را به مقدار قابل قبول به مواد غذایی وارد نمایند.
در ایران پژوهشهای در این حوزه عمدتاَ منحصر به محاسبات دز و توزیع یکنواختی آن در سامانه بزرگ تابش گامای سازمان انرژی اتمی ایران و یا محاسبات حفاظ پرتویی آنها شده است که از نقطه نظر این مقاله که به بررسی دز جذبی ناشی از سامانه کوچک پرتابل میپردازد، خارج از دامنه این مقاله است. در این فرایند اشعه های یونیزه کننده باعث از بین رفتن میکروارگانیزم هایی که غذا را آلوده می کنند یا باعث فساد و تخریب مواد غذایی می شوند، می گردند. پرتودهی به عنوان یک فرایند سرد شناخته شده است که دما را بطور قابل توجهی افزایش نمی دهد و در اکثر غذاها تغییرات فیزیکی یا مشخصات حسی به جا نمی گذارد. به عنوان مثال یک سیب اشعه دیده باز هم ترد و آبدار است.[6]
