بخشی از مقاله
چکیده
دشت سجزي، در 20کیلومتري شرق شهر اصفهان واقع شده که با توجه به شرایط جغرافیایی، اقلیمی و فعالیتهاي انسانی منطقه به یکی از مهمترین عوامل ایجاد آلودگی هاي زیست محیطی در اطراف شهر اصفهان تبدیل گشته است. در این پژوهش ابتدا تصاویر ماهواره لندست سالهاي 1992 ،2002 و 2015با الگوریتم ماشین بردار پشتیبان طبقه بندي شد و سپس اقدام به استخراج نقشه تغییرات پوشش رسوبات گچی منطقه گشت، کاهش پوشش رسوبات گچی از 37/9 درصد در سال 1992 به 27/2 درصد در سال 2015 در منطقه مورد مطالعه مشاهده می شود. تحلیل عوامل موثر در منطقه با استفاده از رگرسیون لجستیک نشان داد که ایجاد طرحهاي بیانزدایی وممانعت ازگسترش فعالیت کوره ها و معادن گچ از روند افزایش وسعت مناطق رسوب گچی درشمال منطقه جلوگیري و باعث گسترش آن به سمت نواحی جنوب و جنوب شرقی گردیده است.
-1 مقدمه
فضاي جغرافیایی در گذر زمان همواره دست خوش تغییر بوده است، که براي مدیریت وبرنامه ریزي آن پایش پویایی هاي مکانی محیط ضروري می باشد. همچنین شناخت محیط پیرامون و بررسی روند تغییرات آن درگذر زمان و بررسی روابط بین پدیده هاي موجود در محیط - شناخت جغرافیایی - می تواند بهعنوان مبناي برنامه ریزي براي توسعه پایدار قرار گیرد. در برنامه ریزي و مدیریت بهینه منابع طبیعی ومحیط زیست آگاهی از نسبت تغییرات پوشش اراضی و عوامل ایجادکننده آن از ضروریات محسوبمی شود .
درسال هاي اخیر، به منظور پیاده سازي شیوه هاي شناخت جغرافیایی براي محیط هايپویا به طور گسترده ازفناوري سنجش از دور - RS - و سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - استفاده شده است. بدین صورتکه برايشناخت وضع موجود و روند گذشته از الگوریتم هاي پردازش تصاویر ماهواره اي استفاده میشود و سپس با استفاده از تحلیلهاي مکانی به بررسی تأثیر و روابط فضایی عوامل تشکیل دهنده محیط پرداخته میشود.
منطقه دشت سجزي در فاصله اندکی از شهر اصفهان - درشرق و درفاصله کمتر از 20 کیلومتري - در سال هاي اخیر به دلیل بهره برداري نادرست از زمین تغییراتزیادي درپوشش زمین و تولید ریز گردها داشته است . بافت خاك این منطقه به دلیل بهره برداري غیر اصولی و برداشت بی رویه از منابعگچ، شن و رس در بازه زمانی کوتاه تغییرات فاحش از خود نشان داده است، به گونه ایی که لایه فرسایش پذیر زیرین در معرض باد قرار گرفته و تبدیل به منشأ تولید ریز گرد ها و باعث خسارات فراوانبه محیط پیرامونچه از جنبه زیست محیطی و چه از نظر اقتصادي، اجتماعی گردیده است.
نمونه اي از این خساراتشامل : خسارت به تاسیسات فرودگاه بین المللی شهید بهشتی اصفهان و پایگاه هوایی شهید بابایی، خسارت به کارخانجات صنعتی واقتصادي مستقر در منطقه و خطوط راه آهن، بروز تصادفات منجر به خسارات جانی و مالی در راه ترانزیتی اصفهان- بندرعباس، خسارات وارده به اراضی کشاورزي و باغات منطقه و مهم تر از همه ایجاد گرد و غبار و آلودگی هوا و محیط زیست شهر اصفهان به نحويکه در بعضی از مواقعسال گرد و خاك نسبتا غلیظی سطح شهر اصفهان را بصورت یکپارچه می پوشاند. در راستاي بهبود شرایط این منطقه اداره بیابان زدایی منابع طبیعی استان اصفهان هم اقدام به جلوگیري از برخی فعالیت هاي معدنی و تعطیلی کوره هاي آجرسازي، و نیز کاشت گیاهان تاغ نموده است .[1]
در حال حاضر تکنولوژي سنجش از دور یکی از روش هاي مناسب براي پایش تغییرات محیط پویابوده که کمترین زمان و هزینه را دارد. داده هاي ماهواره اي به لحاظ ویژگی هاي منحصر بفرد خود همانند چند زمانه بودن، چند طیفی بودن، وسعت منطقه تحت پوشش، امکانات مفیدي را براي مطالعه پدیده هاي پویا و دینامیک ارایه می دهند. آنها اطلاعات ارزشمندي جهت درك، فهم و پایش الگوها و پروسه هاي توسعه زمین و همچنین جهت ایجاد مجموعه اي از نقشه هاي پوششی و کاربري زمین فراهم میکنند .[13]
ایجاد نگرش سیستمی با استفاده از تکنولوژي سامانه اطلاعات جغرافیایی امکان پاسخ به سؤالات مطرح در مدیریت و برنامه ریزي محیط هاي پویا را ارائه می دهد. این نگرش سبب می شود تا به منظور آگاهی کامل و جامع از یک پدیده، تمامی اجزاي آن در ارتباط با یکدیگر مطالعه شوند، و براي درك بهتر سیستم از روشهاي تجزیه و تحلیل سیستماتیک استفاده شود. 5] و .[21 در سال هاي اخیر، علاقه قابل ملاحظه اي در راستا مدلسازي و بررسی تغییراتمحیط هاي پویا ایجاد شده است. 2] و [14 کارایی الگوریتم هاي ماشین بردارپشتیبان جهتطبقه بندي کاربري اراضی را نشان دادند. [16]
با استفاده از رگرسیون لجستیک به بررسی روند و الگوهاي تغییراتپوشش جنگلی جهت مدیریت جنگل ها درناحیه دریاچه بایکال درجنوب سیبري پرداختند . 3] و [15 با استفاده از رگرسیون لجستیک به مدل سازي مکانی گونه هاي گیاهی بر اساس تغییرات مکانی عوامل محیطی موثر بر پوشش گیاهی اقدام نمودند. حضور و عدم حضور گونه ها را با استفاده از رگرسیون لجستیک با کمک نمودارهاي حساسیت، خصوصیت و صحت کلی تعیین کردند.
در تحقیق حاضر هدف از مطالعه پویایی هاي مکانی دشت سجزي، پایش تغییرات رسوبات گچی میباشد زیرا مدلسازي الگوي مکانی تغییرات رسوبات گچی اطلاعات ارزشمندي راجهت ادراك بهتر فرایند تغییر، تعیین عوامل موثر و پیش بینی مناطق درمعرض تغییر فراهممی آورد . اهمیتشناخت این محیط زمانی مشخص می شود که درنهایت با تلفیق داده هاي مطالعاتی، تفاوتهاي فاحشبین استعدادهاي اکولوژیکی منطقه و شباهت هاي موجود بین واحدهاي زیست محیطی حاصل گردد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند به عنوان ابزاري مناسب جهت اخذ تصمیمهاي بهینه در اختیار برنامه ریزان و تصمیم گیران قرار گیرد.
-2 منطقه مورد مطالعه
دشت سجزي در شرق شهر اصفهان به فاصله 20 کیلومتري، بین 51 درجه و 57 دقیقه تا 52 درجه و 9 دقیقه طول شرقی و بین 32درجه و34 دقیقه تا 32درجه و 50 دقیقه عرض شمالی واقع شده است - شکل . - 1 مساحت این منطقه تقریبا برابر با 433 کیلومتر مربع میباشد ،که جاده اصفهان - نائین محدوده را به دوقسمت شمالی وجنوبی تقسیم می کند. موقعیت جغرافیایی دشت سجزي و قرار گرفتن آن در منتهیالیه حوضه آبخیز دستکن شرایطی را به وجود آورده که جریانات سیلابی در سالیان متمادي ریزدانه ترینمواد خود را در این دشت ته نشین نمایند بنابراین اولین خصوصیت دشت سجزي ریزدانه بودن تشکیلات ومواد منطقه می باشد.
جهت قرار گیري دشت سجزي با جهت بادهاي غالب منطقه مطابقت دارد که جریان بادمواد کلوئیدي و ریز دانه را از سطح مزارع و مراتع دشت ها ي اطراف به سمت این دشت روانه کرده و درحقیقت با فرسایش آبی همسو و همجهت عمل نموده است . [1] مهم تر از همه وجود معادن گچ در ارتفاعات شمال شرقی دشت سجزي است کهمرتباً در اثر فرسایش هاي آبی و بادي به رسوباتمذکور افزودهشده وبافت و ساختمان خاك را از دیگر نواحی متمایز ساخته است.
-3 روش پژوهش
در این پژوهش براي شناخت وضعیت محیط در گذر زمان از روش هاي اتخاذ اطلاعات از تصاویر سنجنده هاي TM، ETM+ و OLI ماهواره لندست مربوط به دي ماه سال هاي1992،2002 و 2015 و داده هاي حاصل از مطالعات پایه از قبیل نقشه هاي کلاس خاك ، ژئومورفولوژي و پوشش گیاهی منطقه استفاده گردید .
