بخشی از مقاله
چکیده
سیلاب یکی از بلایای طبیعی است که موجب خسارتهای فراوانی میشود. رودخانه خبر بافت - استان کرمان - ، با توجه به گسترش و توسعه روستاهای حاشیه آن و تجاوز به حریم رودخانه، سالیان متمادی است که در اثر سیلاب خسارات مالی فراوانی به ساکنین اطراف و زمینهای کشاورزی و باغات حاشیه آن وارد می آورد. برای بررسی وضعیت جریان در رودخانه خبر، رفتار آن توسط مدل HEC-RAS شبیهسازی شد و براساس نتایج حاصل از آن اقدام به طرح ساماندهی و کنترل سیلاب رودخانه اقدام شد.
روشهای مختلفی برای ساماندهی و اصلاح مسیر رودخانهها ارائه گردیده است. در این تحقیق ابتدا دیوارهسازی سواحل رودخانه بررسی گردید، اما به علت شیب و سرعت زیاد آب، و در نتیجه افزایش عمق آبشویی، عمق پی دیوارهها زیاد میشود که هزینه اجرای آن را افزایش میدهد. لذا برای کاهش هزینه ها استفاده همزمان دیواره ساحلی و بندهای متوالی بررسی گردید. با احداث این بندها شیب سطح آب و سرعت جریان کاهش یافته و نتیجتا عمق آبشویی نیز کم می شود، بدین ترتیب مجموع هزینه های بکار رفته کاهش چشمگیری داشته است.
مقدمه
امروزه با پیشرفتهای گسترده در علوم مختلف بویژه علم هیدرولیک و کشف تئوریهای جدید که معادلات حاکم بر پدیدههای مختلف را به خوبی بیان میکند لزوم استفاده از برنامههای رایانهای بیشتر آشکار میگردد و به طور کلی هدف از انجام مطالعات هیدرولیک انتخاب یک مدل ریاضی است به گونهای که نتایج حاصل از آن بیانگر رفتار رودخانه بوده و توانایی پیشبینی رفتار رودخانه در شرایط مختلف را داشته باشد
از جمله نرم-افزارهای کاربردی در ساماندهی رودخانهها میتوان به مدل HEC-2 HEC-Ras ISIS SMS HEC-6 MIKE-11 اشاره کرد. از جمله موارد ساماندهی، رودخانه شور جیرفت با استفاده از مدل HEC-Ras - طیاری وهمکاران، - 1383، رودخانه لردگان در استان چهار محال و بختیاری توسط مدلهای HEC-RAS و MIKE-11 در حالت ماندگار - رحیمی دهاقانی و همکاران، - 1388، رودخانه Laka در ترکیه با استفاده از مدل HEC-Ras - ، - 2004 و رودخانه Var واقع در جنوب شرقی فرانسه توسط مدلهای HEC- Ras، MIKE-ISIS 11 - کانگ2 و همکاران، - 2010 میباشد. ازجمله این مدلها که توانایی بالایی در زمینه اصلاح و ساماندهی رودخانه دارد مدل HEC-RAS میباشد. در این تحقیق شبیهسازی جریان توسط مدلHEC-RAS به صورت یک بعدی و ماندگار در رودخانه خبر بافت انجام شده است.
حوزه مورد مطالعه بخشی از حوزه کاهدان خبر از توابع شهرستان بافت در استان کرمان میباشد. که در محدوده جغرافیایی با طول 431380 تا 444170 و عرض 3183123 تا 3191526 در سیستم UTM واقع گردیده است.
این حوزه بخش ابتدایی از سرشاخه اصلی حوزه آبخیز رودخانه خبر- کاهدان را شامل میشود. جهات اربعه این محدوده از شمال و شمال غرب به سرشاخههای حوزه شمالی رودخانه خبر-کاهدان از جنوب و جنوب غربی به حوزه آبخیز روچان و از شرق به قسمتی از حوزه آبخیز رودخانه سلطانی و دهوج محدود میگردد - گزارش فیزیوگرافی، . - 1388 موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل -1 موقعیت منطقه طرح در کشور و استان کرمان
رودخانه خبر بافت از وسط روستای خبر از میان باغها و اراضی آن عبور میکند. آب پایه جاری در این رودخانه که عمدتاً از چشمه مشهور به شاه ولایت سرچشمه میگیرد، مایه ایجاد و حیات آبادی خبر و باغهای مختلف آن است.
این رودخانه به سبب عبور آن از وسط باغها و تنگ شدن مسیرش در اثر تعرضی که باغها طی سالها به حریم آن نمودهاند بارها باعث تخریب و بروز خسارت به آنها شده است. در مجموع شیب بستر، وجود مئاندرهای رودخانه، سرعت زیاد جریان آب، گسترش و توسعه روستا در حاشیه رودخانه و تجاوز به حریم رودخانه باعث کناره شویی اراضی کشاورزی و در بعضی مناطق بالا آمدن سطح آب و ورود آب به اراضی کشاورزی و باغهای حاشیه رودخانه خبر بافت میشود. از این رو برای بررسی وضعیت جریان در رودخانه، رفتار آن توسط مدل HEC-RAS شبیهسازی شد و بر-اساس نتایج حاصل از آن نسبت به ارائه طرح ساماندهی و کنترل سیلاب رودخانه خبر اقدام گردید. شکل 2 مسیر مورد مطالعه از رودخانه خبر بافت را روی تصویر ماهوارهای نرمافزار Google Earth نشان میدهد.
شکل -2 مسیر مورد مطالعه رودخانه خبر بافت بر روی تصویر ماهوارهای نرمافزار [66] Google Earth
شکل 3 نمای عمومی حوزه مورد مطالعه رودخانه خبر را نشان میدهد.
