بخشی از مقاله
چکیده
کودکان مهمترین و حساس ترین عضو جامعه هستند. آنها در سالهای ابتدایی زندگی به خصوص در دوران پیش از دبستان تأثیرپذیری عمیقی از محیط پیرامون خود دارند. فضاهای آموزشی پیش از دبستان از جمله محیط هایی است که کودکان در این سنین بیشترین زمان خود را در آن سپری می کنند. انعطاف پذیری در اینگونه فضاها نیز از جمله مباحثی است که در چند سال اخیر مورد تحقیق و مطالعه گروه های مختلفی از پژوهشگران واقع گردیده است
پژوهش حاضر به این مسأله می پردازد که فضاهای انعطاف پذیر در مراکز آموزشی پیش از دبستان چگونه می تواند بر روند شناختی اجتماعی کودکان مؤثر باشد . برای دستیابی به این هدف پس از مطالعات کتابخانه ای در این زمینه، پرسش نامه هایی در اختیار مربیان یکی از مراکز پیش دبستانی در شهر اصفهان قرار داده شد تا پس از بررسی رفتار 30 نفر از کودکان در سنین4 تا 7 سال این مرکز، به هریک از سؤالات مربوط پاسخ دهند. در این پژوهش که به صورت کمی و کیفی تهیه شده است، پس از بررسی پاسخ ها نتایج به صورت نمودارهای آماری ارائه گردیده است. این نتایج نشان از بهبود رفتارهای شناختی اجتماعی کودکان مورد پژوهش در فضای انعطاف پذیر این مرکز نسبت به فضای سنتی و بسته کلاسی دارد.
-1 مقدمه
"کودکان در چند سال اول زندگی در تفکر درباره جهان پیرامون خود و درک آن پیشرفت چشمگیری می کنند. فرآیند تفکر و دانش که شناخت نامیده می شود شامل تفسیر، طبقه بندی، به خاطر آوردن اطلاعات، ارزیابی مفاهیم، استنباط اصول و استنتاج قواعد با به تصور درآوردن احتمالات، ایجاد راهبردها و خیال پردازی است"
هرچه تجربه های کودک و تعامل او با محیط متنوع تر باشد، وضوح و میزان مفاهیمی که در او پرورش می یابد، بیشتر و وسیعتر خواهد بود. این گونه مفاهیم، شناخت وی را نسبت به محیط افزایش می دهد و او را برای تفکر منطقی بهتر، مجهز می کند. فرصتهایی نیز باید برای کودکان فراهم شود تا با دیگران به تعامل بپردازند و از این راه تجریه کسب کنند
"منظور از رشد اجتماعی نیز، افزایش روابط اجتماعی کودکان است که با پذیرش مسوولیت، رعایت حقوق دیگران، عدم رفتار خشونت آمیز و تخریبی، سرکشی نکردن،گوشه گیر نبودن و.... مشخص می گردد" - رئیسی،. - 1373 از آنجا که هسته همه نظریه های رشد، تعامل یا تأثیر متقابل فرد با محیط است و روان شناسان بر این باورند که پدیده های روانی و تغیرات آنها نتیجه تعامل بین ارگانیسم انسان و محیط است، محیط های فیزیکی اطراف انسان نقش مهمی درمعنادهی و سازمان بخشی به زندگی او بازی می کنند.
تحقیقات نشان داده اند بسیاری از ناهنجاری های رفتاری در جوامع شهری مانند خشونت، پرخاشگری، تجاوز به حقوق دیگران و رعایت نکردن قانون، ضمن داشتن ریشه های تاریخی، فرهنگی و اقتصادی در کیفیت فضاهای سکونتی، آموزشی و کاری افراد نهفته است؛ که این مطلب دلیلی بر اهمیت کیفیت فضایی می باشد. محیط کالبدی با عناصر تشکیل دهنده خود مانند رنگ، بافت، سایه روشن، نور، صدا، فرم و....بر جسم و روان انسان تأثیرگذار است. طراحی فضاهای ویژه کودکان از آن جهت اهمیت دارد که در طول این سالها، کودک از محیط تأثیر بیشتری می گیرد
همچنین محیط برای تأمین تجربه ها و رفتارهای انسانی توان بالقوه ای دارد. احساسات و کنشهای انسانی توسط قابلیت های محیط طبیعی و ساخته شده، محیط فرهنگی و شخصیت درونی انسان محدود می شوند - لنگ،. - 1391 در سالهای اخیر بررسی رفتار اجتماعی انسان در ارتباط با محیط فیزیکی و استفاده فرد از محیط، در تعاملات اجتماعی او مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. در این راستا محیط های آموزشی کودکان از توجه ویژه ای برخوردار است. شناخت فضاهای آموزشی و انعطاف پذیر کردن آنها بر اساس تعاملات کودکان و به حداکثر رساندن قابلیت های محیطی، امکان رشد و تکامل بیشتری برای کودکان به وجود می آورد
از آنجایی که ماهیت دوران کودکی، بازی و اکتشاف است و کودک دوست دارد کنجکاوی و کاوش را همراه با بازی در دنیای خود انجام دهد، بنابراین محیط اطرافش باید مطابق با فعل و انفعال درونی اش بوده و حس کنجکاوی و سایر حواس او را بر انگیزد. چنین قابلیتی نیازمند انعطاف پذیری محیط است. این انعطاف پذیری یادگیری را متنوع می سازد و اشتیاق دانش آموزان را به یادگیری افزایش می دهد
-2 تعریف انعطاف پذیری
"انعطاف پذیری در معماری مقوله ای است که پاسخگوی بسیاری از نیازهای تغییرپذیر در فضاهای داخلی به شمار می رود. تأمین شرایط آسایش وابسته به مقتضیات سنی، سلایق بشری و نحوه جریان بهتر عملکردها در داخل فضا به واسطه فراهم آوردن امکان انعطاف پذیری در معماری مقدور می باشد"
"پنا و پارشال - - 2001 ، در کتاب خود در زمینه برنامه ریزی معماری، انعطاف پذیری را شامل ویژگی های چند عملکردی معماری، تغییرپذیری در فضاهای داخلی و گسترش پذیری بیرونی آن دانسته اند و معتقدند که هر کدام از این مفاهیم به تنهایی نمی توانند جایگزین مفهوم انعطاف پذیری شوند"
-3انعطاف پذیری در فضاهای آموزشی کودکان
درتحقیقاتی که توسط بریس و میلر صورت گرفته، معلمان توضیح دادند که چگونه طراحی فضا می تواند باعث محدودیت کودکان و توانمند ساختن آنها شود. معلمان شرح دادند که در فضای بزرگتر کودکان می توانند اتاق کار داشته باشند، که باعث کاهش سر و صدا شده و نظارت بصری را سهولت می بخشد. آنها تأکید دارند که انعطاف پذیری بدین معناست که یک اتاق می تواند با تصورات کودکان و طبق افکار آنها تغییر کند و خستگی را از آنها دور کند
به عقیده بریتکر - - 2002، نشستن ساکن علاوه بر ایجاد مشکلات در رشد و عملکرد ارگان ها، دارای تأثیر منفی طولانی مدت جهت تمرکز کردن نیز می باشد. ذهن کودکان نیز مانند عضلات آنها نمی تواند تحت فشار مداوم قرار گیرد. مغز سالم یک کودک نیاز خود را برای تغییرات فعال به طور ناخودآگاه از طریق بیقراری روی صندلی های متداول در روش سنتی نشان می دهد. بنابراین از این نیاز انسان به پویایی فیزیکی-ذهنی نباید توسط استانداردهای ساکن انفعالی جلوگیری شود
-4انعطاف پذیری فضای آموزشی در مقیاس مختلف
-1-4انعطاف پذیری در مقیاس کلان: در این مقیاس انعطاف پذیری فضای آموزشی در جوار سایر عناصر محله معرفی می شود.
-2-4 انعطاف پذیری در مقیاس میانی: در این مقیاس فضاهای تکراری یا یکسان که می توانند انعطاف پذیری زیادی در زمینه عملکردی و ساختاری در فضاهای آموزشی ایجاد کنند، تحلیل می شوند.
-3-4 انعطاف پذیری در مقیاس خرد: انعطاف پذیری در این مقیاس شامل اجزا و عناصر داخلی فضاهای آموزشی است. مانند مبلمان، پنجره، طاقچه و کمد
با توجه به مفاهیم ذکر شده در مقیاس های مختلف انعطاف پذیری فضاهای آموزشی، موضوع مورد بحث در این پژوهش انعطاف پذیری در مقیاس میانی و خرد می باشد. در جدول شماره1، راههای انعطاف پذیری محیط یادگیری در مقیاس میانی و خرد ذکر گردیده است.
جدول شماره1، راهکارهای انعطاف پذیری محیط یادگیری
