بخشی از مقاله
چکیده
تجارب تاریخی نشان داده است رسانه و تکنولوژی بر تعلیم و تربیت تاثیر گذاشته است. برای مثال، به ویژه در سالهای اخیر، رایانه و اینترنت در محیط های آموزشی بیش از پیش مورد استفاده قرار گرفته است. این نوع تکنولوژیها امکانات قابل توجهی در اختیار دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار داده و بهبود فرایندهای یادگیری را موجب شده است. گرچه یادگیری غیررسمی می تواند به صورت اتفاقی و حتی در اثر برخورد با یک تجربه و به صورت لحظه ای صورت گیرد، لیکن یادگیری های رسمی و در قالب برنامه های آموزشی و درسی باید هدفمند و با بهره گیری از تکنولوژی آموزشی صورت گیرد.
در این مقاله ضمن بهره گیری از الگوی پردازش اطلاعات به عنوان یکی از الگوهای تحلیل پردازش شناختی در انسان، قابلیت های تکنولوژی آموزشی به ویژه رسانه های آموزشی بر یادگیری و فرایند های حافظه مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف اصلی این مقاله، تاکید بر قابلیت پردازشی هر رسانه و روشن ساختن نقش و تاثیر رسانه های متنوع آموزشی در پردازش شناختی و بهینه سازی یادگیری است. ایضاح این موضوع می تواند دست اندرکاران تعلیم و تربیت و به خصوص برنامه درسی را در کاربرد تکنولوژی آموزشی و رسانه ها در آموزش و تدریس ترغیب و مصمم سازد.
مقدمه
از دیرباز تکنولوژی آموزشی در فرایند آموزش و تدریس جایگاه ویژه ای داشته و امروزه نیز ضرورت بهره گیری از آن به خوبی مبرهن است. رسانه های آموزشی، به عنوان یکی از عناصر مهم آموزش، تنها یکی از مباحثی است که در تکنولوژی آموزشی بدان پرداخته می شود. رسانه های آموزشی را باید به عنوان یک ضرورت در تدریس قلمداد کرد و لحاظ کردن آن به عنوان یک عنصر تزیینی و صرفاً جذاب کننده می تواند مخاطره انگیز باشد. شواهد بسیار متعددی در دست است که چنانچه از رسانه های آموزشی در جریان تدریس استفاده نشود، تدریس نمی تواند اثربخش باشد. برخی از این شواهد عبارتند از:
✓ ابزارها و وسایل آموزشی، رسانه ها و مواد آموزشی بخشی لاینفک از سیستم آموزشی هستند. اگر قرار باشد سیستم آموزشی درست کار کند، باید رسانه های آموزشی به کار گرفته شود.
✓ هر موقعیت آموزشی یک موقعیت ارتباطی است. برقراری ارتباط بدون وجود رسانه - ابزار، وسایل و مواد آموزشی - امکان پذیر نیست.
✓ تکنولوژی آموزشی مستلزم بهره گیری از رسانه های متنوع آموزشی است. رسانه های مختلف و متنوع آموزشی به آموزش دهنده کمک می کند بتواند یادگیری موثرتر و پایدارتری را ایجاد کند.
✓ نظریههای بنیادی در روانشناسی از کاربرد رسانه های آموزشی در تدریس حمایت می کند و آن را جزیی لازم برای فرایند آموزش می داند.
✓ تحقیقات انجام شده در زمینه اثربخشی و کارآیی ابزار، وسایل و مواد آموزشی بهره گیری از رسانه های آموزشی را توصیه کرده است.
✓ بهره گیری از وسایل و رسانه های آموزشی در فرایند آموزش سبب می شود در انرژی، زمان و هزینه ها صرفه جویی شود. از این منظر رسانه ها سبب اقتصادی تر شدن آموزش می شوند.
✓ تعلیم و تربیت امری بسیار مهم است. اگر نگوییم از همه امور دیگر مهم تر است لااقل از بسیاری فعالیت های دیگر اهمیت بیشتری دارد.
✓ نگاه جدید نسبت به معلمی آن است که معلم یا استاد باید حرفه ای باشد. معلم یا استاد حرفه ای نیازمند آن است که بتواند رسانه های آموزشی را خوب بشناسد و در موقعیت های مناسب و مطابق با شرایط آنها را بکار گیرد.
✓ هر رسانه آموزشی قابلیت های خاص خود را دارد. رسانه واحدی وجود ندارد که همه قابلیت های پردازشی را به تنهایی داشته باشد.
✓ در نگرشهای جدید تعلیم و تربیت معلم یا استاد تنها انتقال دهنده اطلاعات نیست، بلکه تسهیل کننده یادگیری و مدیر منابع و محیط یادگیری است.
✓ پیشرفت های سریع علمی و ظهور نیازهای جدید سبب شده است که یادگیری مادام العمر اهمیت خود را بیش از پیش نشان دهد.
✓ ضرورتهای حرفه ای و شغلی ایجاب می کند که شاگردان برای ورود به مشاغل با محیط های کاری آشنا شوند و این امر در سایه بهره گیری از تجارب دست اول یا نزدیک به آن میسر است.
امیرتیموری - - 1383 نیز اظهار می دارد که بهره گیری از رسانه های آموزشی نتایج مختلفی دارد که برقراری ارتباط موثر، ایجاد انگیزه و کمک به تداوم آن، شکل دهی تجارب یادگیری دست اول و نزدیک به آن، شکل دهی یادگیری سریعتر، عمیق تر و پایدارتر، صرفه جویی در زمان آموزش و یادگیری، و انطباق با هوشهای چندگانه از آن جمله اند. توجه به چنین مزایایی، ضرورت کاربرد رسانه ها در تدریس را آشکارتر می سازد.
گرچه بر اساس آنچه بیان شد رسانه ها را باید جزیی لاینفک از فرایند آموزش به حساب آورد، با این حال نمی توان برای آموزش موضوعات مختلف از هر رسانه استفاده کرد. به عبارت دیگر کاربرد اثربخش رسانه های آموزشی بستگی به انتخاب رسانه مناسب دارد. در این خصوص تا کنون ملاکها و معیارهای متعددی مطرح شده است. برای مثال گانیه، بریگز و ویگر - - 1374 سه دسته عامل را بر انتخاب رسانه ها موثر می دانند که عبارتند از:
الف - ویژگیهای فیزیکی رسانه، ب - ویژگیهای تکلیف یادگیری، ج - ویژگیهای یادگیرندگان. در خصوص عامل دوم باید گفت که در انتخاب رسانه برای آموزش، نوع عملکرد مورد انتظار از یادگیرندگان که در اهداف و بازده یادگیری تجلی می یابد، باید مورد توجه قرار گیرد.
برای مثال، جهت آموزش عناوین "نت های موسیقی" می توان از متن چاپی استفاده کرد؛ در حالی که، برای آموزش ویژگیهای شنیداری نت های موسیقی و تفاوت آنها با یکدیگر از نظر صدا، باید حتماً از رسانه هایی استفاده شود که بتوانند آهنگ هر یک از نت ها را به یادگیرنده عرضه کنند. در این موقعیت، متن چاپی، عکس، و سایر رسانه های دیداری با ویژگیهای تکلیف یا عملکرد مورد انتظار یادگیری سازگار نیستند. این عامل نشان می دهد که هر یک از رسانه های آموزشی می تواند در موقعیت خاصی اثربخشی داشته باشد و شاید به همین دلیل است که گاهی اوقات معلمان از این که رسانه های آموزشی مورد استفاده آنان نتایج قابل توجهی در برنداشته، دچار شگفتی می شوند.
