بخشی از مقاله
چکيده
يکي از عواملي که همه دست اندرکاران شاخه صنعت (اعم از طراحان ، کارشناسان ، مديران اجرائي ، مهندسان ، تکنسينها و کـارگران ) بايد با دقت به آن توجه کنند، نکات ايمني آن است که از نظر معنوي و مادي حائز اهميت است . اکثر فراينـدهاي جوشـکاري داراي پتانسيل خطر بالايي هستند و اگر از دستگاه ومتعلقات جوش به درستي استفاده نشود صدمات جبران ناپذيري به بار خواهد آمـد. از اين رو توجه به نکات ايمني و آگاهي از پتانسيل تخريب براي همه جوشکاران ضروري است .
جوشکار علاوه بردانستن مسايل ايمنـي الزاما بايد آن ها را بکار ببرد. زيرا آگاه شدن تنها شرط ايمني نيست . آسيب رسيدن به کارگران ، خسارت جاني ، نقص عضـو و عواقـب آن را نمي توان با معيارهاي مادي سنجيد؛ زيرا اين گونه زيان ها جبران ناپذيرند. بعلاوه ، انسان بـه عنـوان اشـرف مخلوقـات عـالم در مقابل خالق خود مسووليت دارد که از اعضاي بدن و جان خود که امانتي در نزد اوست ، به نحوي شايسته و درست استفاده کند. قبل از آغاز آموزش عملي جوشکاري با قوس الکتريکي و گاز، بايد با دقت نکات ايمني و دستورالعمل هاي مربـوط بـه ايمنـي و حفاظـت مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد و آموزش هاي لازم در اين زمينه به کليه افراد مرتبط داده شود. در اين تحقيق با اسـتفاده از منـابع مطالعاتي و تجارب ميداني نکات ايمني در جوشکاري با قوس الکتريکي و گاز مورد بررسي قرار گرفته است .
واژگان کليدي : نکات ايمني ، خسارت جاني ، جوشکاري با قوس الکتريکي
١- مقدمه
رعايت نکات ايمني يکي از مشکلات عظيم جوشکاري است ، بطوري که فرضا انفجار يـک کپسـول ماننـد يـک بمـب مي تواند جان صدها نفر را به خطر اندازد. کوچکترين بوي گاز ناشي از عدم اتصالات صحيح و اصولي ، ممکـن اسـت جـان عده اي را به خطر اندازد. همان طوريکه تربيت متخصص ، احتياج به بودجه هاي عظيم آموزشي براي خريد وسائل و کتـب بطور همزمان دارد؛ بخش عظيمي از هزينه هاي جوشکاري نيز جهت جلوگيري از هر نوع انفجار و احتراق در کارگاههـا و صدمه به بدن و چشم جوشکار و افراد حاضر در کارگاه مي باشد.
در کشورهاي صنعتي مختلف استانداردها و دستور العمل هاي ايمني در دو دسته تدوين و ابلاغ مي شوند :
١- ايمني فردي : متخصصين معتقدند که در محيط هاي کارگري بسياري از فاکتورهاي ايمني ، فيزيکي و شخصي اسـت . فاکتورهـاي فيزيکي شخصي گاهي اوقات خطر آفرين هستند که بايد به آنها توجه شود مانند:
تنش : افرادي که زير فشارهاي عصبي ناشي از کار و يا هرعامل ديگري هستند بيشتر در معرض خطرات ناشـي از محـيط کار قرار دارند.
کسالت و مريضي : فرد مريض ممکن است در محيط کار نتواند همه يا تعدادي از کارهاي محولـه را انجـام دهـد. چنـين فردي بيش از سايرين آسيب پذير است .
خستگي : اگر انسان به هر علتي ، به اندازه ي کافي نخوابد ويا استراحت نداشته باشد، قـادر بـه انجـام کـار بـه نحـو عـالي نخواهد بود و از طرفي در اثر خستگي بيشتر از سايرين در معرض خطر قرار مي گيرد.
عدم آگاهي : در محيط هاي کار بيشتر افراد بدون آموزش ديدن ، مشغول به انجام کارهاي تخصصـي هسـتند، ايـن افـراد هميشه بيش از افراد آموزش ديده در معرض خطرات ناشي از کار قرار دارند.
سن : آمار نشان داده است که تصادف و مرگ در بين افراد ١٨ سال بيش از سنين ديگر است .
٢- ايمني گروهي : ايمني گروهي نيز وابسته به ايمني فردي مي باشد و رعايت تمامي مسائل ايمني فردي باعـث ايمنـي گروهـي مـي
شود. به طور کلي حوادث و وقايع ناگوار در صنعت دو دليل عمده دارد :
١- نبود آگاهي – آشنايي و دانش تخصصي نسبت به نکات ايمني
٢- سهل انگاري و بي توجهي به رعايت نکات ايمني
بنابر اين ، آموزش نکات ايمني الزامي است و اجراي دقيق آنها از واجبات است .
مهم ترين توصيه در تمام موارد اين است که :
با وسيله اي که روش کار آن را نمي دانيد و آموزش نگرفته ايد، کار نکنيد.
همه ي افراد شاغل در کارگاه يا کارخانه ، اعم از افراد اداري ، ويزيتور، کـارگر، کارفرمـا، مهندسـين و طراحـان ، بايـد نکات ايمني را رعايت کرده و در محيط کار گاه و کارخانه از عينک هاي ايمني و يا ماسک طلقي همـراه بـا کـلاه ايمنـي استفاده کنند. حرارت ،جرقه ، بخار ناشي از فلزات مذاب ، تشعشع ناشي از جوش کاري ، ولتاژ برق ، فلز داغ ، وسايل نقليـه ي کارگاهي مانند ليفتراک ،جرثقيل هاي سقفي و باري مي توانند براي کارگران يا افرادي که رفت و آمـد مـي کننـد، خطـر آفرين باشند ؛ ولي با کمي دقت و رعايت اصول ايمني همه ي خطرات قابل کنترل مي باشند.
با نگاهي به محيط کار خودتان (مخصوصا در صنعت نفت و گاز و پتروشيمي ) تابلو ها و علائم اخطار دهنده و هشدار دهنده ي ايمني را مشاهده خواهيد فرمود. لذا با توجه به اهميت موضوع ، در اين مقاله نکات ايمني در جوشکاري با قوس الکتريکي و گاز مورد بررسي قرار گرفته است .
٢- ايمني و حفاظت در جوشکاري با قوس الکتريکي
هنگام جوشکاري با قوس الکتريکي ، اگر دستگاه ها و لوازم ايمني مناسب به کار بـرده شـود و احتيـاط لازم در کـار باشد، خطر جدي وجود ندارد و شخص جوشکار مي تواند با آسودگي خاطر به کار جوشکاري بپردازد. در غير اين صـورت خطرات جدي وجود دارد که اصلي خطرات جوشکاري با قوس الکتريکي را مي توان به صورت زير دسته بندي کرد :
٢-١- تشعشع پرتوهاي مختلف
نور شديد جوشکاري با قوس الکتريک علاوه بر نور مرئي شديد، داراي پرتوهاي ماوراي بنفش و مادون قرمز است که براي چشم و پوست بدن زيان آور است ، و خطرات زيادي به دنبال دارد: لذا براي حفاظت از چشم و سـر و صـورت حتمـا بايد از ماسک جوشکاري استفاده کرد. ماسک جوشکاري يک سوراخ مستطيل شکل دارد که درون آن حـداقل دو شيشـه محافظ نصب مي شود. شيشه خارجي ، سفيد و مسطح بوده و وظيفه آن محافظت از شيشه تيره داخلي در برابر ترشـحات فلز مذاب است . شيشه داخلي که رنگي کاملا تيره دارد، اشعه زيان آور را از خود عبور نمي دهد ؛ بعـلاوه ، از عبـور درصـد زيادي از نورهاي مرئي نيز جلوگيري مي کند. اصولا اين نوع شيشه ها از ١٤-٠ شـماره گـذاري شـده انـد. در جـدول ١، شماره شيشه عينک و ماسک جوشکاري براي کارهاي مختلف درج شده است و براي انتخاب شيشه عينک و ماسک بايـد مورد توجه قرار گيرد.
جدول ١- تعيين شماره شيشه عينک و ماسک جوشکاري .
هر گاه جوشکاري در محلي انجام شود که در نزديکي آن کارگران مشغول به کار هستند، منطقه جوشکاري حتما بايستي توسط حفاظهاي مناسب احاطه شود ؛ زيرا حتي نگاه کردن از دور به نوع جوشکاري برق هم باعث برق زدگي مي شود.
٢-٢- پاشيدن جرقه از مذاب
جوشکاري با قوس الکتريکي همواره با پرتاب جرقه به اطراف همراه است . برخورد اين جرقه هـا بـه لباسـهاي قابـل اشتعال ، پوست بدن و مواد قابل اشتعال ديگر مي تواند توليد خطـر کنـد. پـس لازم اسـت حتـي الامکـان هنگـام کـار از لباسهاي نخي و کتاني سبک استفاده شود. لباس کار بايد بدون جيـب باشـد و از پوشـيدن لباسـهايي بـا آسـتين گشـاد خودداري شود. در صورتي که از لباسهاي جيبدار استفاده مي شود، از قرار دادن اشياي قابل اشتعال مانند کبريت و شـانه کائوچويي در جيب خودداري شود. از دستکشهاي چرمي يا نسوز که دقيقا اندازه دست باشد، استفاده شود. دستکش بايد طوري باشد که سر آستين لباس کار را بپوشاند. دمپاي شلوار کار جوشکار نبايد زياد گشاد باشد ؛ زيرا ممکن اسـت ذرات داغ ساق پا را بسوزاند. استفاده از پيش بند چرمي بويژه در مواقعي که در حالتهاي غير سـطحي جوشـکاري مـي کنـيم ، ضروري است . پوشيدن کفش ايمني با کف کلفت توصيه مي شود. مخاطرات پاشيدن جرقه در شکل (١) به روشني ديـده مي شود.
شکل ١- عدم رعايت نکات ايمني
٢-٣- آتش سوزي
جرقه هاي جوشکاري ممکن است سبب بروز آتـش سـوزي شـود. قـرار دادن مـواد قابـل اشـتعال در اطـراف محـل جوشکاري يا انجام جوشکاري در مکانهايي که چوب و خرده چوب و مواد روغني وجود دارد، موجب بروز آتش سوزي مي شود. کارگاههاي جوشکاري بايد داراي امکانات اطفاي حريق باشند و افراد جوشکار و کمک جوشکار آموزشهاي مربوط به آتش نشاني و جلوگيري و مهار آتش را فرا گيرند و نکات ايمني لازم را رعايت کنند.
٢-٤- شوک الکتريکي
جريان برق جوشکاري داراي ولتاژ پايين و از نظر برق گرفتگي کم خطر است ولي اين بدان معني نيست که موضوع برق گرفتگي در جوشکاري جدي گرفته نشود. علاوه بر اين ، برق ورودي به ترانس و دينام جوشکاري ولتـاژي بـالا دارد و در بيشتر موارد ولتاژ آن بالاتر از ولتاژ برق خانگي (٢٢٠ ولت ) است و خطر برق گرفتگي و شوک الکتريکي حتمي اسـت ، لذا کابلهاي ورودي به دستگاه بايد کاملا حفاظت شوند که قطعات داغ و تيز و برنده با آنها تماس پيـدا نکنـد و هـر چنـد يک بار از نظر سالم بودن روپوش کنترل شوند. هميشه بايد از وسايل کار و تجهيزات ايمني استاندارد استفاده کرد. وقتي کابلهاي جوشکاري به دور دستگاه پيچيده شده باشد، نبايد جوشکاري کرد، زيرا ممکن است ميدان مغناطيس ايجاد شده در کابلهاي جوشکاري با مدار مغناطيسي درون ماشين تداخل کند. بيشترين خطـر دسـتگاه جوشـکاري آتـش سـوزي و پراکندن جرقه و اطراف است . ترمينالها بايد کاملا عايق باشد و کابلها به راحتي به آنها وصل و جدا شـود. عايقکـاري ايـن ترمينالها به وسيله پلاستيک صورت مي گيرد که در مقابل آب و روغن مقاوم هستند.
دستگاه هاي جوشکاري حتما بايد داراي کابل مناسب اتصال به زمين باشند تا در مواقعي که دستگاه از درون دچـار عيب و نقص مي شود، جوشکار از برق گرفتگي در امان باشد. از جوشکاري در جاهاي مرطوب و استفاده از انبرهـايي کـه عايق آنها آسيب ديده است يا کابلهاي بدون روپوش و معيوب بايد جدا پرهيز کرد. محل جوشکاري بايد خشک باشد و در صورتي که زمين مرطوب است ، ميان کفش جوشکار و زمين مرطوب بايد عايق مناسب قـرارداد يـا از چکمـه هـاي نفـوذ ناپذير استفاده کرد.
