بخشی از مقاله
چکیده
کاربرد امثال و حکم نقش بسیار نافذ و جاذبی در القای مفاهیم ذهنیِ گوینده ی کلام دارد که اگر به جا و زیبا در متن نشانده شود، چه دلنشین بر قریحه ی شنونده و خواننده می نشیند. و مستوجب بسی تحسین و تأیید می گردد.
ساکنان شهر ادب بنا به میزان ذخایر و اندوخته های علمی و ذوقی خویش، گوهرهای ثمینی از بدایع و صنایع ذهنشان را در پهنه ی کلامشان پراکنده اند تا هرآن کس را که طالب حظّ وافر از گنجینه ی معنی است، بهره مند و در لذت خویش سهیم گردانند.
کمال الدین اسماعیل اصفهانی از آن جمله آگاه مردمان و هنرآفرینانی است که درختِ پربار و بَرِ طبعِ بلندش، درّ و گهر ثمر میدهد و صریرِ دل نوازِ قلمش، سریر معرفت و آگاهی را سیر میکند.
دراین سطورِ مجمل سعی بر آن است که برخی از ابیات مرصع به گوهر امثال و حکم و ضرب المثل های رایج آن عهد به خوانندگان و پژوهندگان معنی عرضه گردد تا بیش از پیش بر حلاوت سخن کمال الدین پی ببرند.
مقدمه
امثال فارسی در زنده نگه داشتن لغات و کنایات و مصطلحات فارسی، عاملی قوی، و در انجام این خدمت، تالی شعر و دیگر انواع سخن ادبی استمثل. به منزله واعظی شیرین زبان و ناصحی مهربان است که افراد یک ملّت را با لسانی ساده و بیانی دلچسب به فرا گرفتن آداب و صفات پسندیده و فرو گذاردن عادات و افعال نکوهیده دعوت و افکار آنان را به بهترین وجه تهذیب و تعدیل می کند.
الهی دوست درباره ضرب المثل بیان می دارد:
»مثل به معنای مانند، دلیل، عبرت، علامت، حدیث، نمونه و مثل دائر آمده است.
»سخن هر سخنور هنگامی دلپذیر است که از آرایشهای لفظ و معنی بهره کافی داشته و فصیح باشد. و مطابق با مقتضای حال و مقام باشد.... به کار گرفتن مثل، که به گفته بعضی از دانشمندان قدیم ترین آثار ادبی بشر است و به گفته برخی دیگر حکمت توده مردم را تشکیل می دهد. به کلام، لطف و زیبایی خاص می بخشد و بر رونق آن می افزاید.
»مثل واژه ای است که از زبان عربی به زبان فارسی راه یافته است و آن چنان که می نویسند از ماده »مثول« بر وزن عقول به معنی شبیه بودن چیزی به چیزی دیگر، یا به معنی راست ایستاده و بر پای بودن آمده است این واژه در عربی به چند معنی به کار رفته است: ٌ- مانند و شبیه ٍ- برهان و دلیل َ- مطلق سخن و حدیثُ- پند و عبرت ِ- نشانه و علامت و آیت... به نظر استاد احمد بهمنیار : ”انسان پیش از آنکه شعر بگوید و پس از آنکه خط بنویسد، اختراع مثال کرده وآن را در محاورات خود به کار برده است
»آغاز به وجود آمدن مثلها را نمی توان معلوم داشت. ادبیات بهترین و صادق ترین نماینده زندگی اجتماعی اقوام و ملل است.
امثال سایره هر ملت را اگر به دقت مطالعه و در نکات و دقایق آن تأمّل کنیم، از طرز زندگی اجتماعی و میزان تربیت و تمدن و پایه ترقِّی یا تنزّل و چگونگی تصوّرات و تصدیقات ونیک و بد رسوم و عادات آن ملّت، آگاه می شویم
